Είχα δει στα φοιτητικά μου χρόνια μία καταπληκτική παράσταση του έργου στο θέατρο της οδού Κυκλάδων με τον κορυφαίο Λευτέρη Βογιατζή να πρωταγωνιστεί και να σκηνοθετεί, και την Λυδία Κονιόρδου, την Όλια Λαζαρίδου, τον Σοφοκλή Πέπα, τον Νίκο Μαστοράκη, την Μελίνα Βαμβακά να συντροφεύουν αυτή την κορυφαία μορφή του νεοελληνικού θεάτρου σε μία παράσταση που σε έκανε να κρατάς την ανάσα σου για την τελειότητα της θεατρικής παρουσίασης και την απλότητα που σε συνάρπαζε.
Μέσα από τον «Θείο Βάνια» αποτυπώνεται η αναζήτηση του αληθινού μας προσώπου, η οποία είναι το ζητούμενο στην πορεία της ζωής μας. Ήρωες όπως ο Βάνιας και η Σόνια, απλοί άνθρωποι που δεν φαίνεται να υποψιάζονται ότι υπάρχει κάτι άλλο πέρα από την εργασία για να ευχαριστήσουν τον διανοούμενο Σερεμπριάκωφ, πατέρα της Σόνιας και κουνιάδο του Βάνια, και καμαρώνουν γι’ αυτόν, όταν τους επισκέπτεται στο κτήμα και το σπίτι τους με τη δεύτερη γυναίκα, την 27χρονη Έλενα, καθώς η αδερφή του Βάνια έχει πεθάνει, διαπιστώνουν ότι ο ήρωάς τους ήταν χάρτινος. Νόμιζε ότι ήταν κάποιος σπουδαίος και ξεχωριστός καθηγητής, που δεν είχε όμως επίγνωση του τι έλεγε και τι έγραφε. Ένας οιηματίας, κλεισμένος στον κόσμο του, ένας διανοούμενος χωρίς σχέση με τη ζωή και με αίσθηση ότι όλοι υπήρχαν για να τον διακονούν. Την ίδια στιγμή η γυναίκα του Έλενα και ο γιατρός Άστρωφ που έρχονται στο σπίτι του Βάνια και της Σόνιας αφυπνίζουν το μοναδικό αίσθημα που θα μπορούσε να ξυπνήσει στις καρδιές των δύο ηρώων την επιθυμία για αλλαγή. Ο έρωτας τους κάνει να ονειρευτούν μία αλλιώτικη ζωή. Αυτό όμως δεν μπορεί να κατορθωθεί και μέσα από την κρίση στη σχέση με τον Σερεμπριάκωφ διαπιστώνουν ότι ακόμη κι αν ο έρωτας δεν μπορεί να τους δώσει την ευτυχία, εντούτοις τους δίνει κάτι που απουσίαζε από τη ζωή τους: την αλήθεια. Αλλά και η Έλενα και ο γιατρός μέσα από τη συνάντησή τους με τους δύο ήρωες και μεταξύ τους διαπιστώνουν ότι κι αυτών η ζωή δεν ήταν αληθινή. Δύο φιλιά, ένα μονομερές κι ένα αμοιβαίο είναι το παράθυρο από το οποίο περνά ίσως η μοναδική αληθινή στιγμή της ζωής τους. Και μετά, αποχαιρετισμοί και η αίσθηση ότι μόνο μετά τον θάνατο, στην αγκαλιά του Θεού «θα αναπαυτούμε», όπως συγκλονιστικά λέει η Σόνια.
Τρεις σκέψεις: έχουμε ανάγκη από παιδεία που θα μας βοηθά να αναζητούμε το αληθινό μας πρόσωπο κι εδώ η θεατρική ποίηση είναι σπουδαία ευκαιρία. Ακόμη, η διανόηση στην εποχή μας έχει ξεχάσει την κύρια αποστολή της που είναι να αφυπνίζει συνειδήσεις και όχι να υπηρετεί συστήματα. Αυτό δε γίνεται κατ’ ανάγκην με επαναστατικά κηρύγματα, αλλά με φώτιση του τρόπου ζωής μας γιατί από κει θα έρθει η αλλαγή. Κι αν δεν έρθει, τουλάχιστον θα μάθουμε να είμαστε αληθινοί. Μία στιγμή αρκεί! Τέλος, ζούμε έναν πολύ πυκνό χρόνο στην καθημερινότητά μας. Τον γεμίζουμε με εικόνες, μουσική, εργασία, ανόητες συζητήσεις, πολλά «θέλω» και «μ’ αρέσει», λίγα ή σχεδόν κανένα αληθινό «αγαπώ»! Και τον Θεό τον έχουμε αφήσει έξω της αγάπης και τον έχουμε μετατρέψει σε πηγή εξουσίας, ιδιοτέλειας, συνήθειας, με αποτέλεσμα είτε να εφησυχάζουμε είτε να απαιτούμε είτε να αυταπατώμεθα. Και «το σύστημα Εκκλησία» συντηρεί αυτόν τον Θεό που είναι έξω της αγάπης. Χάρτινοι οι πρωταγωνιστές του, αδύναμοι να συνεννοηθούν ακόμη και για μία σύνοδο! Και στην αυταπάτη τους νομίζουν ότι έχουν δίκιο που παίρνουν την τάδε ή τη δείνα στάση! Δε συζητούμε για την πολιτική και την παιδεία. Εκεί η μάχη μάλλον έχει χαθεί!
Αφύπνιση τελικά σημαίνει ο καθένας μας να γίνει αληθινός, να δει όση περισσότερη αλήθεια μπορεί και να αγαπήσει. Και να βοηθήσει να κατεβούν από το σύννεφό τους όσοι θέλουν από τη στιγμή να περάσουν στη διάρκεια. Ακόμη κι αν η ανάπαυση έρθει στο τέλος. Όπως λέει η Σόνια: «όλη η κακία εδώ στη γη, όλα μας τα πάθη, όλοι μας οι πόνοι, θ’ αφανιστούνε μέσα στο έλεος που θα πλημμυρίσει όλο τον κόσμο. Και η ζωή μας θα γίνει ήρεμη, τρυφερή, γλυκιά, σαν χάδι… Πιστεύω! … Πιστεύω!»
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός