Γυναίκες και Ελληνορθόδοξη Παράδοση
Του Μ. Βαρβούνη στην «Κιβωτό της Ορθοδοξίας»
Με βάση τα παραδείγματα που αναλύθηκαν στα προηγούμενα άρθρα μας, σχετικά με τη θέση της γυναίκας στην διαχείριση της ελληνορθόδοξης παράδοσης, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι ακόμη και στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, οι γυναίκες συνεχίζουν να διατηρούν μεγάλο μέρος της παραδοσιακής σχέσης τους με την διαχείριση της λαϊκής θρησκευτικότητας και την τελετουργική αποτύπωση της ελληνικής λαϊκής λατρείας, συνεχίζοντας – τηρουμένων των αναλογιών – έναν ρόλο με μακρόχρονη παράδοση. Μπορεί οι επιμέρους εκφάνσεις του φαινομένου αυτού να έχουν αλλάξει ή διαφοροποιηθεί σημαντικά, μπορεί ακόμη σε περιπτώσεις όπως τα έθιμα του κύκλου της ζωής να κυριαρχούν σήμερα οι εκκοσμικευμένες εθιμικές εκδηλώσεις, σε κάθε όμως περίπτωση είναι οι γυναίκες που έχουν την πρωτοβουλία της τέλεσης των σχετικών με την λαϊκή θρησκευτικότητα.
Όπως έχει παρατηρηθεί στη σχετική διεθνή βιβλιογραφία, στην πραγματικότητα οι παγκοσμιοποιημένες και αποϊεροποιημένες αυτές εθιμικές μορφές συνιστούν τις εκδηλώσεις μιας νέας θρησκευτικότητας, η οποία μπορεί να μην παρουσιάζεται τόσο μεταφυσική ή υπερβατική όπως σε παλαιότερες πολιτισμικές φάσεις, ωστόσο εξακολουθεί να οριοθετεί τη σχέση του ανθρώπου με το επέκεινα. Μπορεί να έχουν αλλάξει οι εκφράσεις και οι αποτυπώσεις αυτής της σχέσης, καθώς η ανάπτυξη της τεχνολογίας καις της επιστήμης έχει απομαγεύσει – κατά τον M. Augé – μεγάλο μέρος του κόσμου μας και των σχέσεών μας με αυτόν, όμως συνεχίζει να είναι μια σχέση που εντάσσεται στα όρια της λαϊκής θρησκευτικότητας, υπό τους όρους βεβαίως της μετανεωτερικότητας, οι οποίοι ευρύτερα πλέον κυριαρχούν στις πολιτιστικές δομές και εκφράσεις μας.
Πολλοί ερευνητές θεωρούν ότι στην ουσία πρόκειται για μια αντιστροφή των παλαιότερων τελετουργικών αντιλήψεων και εκδηλώσεων, η οποία όμως συνεχίζει να διατηρεί τα χαρακτηριστικά μιας κατ’ ουσίαν θρησκευτικής δομής, τουλάχιστον υπό την έννοια της τελετουργικότητας και της εθιμικής επιτέλεσης. Ακόμη δε και αν οι αντίστοιχες «θρησκευτικές» λαϊκές αντιλήψεις και δοξασίες παίρνουν τη μορφή συνομοσιολογικών πίστεων σε απόκρυφες επιλογές και «σκοτεινά» κέντρα αποφάσεων που επιβουλεύονται την ελευθερία και το αυτεξούσιο του ανθρώπου, ή εκλαμβάνονται από μερίδα του λαού ως οργανωμένες, δόλιες και υποβολιμαίες προσπάθειες «αποχριστιανισμού» της κοινωνίας μας, η ίδια η ύπαρξή τους συνιστά μια απόδειξη για την ισχυρή θέση του υπερφυσικού στοιχείου στη σύγχρονη λαϊκή ιδεολογία.
Άλλοι πάλι έχουν πρόσφατα δείξει ότι ανάλογες εξελίξεις χαρακτηρίζουν και τις αφρικανικές κοινωνίες, με τη γυναίκα να έχει σημαντικό ρόλο στην δόμηση και την τελετουργική έκφραση της σύγχρονης αφρικανικής λαϊκής θρησκευτικότητας. Από την άλλη δε πλευρά μια σειρά μελετών, όπως λ.χ. μια μελέτη για τις υπερφυσικές δοξασίες και τη σχέση τους με τις γυναίκες και τους κοινωνικούς ρόλους τους στο Πακιστάν, μας δείχνουν ότι ουσιαστικά η σχέση της γυναίκας με την τρέχουσα λαϊκή θρησκευτικότητα είναι μια σχεδόν παγκόσμια συνθήκη, στην οποία βέβαια εντάσσονται και οι ελληνικές περιπτώσεις που εξετάζουμε εδώ, με την επιφύλαξη βεβαίως των ιδιαιτεροτήτων που κάθε λαός, κοινωνία και θρησκεία επιβάλλουν και υπαγορεύουν.
Ακόμη και σε πιο ακραίες περιπτώσεις οικογενειακών δομών και σχέσεων, όπως αυτές που έχουν να κάνουν με τα διανοητικά ασθενέστερα μέλη μιας οικογένειας ή κοινότητας, έχει διαπιστωθεί ότι στις γυναίκες εναπόκειται η μεταβίβαση, οργάνωση και εκδήλωση των αντίστοιχων τελετουργικών και λατρευτικών αντιλήψεων, αλλά και των συμπεριφορών που τις σχηματοποιούν και τις εκφράζουν. Συχνά μάλιστα στην υπάρχουσα βιβλιογραφία υποστηρίζεται ότι είναι η εντατικοποίηση και εμβάθυνση της πνευματικής και θρησκευτικής ζωής που ουσιαστικά οδηγεί στην βελτιστοποίηση των συνθηκών της ζωής, ή μάλλον του τρόπου με τον οποίο προσλαμβάνονται τα δεδομένα και οι όροι της καθημερινότητας, ώστε να επιτευχθεί κατά το δυνατόν η κατάκτηση της ευδαιμονίας από τις αντίστοιχες κοινωνίες. Διαδικασίες στις οποίες και πάλι οι γυναίκες έχουν πρωτεύοντα και κυριαρχικό ρόλο.
