Παρουσία πλήθους πιστών αλλά και των στρατιωτικών και πολιτικών αρχών του τόπου ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Χίου, Ψαρών και Οινουσσών κ. Μάρκος προεξήρχε της αρχιερατικής Θείας Λειτουργίας και τέλεσε επιμνημόσυνη δέηση στο σημείο που αποτέλεσε το θυσιαστήριο χιλιάδων Χριστιανών που σφαγιάστηκαν από τους Τούρκους το Πάσχα του 1822. Τον πανηγυρικό λόγο εκφώνησε ο συνταξιούχος δάσκαλος κ. Μιχαήλ Βασιλικός.
Ο πανηγυρικός λόγος
Σεβασμιώτατε!
Με λατρευτική κατάνυξη και βαθύτατο θαυμασμό, υψώνουμε σήμερα περήφανα σαν Χιώτες την ψυχή μας, για να χαιρετήσουμε και να στεφανώσουμε με δάφνες, τις θρυλικές εκείνες μορφές που απ’ τα κόκκαλα τους, ξεπήδησε η λευτεριά. Σ’ αυτούς που έδειξαν σε όλο τον κόσμο, το δρόμο της αρετής, του χρέους και της θυσίας, καθένας από εμάς εδώ σήμερα, δεν μπορεί, παρά να νιώσει την έκρηξη του δυναμισμού, βγαλμένη από αντρειωμένες ψυχές αποφασισμένες να ανταλλάξουν την ελευθερία τους με το ολοκαύτωμα τους, αποφασισμένες να δώσουν τη λάμψη της εθελοθυσίας, τη λάμψη που γονιμοποιεί τα αγιότερα ιδανικά της ζωής, που για αιώνες ολόκληρους είχαν ποδοπατήσει «οι γείτονες μας» αλλά και ποδοπατούν ακόμη. Είναι όμως γεγονός αδιαμφισβήτητο ότι οι Έλληνες υπήρξανυπόδειγμα ιδεοκίνητου μαχητή, που ποτέ δε μετάνιωσε, επειδή όλη η γη της πατρίδας του μεταβλήθηκε σ’ ένα απέραντο νεκροταφείο, γεμάτο στάχτες καπνούς και ερείπια. Τα αγιασμένα κόκκαλα των ηρώων και ηρωίδων κάθε ηλικίας έμειναν εκεί, για να θυμίζουν το μεγάλο τίμημα, με το οποίο κατακτάται η παγκόσμια διάκριση και η αιώνια τιμή του κάθε λαού, που ξέρει να μάχεται, μα και να ζει περήφανα. Αυτό το πάνθεο των μεγαλουργημάτων λέγεται Ελλάδα. ΄Εκλεισαν 196 χρόνια από την έκρηξη της επανάστασης του 1821. Ήταν κεραυνός εν αιθρία, γιατί η Ιερή Συμμαχία είχε επιβάλλει ησυχία νεκροταφείου σ’ ολόκληρη την Ευρώπη, ακριβώς για να προλάβει τις απελευθερωτικές εξεγέρσεις. Έτσι η εξέγερση των Ελλήνων συντάραξε και συγκλόνισε τη μακαριότητα του Σουλτάνου. Οι Έλληνες κατάλαβαν πως τα ευχολόγια και οι θεωρίες, δε φθάνουν για να γίνει πραγματικότητα η ελευθερία. Χρειαζόταν αγώνας και αίμα. Σ’ αυτή τη σύγκρουση, η Χίος μας έγραψε μια χρυσή σελίδα στο βιβλίο της λευτεριάς του ελληνικού έθνους.
Όμως η γειτνίαση με τη Μικρά Ασία και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του Σουλτάνου για το νησί, θα καθιστούσε αδύνατη την επιτυχία της επανάστασης και οι συνέπειες θα ήταν τραγικές για όλο τον πληθυσμό. Γι’ αυτό το λόγο οι Χιώτες ξεσηκώθηκαν το 2ο έτος της επανάστασης. Τότε οι Τούρκοι φοβισμένοι κλείστηκαν στο κάστρο της Χίου, μα οι επαναστάτες δεν κατάφεραν να το καταλάβουν. Ο Σουλτάνος τότε παίρνει τα πρώτα μέτρα, σφάζει 60 εμπόρους Χιώτες που ζούσαν στην Κωνσταντινούπολη, καθώς και άλλους ομήρους. Μετά στέλνει 45 πλοία με ναύαρχο τον Καρά Αλή. Μόλις αποβιβάστηκε ο τούρκικος στρατός ο αποκλεισμός του φρουρίου διαλύθηκε και οι Χιώτες σε κατάσταση αλλοφροσύνης άλλοι πάνε προς Βροντάδο, άλλοι προς Κάμπο, άλλοι προς Νέα Μονή, Άγιο Γιώργη και άλλοι προς Άγιο Μηνά. Οι Τούρκοι ήταν διψασμένοι, από εκδικητική μανία, αίμα, λεηλασία, αρπαγή και υπό τις διαταγές του Βαχήτ πασά, ο οποίος δε δίστασε να δώσει πλήρη ελευθερία στη φρουρά να επιτεθεί, όπως ήθελε κατά των απίστων.
