Οι πρωταγωνιστές του 1821, οι ήρωες της Επανάστασης, είναι οικεία πρόσωπα σε κάθε Έλληνα, ήδη από τα παιδικά και τα σχολικά μας χρόνια. Όσα κι αν γράφονται ή αν θεσπίζονται και αφορούν το ζήτημα της θέσης τους στις σχολικές αίθουσες και στους χώρους των εκπαιδευτηρίων μας, τα πρόσωπά τους είναι χαραγμένα στην καρδιά και στο μυαλό κάθε Έλληνα, και οι φυσιογνωμίες και οι προσωπικότητές τους αποτελούν αφετηρία και έμπνευση για αγώνες κάθε είδους, διαχρονικά. Από τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης ως τη γενιά του Πολυτεχνείου, σε κάθε δύσκολη και οριακή στιγμή του Ελληνισμού, η αναφορά στους ήρωες της Επανάστασης αποτελεί κοινό τόπο και συνήθη πρακτική.

Εσχάτως λόγος πολύς γίνεται για ορισμένες ανθρώπινες αδυναμίες που τους αποδίδει μερίδα της ιστοριογραφίας, ή τους καταλογίζουν οι ιστορικές πηγές. Και οι αδυναμίες αυτές, υπαρκτές ή ανύπαρκτες, μικρές, μεγάλες ή μεγαλοποιημένες, προβάλλονται με ένα σχεδόν σκανδαλοθηρικό τρόπο, στα πλαίσια μιας γενικότερης προσπάθειας αποδόμησης της εθνικής ιστορίας μας και της εικόνας που έχουμε για τις μεγάλες στιγμές του συλλογικού βίου μας. Και βέβαια, πολύς λόγος γίνεται για το σκόπιμο ή μη, για το υποβολιμαίο ή το αναγκαίο μιας τέτοιας αντιμετώπισης των ηρώων του 1821.

Θα πρέπει να έχουμε υπόψη ότι κάθε λαός και κάθε εποχή έχει ανάγκη από πρότυπα βίου και δράσης. Πάνω στα πρότυπα στηρίζονται τόσο η παιδεία, όσο και η κοινωνική συγκρότηση και δράση στο σύνολό της, και οι ποικίλες τιμητικές διακρίσεις στην επιβράβευση και προβολή τέτοιων προτύπων αποσκοπούν, χωρίς τα οποία δεν μπορεί να επιτευχθεί η ηθική στήριξη ενός λαού, δεν μπορούν να παρακινηθούν οι άνθρωποι σε έργα φιλοπατρίας, προόδου και καλοκαγαθίας. Κι αν ακούγονται ξεπερασμένα όλα αυτά, να υπενθυμίσω ότι όπου συστηματικά συντελέστηκε η ακύρωσή τους, οι αντίστοιχες κοινωνίες οπισθοδρόμησαν και βυθίστηκαν αν όχι στην ενδοσκόπηση, τουλάχιστον σε μια αποτελματική συλλογική αποχαύνωση.

Αν στα πλαίσια αυτά δούμε τους ήρωες του 1821, θα καταλάβουμε ότι η κοινωνία μας έχει άμεση ανάγκη από την προβολή τους ως προτύπων, και πλήττεται καίρια από την όποια προσπάθεια αποκαθήλωσης ή αμαύρωσής τους. Και επιπλέον, σε τί ωφελεί η υπερπροβολή καθημερινών και συγγνωστών ανθρώπινων αδυναμιών; Μήπως κάποιος ισχυρίστηκε ότι ήταν άγιοι ή υπεράνθρωποι; Ως πρότυπα αποφασιστικότητας, μαχητικότητας, φιλοπατρίας και ανδρείας τους προβάλλουμε, και αυτά είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της ζωής και της δράσης τους που θέλουμε δια των προσώπων τους να προβάλλουμε ως παραδείγματα προς μίμηση στο κοινωνικό σύνολο.

Καλό λοιπόν, και μάλιστα με την ευκαιρία του εορτασμού των 200 χρόνων από την έναρξη του μεγάλου έργου τους, της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, θα ήταν αν εστιάζαμε στα διαχρονικά μηνύματα που οι μορφές των αγωνιστών αυτών μας δίνουν, χωρίς ούτε να τους αγιοποιούμε, αλλά ούτε και να τους ευτελίζουμε. Τί κατά κύριο λόγο μας διδάσκουν οι αγωνιστές της Επανάστασης; Αγάπη για την πατρίδα, αγωνιστικότητα, εμμονή στην συλλογική, εθνική, θρησκευτική και πολιτιστική μας ταυτότητα, διεκδίκηση των δικαίων μας με αποφασιστικότητα, σεβασμό στην ελληνορθόδοξη παράδοση των προγόνων μας, θυσιαστική προσφορά στην πατρίδα και στο σύνολο. Φανταστείτε πόσο θα είχε προοδεύσει η πατρίδα μας αν τα ιδανικά αυτά είχαν γίνει κτήμα όλων μας, μικρών και μεγάλων, αν τα εισάγαμε στη σκέψη και στην καθημερινή πρακτική μας, αν τα πιστεύαμε και τα εφαρμόζαμε στην καθημερινότητά μας. Και φανταστείτε πόσο διαφορετική θα ήταν η κοινωνία μας, αλλά και η θέση μας μέσα στο σύνολο των λαών της Ενωμένης Ευρώπης, πόσο σεβασμό θα απολαμβάναμε από τους γείτονες, τους φίλους και τους εχθρούς μας.

Οι αγωνιστές του 1821 κατάφεραν σε μεγάλο βαθμό –όχι ολοκληρωτικά όπως δείχνουν οι εμφύλιες διαμάχες στη διάρκεια της Επανάστασης που παραλίγο να κοστίσουν την αποτυχία της– να παραμερίσουν το εγώ ενώπιον του εμείς. Δυστυχώς δεν μπόρεσαν αυτό να το κάνουν κανόνα, ούτε για τους ίδιους, αλλά ούτε και για τους επιγόνους τους. Σε μια Ελλάδα όμως που παραπαίει ανάμεσα στην παράδοση και το νεωτερισμό, και η οποία πορεύεται προς τη Δύση έχοντας στραμμένο το βλέμμα προς την Ανατολή, το παράδειγμά τους μπορεί να είναι καθοριστικά ωφέλιμο, βήμα προσδιοριστικό για την επίτευξη κάποιας αυτογνωσίας, και για την ανάπτυξη ενός νέου ήθους φιλοπατρίας και αυτοπεποίθησης.

Αρκεί να ανοίξουμε τα μάτια και τα αφτιά του σώματος και της ψυχής μας, και να θελήσουμε να ακούσουμε και να δούμε ποια πραγματικά είναι η κληρονομιά τους στον κόσμο και την εποχή μας.