Σύμβολα και Προτυπώσεις της Παλαιάς Διαθήκης
Του Αρχιμ. Ιακώβου Κανάκη στην «Κιβωτό της Ορθοδοξίας»
Είναι γεγονός ότι στην Πίστη μας υπάρχουν συχνά και σύμβολα και προ τυπώσεις ήδη από την Παλαιά Διαθήκη. Οι Ιεροί Συγγραφείς χρησιμοποιούν σύμβολα και εικόνες από την καθημερινή ζωή προκειμένου να μεταφέρουν στους ανθρώπους την υψηλή θεολογία, τα βιώματά τους, τις εμπειρίες τους σε σχέση κυρίως με τον θεό.
Είναι πολλά τα παραδείγματα των συμβόλων στην Παλαιά Διαθήκη και στα τρία της μέρη, όπως στην θεολογία την χωρίζουμε για τεχνικούς λόγους. Και στα Ιστορικά και στα Ποιητικά και στα Προφητικά βιβλία έχουμε πολλά τέτοια παραδείγματα.
Το σύμβολο είναι κάτι υψηλό το οποίο και μόνο του κάτι μας λέει, αλλά και κάπου παραπέμπει, κάτι βαθύτερο και υψηλότερο θέλει να περιγράψει. Όμως και οι προ τυπώσεις είναι σημαντικές. Μπορεί ένα σύμβολο να αποτελεί μια προ τύπωση. Συχνά, συναντούμε προ τυπώσεις στην Παλαιά Διαθήκη, οι οποίες θα έλεγα «αποκαλύπτονται», φανερώνονται στην Καινή Διαθήκη. Και ανήκει αυτό στην πρόνοια του θεού. Ενεργεί ο θεός, μέσω της ιστορίας, των γεγονότων, των προσώπων για κάποιο λόγο. Συνήθως για να προετοιμάσει τους ανθρώπους για κάτι που έρχεται. Θα αναφέρω ένα παράδειγμα για να γίνει σαφές αυτό που λέω. Υπάρχει μια ομιλία του Ιερού Χρυσοστόμου στην οποία γίνεται αναφορά για το θέμα αυτό. Πώς προετοιμάζει δηλαδή την κοινωνία ο Θεός για μεγάλα και υψηλά θέματα. Το μεγάλο ζήτημα της Ενανθρώπησης του Χριστού, παρθενικά από την Παναγία, είχε προφητευθεί από την Γένεση, αλλά και με αρκετές άλλες βιβλικές αναφορές με κορυφαίες αυτές στο βιβλίο του προφήτη Ησαΐα. Όμως, ενώ αναφέρεται ότι θα γίνει η Σάρκωση από την Παναγία χωρίς άνδρα, πού ήταν πρωτάκουστο και δύσκολο να κατανοηθεί, λέει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ότι προηγήθηκε αυτού, η γέννηση μιας στείρας γυναίκας. Χρησιμοποιεί μάλιστα το παράδειγμα της Σάρρας. Δηλαδή, πιο απλά μας λέει: «Όπως η στείρα γυναίκα, αυτή πού ήταν αδύνατο να γεννήσει γέννησε, έτσι και τώρα, η παρθένος θα γεννήσει με θαυμαστό τρόπο, χωρίς άνδρα. Λέει το κείμενο του Πατρός: «Προοδοποιεί τη παρθένω η στείρα…δια τούτο αι στείραι προέλαβον, ίνα πιστευθή της παρθένου ο τόκος» (ΑΑΠ 20,349 DE). Από αυτό και πολλά ακόμα παραδείγματα σε περικοπές και χωρία της Αγίας Γραφής, παρουσιάζεται η μέριμνα του θεού για τους ανθρώπους, μέσα σε αυτό που ονομάζουμε Οικονομικό σχέδιο για την σωτηρία μας.