«Η φρουρά εδίψα από πολλού για αίμα>> όπως ο ίδιος λέει στα απομνημονεύματά του. Έτσι πρώτος σφαγιάζεται ο Μητροπολίτης Χίου Πλάτωνας και σέρνεται στους δρόμους ως κακούργος. Ακολουθούν οι δημογέροντες, οι Σαμιώτες φεύγουν και η αντίσταση εκμηδενίζεται. Στον Άγιο Μηνά έχουν συγκεντρωθεί 3000 ψυχές από χώρα, κάμπο, Νεχώρι και Θυμιανά. Κυρίως γυναικόπαιδα και γέροι, οι οποίοι μη μπορώντας να τρέξουν και να πολεμήσουν, κατέφυγαν σ’ αυτό εδώ το βωμό της ελευθερίας. Μοναδική τους ελπίδα ο σεβασμός στην ιερότητα του χώρου, το οχυρό του λόφου και του περιτοιχίσματος, αλλά ίσως και ενίσχυση από την ελληνική κυβέρνηση. Έτσι οι πολιορκημένοι, αν και χωρία ηγεσία, χωρίς οργανωμένη άμυνα, αρνήθηκαν να παραδοθούν και δέχτηκαν την πρώτη επίθεση από τους Τούρκους ατάκτους. Οι ελάχιστοι αγωνιστές με αρχηγούς τον Κων/νο Μονογιό από το Νεχώρι και τον Ιωάννη Φατούρο από τα Θυμιανά με πίστη και ελπίδα στο Θεό αναλαμβάνουν την απόκρουση των Οθωμανών. Αλλεπάλληλα κύματα βίας και θηριωδίας εξελίσσονται γοργά.
Τη Μεγάλη Παρασκευή έγινε βομβαρδισμός της πόλης και του λιμανιού όλη την ημέρα και από τα δύο μέρη. Η μέρα είχε σκοτεινιάσει από τους καπνούς και η ατμόσφαιρα μύριζε μπαρούτι και αίμα παντού. Μεγάλο Σάββατο, ο Ντελήμπασης Σουλεϊμάν Αγάς, κτύπησε τα Θυμιανά, που όπως λέει ο ίδιος ο Βαχήτ, τα εξαφάνισε με τη θέλησή του Αλλάχ από προσώπου γης. Την ίδια μοίρα είχε και το Νεχώρι. Απόμεινε μόνο ο Άγιος Μηνάς που δεν καταφέρνει να τον κυριεύσει αμέσως. Η πρώτη επίθεση γίνεται από δύο Ταγκαλάκια (ομάδες ατάκτων) από τη μεριά των Θυμιανών. Αποκρούστηκε όμως από τους υπερασπιστές της Μονής, που κυνήγησαν τους Τούρκους ως την τοποθεσία Κεραμαριά των Θυμιανών. Ακολουθεί η Ανάσταση του Χριστού όπου οι πιστοί αντί χαράς και γέλιου έκλαιγαν, γιατί αν και Πάσχα 2 Απριλίου, δεν θα χάραζε χαρμόσυνη μέρα Ανάστασης γι’ αυτούς, αλλά φωτιά, σφαγή και λεηλασία. Πράγματι οι Τούρκοι ενισχυμένοι με στρατιώτες και ιππικό από τη χώρα, μα και στρατιώτες του Ελέζογλου που είχε καταλάβει το Θολοποτάμι, πήραν θέσεις πίσω από τον Άγιο Μηνά και έστησαν 2 κανόνια στους μύλους του Νεοχωρίου. Ύστερα από εξάωρη επίθεση οι Τούρκοι πάτησαν το μοναστήρι, αφού από τον κανονιοβολισμό ανοίχτηκε ρήγμα στο τείχος του μοναστηριού, που είχε ύψος 8 μέτρα. Όμως ο Μονογιός με τσεκούρι και ο Φατούρος με σπαθί αγωνίζονται να μην αφήσουν τους Τούρκους να εισέλθουν. Κάποτε όμως το σπαθί του Φατούρου σπάει και ο Μονογιός πληγώνεται. Τότε αυτό που έγινε δεν περιγράφεται με λόγια. Οι άγριες και συγκεχυμένες κραυγές του πόνου και του θανάτου αναμειγνύονταν με τους άγριους αλαλαγμούς του Μωάμεθ και της εκδίκησης. Τα γυναικόπαιδα γονατιστά εκλιπαρούν τους Τούρκους. Όμως ήταν ανώφελο να εκλιπαρεί κανείς για έλεος. Οι σπαραγμοί φρίκης από καρδιάς των γονέων, μπροστά στα σφαγμένα και βιασμένα παιδιά τους, οι φωνές των γυναικών, των ορφανών γύρω από τους σωρούς των σφαγιασθέντων, μα και όλων εκείνων που ο θάνατος εντός ολίγων λεπτών θα ήταν αναπόφευκτος, ανέβαιναν στους ουρανούς. Θάνατος! Θάνατος στους Έλληνες, ακούγεται παντού.
