Διαλέξεις και σεμινάριο της Καθηγήτριας Susan Ashbrook Harvey
Με επιτυχία πραγματοποιήθηκαν οι διαλέξεις και το σεμινάριο της Susan Ashbrook Harvey, Καθηγήτριας Θρησκευτικών Επιστημών και Ιστορίας του Πανεπιστημίου Brown των ΗΠΑ, με θέμα «Φωνές της Λειτουργίας: Φύλο και επιτέλεση (performance) στην λατρευτική πρακτική της πρώιμης βυζαντινής Εκκλησίας».
Η πρώτη διάλεξη έλαβε χώρα στις 3 Μαΐου, 2017 στο Βόλο (Συνεδριακό Κέντρο Forum), η δεύτερη στις 4 Μαΐου, 2017 στη Θεσσαλονίκη (Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού) σε συνεργασία με τον Τομέα Αγίας Γραφής και Πατερικής Γραμματείας του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του ΑΠΘ, την Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Βλατάδων και το Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών και με την ευγενική χορηγία του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού. Η τρίτη διάλεξη πραγματοποιήθηκε στις 8 Μαΐου στην Αθήνα (Αμφιθέατρο Λ. Ζέρβας, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών) σε συνεργασία με το Πρόγραμμα «Προφορικότητα και Επιτέλεση στο Βυζάντιο» του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Στην εκδήλωση της Θεσσαλονίκης χαιρετισμό απηύθυναν ο Θεοφ. Επίσκοπος Αμορίου κ. Νικηφόρος, Ηγούμενος της Ιεράς Πατριαρχικής και Σταυροπηγιακής Μονής Βλατάδων και ο Καθηγητής Συμεών Πασχαλίδης, Αντιπρόεδρος του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας και Διευθυντής του Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών, ενώ παρευρέθηκαν καθηγητές και φοιτητές της Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ, καθώς και ο Αντιπρόεδρος της Πανελλήνιας Θεολογικής Κίνησης «Καιρός» κ. Γρηγόρης Μαυροκωστίδης. Την εκδήλωση της Αθήνας χαιρέτησε εκ μέρους του Διευθυντή του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών Καθ. Ταξιάρχη Κόλλια η Δρ. Νίκη Τσιρώνη, Ερευνήτρια στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών.
Στις διαλέξεις της η Καθηγήτρια Harvey υποστήριξε ότι η αρχαία βυζαντινή λειτουργία, τόσο η ελληνική όσο και η συριακή, εξέφραζε την ολότητα της εκκλησιαστικής κοινότητας με τους ήχους της φωνής της. Ο κλήρος μελωδούσε τις επικλήσεις, τις λιτανείες, τα αναγνώσματα και τις διδαχές. Οι χοροί από τη μια προσεύχονταν, έψαλλαν τα εγκώμια και δίδασκαν, ενώ η σύναξη από την άλλη έψαλλε τα αντίφωνα, και διακήρυττε το σύμβολο, την προσευχή και την ομολογία. Με τους χορούς και τη σύναξη, όλες οι φωνές ήταν παρούσες – άνδρες, γυναίκες, νέοι, ηλικιωμένοι, κλήρος και λαός – και εκφράζονταν στο πλαίσιο της λειτουργίας. Με βάση κυρίως τους ύμνους του αγίου Εφραίμ του Σύρου, και του αγίου Ρωμανού του Μελωδού όπως επίσης και τις ομιλίες του αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου και του αγίου Ιακώβου του Sarug, η ομιλήτρια επεχείρησε να διερευνήσει τη θέση και τον ρόλο που η κάθε μια από τις διαφορετικές αυτές φωνές διαδραμάτιζε στο πλαίσιο της λατρεύουσας κοινότητας.
