Το εσωτερικό ανθρώπινο σύμπαν
Από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα φιλόσοφοι, κοινωνιολόγοι και θεολόγοι, αλλά και οι ψυχαναλυτές ασχολούνται με το τελειότερο δημιούργημα, τον άνθρωπο και ειδικότερα με τον εσωτερικό του κόσμο. Όλοι έχουν αποφανθεί ότι ο εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου είναι ευρύτερος και δυσκολότερος «εις το κατανοηθήναι» από τον εξωτερικό. Ο Πασκάλ έλεγε: «Το σύμπαν μας κατέχει με την έκτασίν του, εμείς το κατέχουμε με την σκέψιν μας»
Για τον λόγο αυτό οι πρωτοπόροι Έλληνες ερευνητές, όπως ο Θαλής κι ο Δημόκριτος, στράφηκαν περισσότερο προς το εξωτερικό σύμπαν, γιατί, όπως διεκήρυσσαν, αυτό είναι μικρότερο και πιο ευπρόσιτο σε σχέση με το ανθρώπινο εσωτερικό σύμπαν.
Ο Αριστοτέλης, ο οποίος υπήρξε όχι μόνον ένας άριστος φιλόσοφος, αλλά και σπουδαίος επιστήμονας, θεωρητικός και εμπειριστής, καθόρισε το ψυχολογικό δόγμα, μέσα από την ψυχολογία που εκτίθεται στο έργο του «Περί ψυχής», αλλά και σε άλλα έργα του.
Σήμερα, με την πρόοδο της ψυχολογίας του βάθους, αν και έχουμε οργανωμένη μια ανθρωπιστική έρευνα και καλύτερη αντίληψη για το ανθρώπινο βαθύτερο «είναι», η ψυχανάλυση και οι ψυχολογικές μέθοδοι, δυστυχώς δεν απέδωσαν ουσιαστικά αποτελέσματα. Μάλλον πολλές φορές προκάλεσαν και προκαλούν σύγχυση, επειδή, εν πολλοίς, αγνοούν –σχήμα βεβαίως οξύμωρο– κι αυτήν ακόμη την ψυχοσωματική μας σύνθεση και ύπαρξη. Παρέμειναν και παραμένουν στις τεχνητές διαπιστώσεις των διαφόρων πτυχών της ζωής μας. Όταν ερευνάς κατ᾽ αυτόν τον τρόπο το ψυχολογικό βάθος της ανθρωπίνης υπάρξεως, είναι βέβαιο ότι θα οδηγηθείς σε αδιέξοδο. Γι᾽ αυτόν τον λόγο βρέθηκε ο σημερινός άνθρωπος σε προσωπικά, κοινωνικά και παγκόσμια αδιέξοδα.
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και μέσα στον χώρο του Ορθοδόξου «ψυχοθεραπευτηρίου», που είναι η Αγία Ορθόδοξος Εκκλησία μας. Εκεί συνεργάζονται, συναρμονίζονται και αλληλοπεριχωρούνται το ανθρώπινο με το Θείο, το κτιστό με το άκτιστο, το γήινο με το ουράνιο, το χρονικό με το υπερχρονικό και αιώνιο. Άλλωστε ο Χριστιανισμός είναι αυτός που αποκάλυψε πρώτος το χάος του ασυνειδήτου. Για παράδειγμα ο Απόστολος Παύλος, όταν γράφει στους Ρωμαίους: «βλέπω έτερον νόμον εν τοις μέλεσί μου, αντιστρατευόμενον τω νόμω του νοός» (7, 23), αποκαλύπτει το βάθος των αρχετύπων, την κληρονομικότητά μας και τον βαθύτερο ρόλο που παίζουν όλα αυτά στην προσωπικότητά μας. Αναδύει αμέσως το βάθος του εσωτερικού «είναι» του ανθρώπου και τον διχασμό που υφίσταται, αλλά και το ενοχικό αίσθημα.
Με τον διχασμό ένεκα ενοχής πασχίζουν οι ψυχαναλυτές και οι ψυχολόγοι, χωρίς να καταλήγουν πουθενά. Ο Απόστολος Παύλος, όμως, θέτει το θέμα αυτό επί υπαρξιακής βάσεως. «Ταλαίπωρος εγώ άνθρωπος• τις με ρύσεται εκ του σώματος του θανάτου τούτου; χάρις δε τω θεώ διά Ιησού Χριστού του κυρίου ημών» (Ρωμ. 7, 24). «Είμαι –μας λέγει– ο αμαρτωλότερος των ανθρώπων, όμως, σώζομαι». Λυτρώνεται διά Ιησού Χριστού, όταν ενώνεται μαζί Του. Και αυτή η ένωση γίνεται μέσω των Αγίων Μυστηρίων της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας.
Όχι μόνον στα κείμενα, τα αναφερόμενα στον Απόστολο Παύλο, αλλά και σε όλη την Αγία Γραφή αποκαλύπτονται τα ανθρώπινα βάθη κατά συγκλονιστικό και πρωτότυπο τρόπο. Οι Άγιοι Πατέρες, τα θεωμένα αυτά μέλη της Αγίας μας Εκκλησίας, εβίωσαν τις εσωτερικές ψυχολογικές διακυμάνσεις και τον μυστικό αγώνα για την κάθαρση της καρδίας των και τον φωτισμό του νου από το ψυχικό σκότος. Αιώνες πριν παρουσιασθεί η επιστήμη της ψυχολογίας του βάθους οι Νηπτικοί Πατέρες της ερήμου, αλλά και της ποιμαινούσης Εκκλησίας εμπνεύσθηκαν και παρουσίασαν το «ειδεχθές της ψυχής» και αγωνίσθηκαν για την πνευματική θεραπεία.
Δεν είναι δυνατόν οι επιστημονικές μέθοδοι της ψυχολογίας να θεραπεύσουν τον «κατ᾽ εικόνα» Θεού πλασθέντα άνθρωπο. Η σύγχρονη ψυχολογία, η ψυχολογία του βάθους, δεν έχει ολοκληρωμένη αντίληψη περί του ανθρωπίνου προσώπου. Μόνον ο Χριστός είναι το σωτήριο φάρμακο, μας επισημαίνει ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Η θεραπεία ευρίσκεται στην απομάκρυνση της αμαρτίας από την εικόνα του Θεού που είναι ο άνθρωπος.
Το εσωτερικό σύμπαν, το απέραντο βάθος του ανθρώπου, η ύπαρξή μας φωτίζεται και θεραπεύεται όχι με τεχνικές μεθόδους και επιστημονικά ανθρώπινα τεχνάσματα, αλλά με το άκτιστο φως του Αναστάντος Χριστού και τα πνευματικά φάρμακα της Αγίας Του Εκκλησίας.
Είναι ευκαιρία στην περίοδο που εισήλθαμε και διανύουμε της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής να ασχοληθούμε περισσότερο με τον εσωτερικό μας κόσμο και να προστρέξουμε στο Ορθόδοξο ψυχοθεραπευτήριο της Αγίας μας Εκκλησίας, όπου μέσω του πνευματικού Πατρός θα δυνηθούμε να εύρουμε την λυτρωτική διέξοδο από τα αδιέξοδα, τα οποία κατακλύζουν την ζωή μας.
Αρχιμ. Κυρίλλου Κωστοπούλου
Ιεροκήρυκος Ι. Μ. Πατρών
Δρος Θεολογίας