Από τους εναπομείναντες (γιατί 1000 έφυγαν τη νύχτα) διασώθηκαν χάρη στην ανδρεία τους ο Νεοχωρούσης Σκαρλής και ο Θυμιανούσης Ιωάννης Τρυπάνης. Όλοι οι άλλοι στην εκκλησία ,στις δεξαμενές και αλλού, έπεσαν από τα αιμοσταγή ξίφη και γιαταγάνια ή έσκασαν με καπνούς και αναθυμιάσεις από τα καμένα παπλώματα. Ο Ορφανίδης μας λέει στο βιβλίο του «το αίμα δια το κατωφερές του εδάφους κατέρρεε από του λόφου ωσεί ρύαξ» Στη θέση του παλιού μοναστηριού έβλεπες ένα πελώριο σωρό ερειπίων, μεμονωμένους τοίχους, εδώ και κει ξύλα παραθύρων και καμένα πεταμένα σιδερένια δοκάρια. Από τη βιβλική αυτή καταστροφή δε γλίτωσε ούτε η βιβλιοθήκη της Μονής. Πώς να γλιτώσει άλλωστε, αφού ό,τι δεν συμφωνεί με το κοράνιο είναι άχρηστο αλλά και ό,τι συμφωνεί πάλι άχρηστο είναι, άρα θέλει κάψιμο. Αδιάψευστοι μάρτυρες της θηριωδίας αυτής είναι τα αποτυπώματα στα μάρμαρα του ναού, αλλά και σε άλλα σημεία της μονής. Τα οστά των θυμάτων της φρικαλέας αιματοχυσίας, είναι τοποθετημένα στο Μαυσωλείο αυτό.
Πολλά από τα συγκεντρωμένα κρανία φέρνουν τα ίχνη των φοβερών χτυπημάτων του σπαθιού. Έτσι χωρίς να θέλουμε έρχεται στο νου μας το ποίημα «Άγιος Μηνάς» που λέει: «αλλού έβλεπες μέλη κομμένα, αλλού βρέφη χωρίς κεφαλάς, εμαρτύρησε εδώ η Ελλάς με τα εντόσθια κάτω χυμένα». Είναι γεγονός ότι οι σφαγές θα αποφεύγονταν, αν δεν ήταν διοικητής ο Βαχήτ πασάς, που από τα απομνημονεύματά του και μόνο, φαίνεται η εγκληματική του φύση, τα αιμοβόρα ένστικτά, το υποκριτικό ύφος του, που πάντως μας δίνουν ανάγλυφη την ψυχική πώρωση του ανθρώπου. Δεν διστάζει να κατηγορήσει ανοιχτά και αυτόν τον Ναύαρχο Καρά Αλή που τον αποκαλεί προδότη. Ανατριχίλα μα και φρίκη προκαλεί η παραπέρα ανάγνωση των απομνημονευμάτων του Βαχήτ. Να πως χαρακτηρίζει τον εαυτό του: «Ο τοποτηρητής Βαχήτ πασάς ήταν άνθρωπος που εξαρτιόταν κυρίως από θείες εντολές και ενεργούσε πάντα από θεία έμπνευση. Ζούσε σχεδόν νοερά και τέτοιο τον ήξερε η Υψηλή Πύλη». Βέβαια και οι Τούρκοι έχασαν 5000 άνδρες ένεκα της ηρωικής αντίστασης των αμυνόμενων πολεμιστών. Οι 50 έπεσαν στον Άγιο Μηνά και δεν είναι λίγοι, αν αναλογιστούμε και τους τραυματίες. Οι πρόγονοί μας, μπορεί να έπεσαν αλλά η θυσία τους δεν πήγε χαμένη. Μπορεί μεν ο Άγιος Μηνάς να είναι ένα διπλό νεκροταφείο, αφού τα οστά των θυμάτων ενώνονται στο ποτισμένο με αίμα έδαφος με τα οστά των άλλων θυμάτων της υπόλοιπης Χίου. Όμως αναπτέρωσε το ηθικό του επαναστατημένου έθνους και προκάλεσε την εκδίκηση του Κανάρη, ο οποίος ανατίναξε τη ναυαρχίδα με το πυρπολικό του και διάλυσε τον τουρκικό στόλο. Ο άθλος αυτός του Κανάρη, που αποτελεί το αποκορύφωμα του ναυτικού κατορθώματος της επανάστασης, είχε καταπληκτική απήχηση σ’ όλο τον κόσμο, γιατί έδειξε το απαράμιλλο θάρρος, τη δυναμικότητα, τις ικανότητες και την αξία του ελληνικού ναυτικού. Η καταστροφή της Χίου συγκλόνισε όχι μόνο τους Έλληνες, αλλά και τους λαούς ολόκληρης της Ευρώπης. Οι εφημερίδες εξέφραζαν με άρθρα τον αποτροπιασμό τους για την εξολόθρευση του πληθυσμού.