Στις 6 Μαΐου 2017, πραγματοποιήθηκε με επιτυχία στην Αθήνα (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών) το ειδικό σεμινάριο με θέμα «Η θέση του λαϊκού στοιχείου στον αρχαίο συριακό χριστιανισμό». Το σεμινάριο πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Στην εισήγησή της η Καθηγήτρια Harvey υποστήριξε ότι με το θρίαμβο του Χριστιανισμού κατά τη διάρκεια του τέταρτου αιώνα, παρατηρείται ταυτόχρονα και μια άνθηση της πρώιμης βυζαντινής λειτουργίας. Με τη σταδιακή διαμόρφωση των επιμέρους λεπτομερειών της τελετής, της διακόσμησης, και της έκφρασης, η λειτουργία αρχίζει να αποκτά πλέον μια πολυπλοκότητα και ομορφιά, ενώ προσλαμβάνει επίσης και έναν περισσότερο επαγγελματικό χαρακτήρα αλλά και ένα μεγαλείο. Στο εξής οι τάξεις του χειροτονημένου κλήρου και ομάδες κατάλληλα εκπαιδευμένων χορωδιών, θα επιτελούν τις ακολουθίες της Εκκλησίας. Εν μέσω αυτής της αυξανόμενης μεγαλοπρέπειας, το λαϊκό στοιχείο αποτελούσε μια πρόκληση. Πώς θα ήταν δυνατό άραγε απλοί άνθρωποι να συμβάλουν στην προσφορά της λατρείας, με τρόπους που θα μπορούσαν να θεωρηθούν και να βιωθούν ως ζωτικής σημασίας για τη χριστιανική πίστη; Και από πού θα αντλούσαν το δικαίωμα αυτό; Με αφορμή το παράδειγμα του αρχαίου συριακού χριστιανισμού, η Καθηγήτρια Harvey επεχείρησε να διερευνήσει τα θέματα αυτά, αντλώντας κυρίως από τα έργα του αγίου Εφραίμ του Σύρου και του αγίου Ιακώβου του Sarug.
Εκτός από την κεντρική εισήγηση της Καθηγήτριας Suzan Ashbrook Harvey, με σύντομες τοποθετήσεις παρενέβησαν κατά τη διάρκεια του σεμιναρίου η Νίκη Τσιρώνη, Δρ. Ιστορίας, Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, και ο Νίκος Κουρεμένος, Διδάκτωρ Κοπτικών Σπουδών, Μεταδιδακτορικός Εταίρος στο Hebrew University of Jerusalem και Επιστημονικός Συνεργάτης της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών. Στο σεμινάριο έλαβαν μέρος, μεταξύ άλλων, Καθηγητές Πανεπιστημίου, ερευνητές, μεταπτυχιακοί και διδακτορικοί φοιτητές.
Η Δρ. Susan Ashbrook Harvey είναι καθηγήτρια Θρησκευτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Brown των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Ειδικεύεται στις Συριακές σπουδές, στην Ιστορία των πρώτων χριστιανικών αιώνων και στον χριστιανισμό της βυζαντινής και της συριακής παράδοσης, με ειδική αναφορά στις γυναίκες. Είναι επίτιμη διδάκτωρ του Grinnell College (Αιόβα, Η.Π.Α.), του Πανεπιστημίου της Βέρνης (Ελβετία) και του Πανεπιστημίου του Lund (Σουηδία), καθώς και πρώην πρόεδρος της Ορθόδοξης Θεολογικής Εταιρείας της Αμερικής (O.T.S.A.) και μέλος της Εταιρείας Πατερικών Σπουδών της Βορείου Αμερικής. Έχει επίσης λάβει πολλά βραβεία και υποτροφίες. Η Δρ. Harvey έχει δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό μελετών για τις γυναίκες στην πρωτοχριστιανική περίοδο, για το μοναχισμό, τη λατρεία των αγίων, την αγιογραφία και την πρωτοχριστιανική υμνογραφία. Είναι συγγραφέας και συν-εκδότης πολλών βιβλίων μεταξύ των οποίων και τα ακόλουθα: Song and Memory: Biblical Women in Syriac Tradition (2010), Scenting Salvation: Ancient Christianity and the Olfactory Imagination (2006), και Holy Women of the Syrian Orient (1998, από κοινού με τον Sebastian Brock). Το τελευταίο διάστημα εργάζεται για το βιβλίο της που φέρει τον προσωρινό τίτλο: Womenʼs Singing and Womenʼs Stories in Ancient Syriac Christianity, ενώ παράλληλα με την ακαδημαϊκή της καριέρα λαμβάνει μέρος στον επίσημο διμερή θεολογικό διάλογο μεταξύ της Ορθόδοξης και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στη Βόρεια Αμερική. Είναι επίσης, ψάλτρια στην αντιοχειανή ορθόδοξη ενορία της αγίας Μαρίας στο Pawtucket, στο Ρόουντ Άιλαντ των Ηνωμένων Πολιτειών.
Οι διαλέξεις και το σεμινάριο πραγματοποιήθηκαν με την ευγενική χορηγία του Ορθοδόξου Ιδρύματος Virginia H. Farah Foundation.