Ένα παρεμφερές θέμα είναι ο τρόπος που ερμηνεύουμε τα σύμβολα και τις προ τυπώσεις. Αποτελεί απορία πολλών θεολόγων αν αυτά που διαβάζουμε στην Παλαιά Διαθήκη είναι ιστορικά γεγονότα ή μόνο ιστορικά γεγονότα, στα οποία δίνουμε μια αλληγορική ερμηνεία. Μπορεί να είναι μόνο αλληγορικά ή μπορεί να είναι και ιστορικά και αλληγορικά. Διαβάζουμε στο βιβλίο του προφήτη Ιωνά ότι χρειάστηκε να ρίξουν στην θάλασσα τον Προφήτη, λόγω της μεγάλης θαλασσοταραχής και εκεί ένα μεγάλο κήτος τον κατάπιε και έμεινε μέσα στην κοιλιά του για τρείς μέρες και τρείς νύχτες. Αυτό το περιστατικό οι Πατέρες το ερμήνευσαν σαν μια προεικόνιση της τριήμερης ταφής και της Ανάστασης του Χριστού. Όμως έγινε αυτό το περιστατικό; Είναι ιστορικό γεγονός; Ή είναι μια ιστορία ωφέλιμη μεν, αλλά χωρίς ιστορικό υπόβαθρο;
Πολλές φορές η επιστήμη έρχεται και επιβεβαιώνει ή άλλες φορές αμφισβητεί την ιστορικότητα μιας Βιβλικής περικοπής. Ως προς την πρώτη περίπτωση, μπορούμε να ανατρέξουμε στην περίπτωση της καταστροφής των Σοδόμων και Γομμόρων. Το κείμενο αναφέρει ότι εξ αιτίας της μεγάλης αμαρτίας, ο θεός κατέστρεψε τις πόλεις αυτές, ρίχνοντας φωτιά από τον ουρανό. Για κάποιον που πιστεύει στο Θεό και βέβαια αποδέχεται τα γραφόμενα στην Παλαιά Διαθήκη, τα πράγματα είναι απλά. Πολλοί όμως άνθρωποι, ούτε στον Θεό πιστεύουν, ούτε στην Βίβλο, ούτε βέβαια και στην θεοπνευστία της ερμηνευτικής των Αγίων Πατέρων της Εκκλησίας. Σε αυτούς κυρίως, αλλά και σε όσους λιγότερο ή περισσότερο αμφιβάλλουν, έρχονται τα αποτελέσματα των επιστημών και τοποθετούνται και κάποιοι από αυτούς που δυσπιστούν αρχίζουν και ξαναβλέπουν το ζήτημα, πλέον με λογικά επιχειρήματα, με «αποδείξεις».
Δηλαδή, ως προς το παράδειγμα των κατεστραμμένων πόλεων, η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως δύο πόλεις, που βρέθηκαν νότια της Νεκράς Θάλασσας και υποστήριξαν ότι ταυτίζονται με αυτές. Είδαν, εφαρμόζοντας την μέθοδο της στρωματογραφίας, ότι στις πόλεις αυτές η φωτιά ξεκίνησε από την οροφή των σπιτιών και όχι από την βάση. «Έβρεξε», λέει το κείμενο «φωτιά από τον ουρανό». Επίσης ανακαλύφθηκε ότι οι πόλεις βρίσκονταν μέσα σε ηφαιστειογενή περιοχή και ακόμα ότι υπήρχαν στο έδαφος τους, μεγάλες ποσότητες πετρελαίου. Ακόμα, έγινε γνωστό ότι η περιοχή των πόλεων ήταν σεισμογενής. Από όλα αυτά καταλήγει η επιστημονική έρευνα, ότι οι πόλεις καταστράφηκαν με την ενεργοποίηση του ηφαιστείου μετά από μια σεισμική δόνηση. Το υλικό του ηφαιστείου ή το πετρέλαιο εκσφενδονίστηκε για χιλιάδες μέτρα και κατέκαψε τις πόλεις. Αυτή η πληροφορία της επιστήμης έρχεται να επιβεβαιώσει την ιστορία, όπως περιγράφεται στο Ιερό Κείμενο. Άλλες φορές μια ανακάλυψη της επιστήμης δεν συμφωνεί με τα όσα γράφονται στο Κείμενο. Αυτό όμως δεν μας ανησυχεί, αντίθετα μας βάζει σε μια καλή ανησυχία, να ψάξουμε και να ξαναδούμε το κείμενο με νηφαλιότητα.