Το φιλελληνικό κίνημα άνθισε στην Ευρώπη και οι φιλέλληνες προσπάθησαν να επηρεάσουν την κοινή γνώμη, για την περίθαλψη των θυμάτων. Ιδιαίτερα ο Ντελακρουά αλλά και ο Βίκτωρας Ουγκώ με το ποίημά του «Τούρκοι διαβήκαν χαλασμός, θάνατος πέρα ως πέρα, η Χίος τ’ όμορφο νησί, μαύρη απομένει ξέρα». Έτσι η Χίος πλήρωσε το μερίδιό της στον απελευθερωτικό αγώνα και μπορούν σήμερα οι Χιώτες να καυχιούνται ότι δεν κέρδισαν δωρεάν την ελευθερία τους. Η πολυπόθητη ελευθερία όμως άργησε και χρειάστηκαν να περάσουν 90 χρόνια από τη σφαγή αυτή. Μα όπως η εθνική παλιγγενεσία ταυτίστηκε μ’ ένα θρησκευτικό γεγονός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, έτσι και η απελευθέρωση του νησιού ταυτίστηκε με τη μνήμη των μαρτύρων Μηνά, Βίκτωρα και Βικεντίου. Κυρίες και Κύριοι, μπορεί η σφαγή της Χίου και το ολοκαύτωμα του Αγίου Μηνά να ήταν ολέθριο για τη Χίο, όμως μας δείχνει ότι ο χρόνος, η βία ,οι ταπεινώσεις, οι φυλακές, οι διωγμοί και η φωτιά της τυραννίας δεν τα καίει όλα.
Πολλά καίει αλλά αφήνει απείραχτο τον ψυχικό πυρήνα και όταν αυτός δε χάνεται, όλα ξαναφυτρώνουν και ξαναζωντανεύουν. Ποτέ η ψυχική ανωτερότητα και η κραυγή της δικαιοσύνης δεν πνίγεται από την υλική βία του δεσποτισμού. Ο χαλύβδινος δυναμισμός που φέρει το όνομα «ελληνική θύελλα», κατάφερε να ταπεινώσει τυράννους και να μεταβάλλει τα οράματα σε δημιουργήματα. Όμως πρέπει να πούμε ότι αν η απόκτηση της ανεξαρτησίας απαιτεί πράξεις ανδρείας και καταφρόνηση του θανάτου, η διατήρησή της απαιτεί πολύ μεγαλύτερες φροντίδες. Απαιτεί επαγρύπνηση, ομοθυμία, ψυχική και σωματική ρωμαλεότητα, πνεύμα βαθιάς επίγνωσης και αυτοθυσίας, ενότητα άρρηκτη, αδιάσπαστη αλλά και διαρκή ετοιμότητα. Οι καιροί είναι δύσκολοι, γι’ αυτό φύλακες της προγονικής κληρονομιάς προσοχή στις Θερμοπύλες! Σ’ αυτό το μοναδικό κι ανεπανάληπτο, αλλά και πέρα για πέρα γνήσιο ελληνικό θαύμα, έχουμε υποχρέωση την ημέρα αυτή, να φέρουμε πιο κοντά τις καρδιές μας. Ειδικά αυτές τις μέρες που το έθνος μας αντιμετωπίζει τεράστια εθνικά προβλήματα, με εχθρική στάση από δήθεν συμμάχους και φίλους και ιδιαίτερα με τις προκλήσεις της Τουρκίας. Κανένας λαός στον κόσμο δεν έχει ιστορία όμοια με τη δική μας. Είμαστε ένας λαός που η μοίρα του, του έταξε να ζήσει με το όπλο στο χέρι και με τη δίψα της λευτεριάς στα χείλη, γιατί η Ελλάδα μας είναι μια χώρα «μεγάλη σαν τον ουρανό, κι όμορφη σαν τον ήλιο, γι’ αυτό και ζηλευτή από όλους».