Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη εφημερίδα «Κιβωτός της Ορθοδοξίας», που κυκλοφορεί πανελλαδικά κάθε Πέμπτη.
Τα τελευταία 50 χρόνια το θέμα της αξιοποίησης της εκκλησιαστικής περιουσίας έρχεται στην επικαιρότητα, χάνεται στην πορεία και επανέρχεται, αλλά μέχρι στιγμής χωρίς αποτελέσματα. Αν και το θέμα της περιουσίας το ακολουθούν δεκάδες μύθοι και αλήθειες ακόμη, παρά τις προσπάθειες, όλα θέλουν τον χρόνο τους.
O Aρχιεπίσκοπος, μετά την αποτυχημένη προσπάθεια επί ΣΥΡΙΖΑ, το 2018, να αξιοποιήσει την περιουσία με στόχο ακόμη να καταβάλλεται από την Εκκλησία η μισθοδοσία του κλήρου, επιχειρεί να φέρει ξανά το ζήτημα στο προσκήνιο, προσβλέποντας στη συνεργασία Εκκλησίας και Πολιτείας, προς όφελος και των δύο πλευρών.
Στα υπέρ της Εκκλησίας είναι, αυτή τη φορά, η αξιοποίηση των τεράστιων εκτάσεων σε όλη τη χώρα, οι οποίες ήταν δασικές ή δάσος. Με το νέο νόμο του υπουργείου Περιβάλλοντος πλέον, ο ιδιοκτήτης μπορεί να κάνει παρεμβάσεις και να πάρει και τίτλους ιδιοκτησίες ακόμη και με μάρτυρες.
Το μεγάλο πρόβλημα για την αρχιεπισκοπή παραμένει η αξιοποίηση της δικής της περιουσίας την οποία διεκδικούν ή έχουν δεσμεύσει οι δήμοι, όπως συμβαίνει στα Νότια Προάστια, όπου δεκάδες οικόπεδα τεράστιας αξίας δεν αξιοποιούνται και η Εκκλησία έχει προσφύγει στη Δικαιοσύνη.
Προβλήματα υπάρχουν και με το δήμο Αθηναίων για μια μεγάλη έκταση κοντά στο γήπεδο του Παναθηναϊκού. Σύμφωνα με δημοσίευμα των «Νέων», ο κ.Ιερώνυμος θέλει να κινηθεί σε τρία επίπεδα:
1.Ξεκαθάρισμα ιδιοκτησιακού καθεστώτος. Θέλει να ξεκαθαρίσει τι ανήκει και τι δεν ανήκει στην Εκκλησία. Τι διεκδικούν δήμοι, ιδιώτες, άλλα νομικά πρόσωπα Δημοσίου. Γι’ αυτό έχει δώσει εντολή στη Νομική Υπηρεσία της Εκκλησίας να εργαστεί εντατικά, όπως και το ειδικό τμήμα που έχει φτιάξει η Εκκλησιαστική Κεντρική Οικονομική Υπηρεσία της (ΕΚΥΟ). Ξεψαχνίζουν δηλαδή τους φακέλους από τα μοναστήρια και τις μητροπόλεις.
2.Κατοχύρωση της ακίνητης περιουσίας. Αναζητούνται με νομικές κινήσεις (προσφυγές, διαιτησίες, διαπραγματεύσεις) οι τίτλοι ιδιοκτησίας προκειμένου να κατοχυρωθεί ό,τι ανήκει στην Εκκλησία. Με αυτόν τον τρόπο, όπως τονίζεται, το κράτος θα μπορεί να παίρνει επιπλέον εισφορές (π.χ. ΕΝΦΙΑ), πράγμα που δεν γίνεται τώρα όταν καταπατά εκκλησιαστικά ακίνητα ή δεν δίνονται στην Εκκλησία όροι δόμησης και εκμετάλλευσης.
3.Αξιοποίηση-εκμετάλλευση. Επιδίωξη είναι οι συνέργειες κυρίως με το κράτος με επενδυτικά σχήματα (για παράδειγμα εκμετάλλευση ενέργειας, τουριστική αξιοποίηση ακινήτων, κέντρο logistics).
Ο κ.Ιερώνυμος, παλαιότερα, ήθελε να αντιγράψει το μοντέλο της Ευαγγελικής Εκκλησίας για τη δημιουργία πιο εξειδικευμένων κοινωνικών έργων (κέντρα αποθεραπείας, αποκατάστασης), για να καλύψει τα κενά κοινωνικού κράτους, ακολουθώντας το μοντέλο της Ευαγγελικής Εκκλησίας της Γερμανίας.
Τα έργα
Ανάμεσα στα εμβληματικά έργα που έχει δρομολογήσει η Αρχιεπισκοπή Αθηνών είναι η αξιοποίηση της περιουσίας στο παραλιακό μέτωπο.
Υπάρχει ενδιαφέρον από επενδυτικά σχήματα για κατασκευή πολυτελών κατοικιών, τουριστικών ακινήτων ή κέντρων διαβίωσης ατόμων τρίτης ηλικίας στα πρότυπα σκανδιναβικών χωρών.
Επίσης, στο Σχιστό σχεδιάζει την κατασκευή Κέντρου Logistics. Eκεί, η Εκκλησία κατέχει μεγάλη έκταση δίπλα στο κοιμητήριο. Ήδη υπάρχει συνεργασία με το υπουργείο Ανάπτυξης, ώστε το έργο να μπει στα μεγάλα αναπτυξιακά έργα της επόμενης δεκαετίας.
Ενδιαφέρον υπάρχει και για την κατασκευή τουριστικών κατοικιών στην Βουλιαγμένη, ένα έργο το οποίο ενδιαφέρει πολλούς επενδυτές.
Το θέμα του Σχιστού φαίνεται πως έχει ωριμάσει, καθώς, στην περιοχή, η Εκκλησία κατέχει 3000 στρμ. και ήδη σε συνεργασία με το ΤΑΙΠΕΔ δρομολογείται μια ουσιαστική επένδυση η οποία θα συνδεθεί με την ανάπτυξη του λιμανιού του Πειραιά.
Πριν από λίγο καιρό ιδρύθηκε η εταιρεία με μοναδικό μέτοχο την Εκκλησία «Σχιστό – Εταιρεία Ανάπτυξης Αξιοποίησης και Διαχείρισης Κτήματος Σχιστού – Σκαραμαγκά Μονοπρόσωπη ΑΕ» και ήδη έχει έρθει σε επαφή με το ΤΑΙΠΕΔ το οποίο, μέσω της μονάδας επιτάχυνσης διαγωνισμών (PPF), να αναλάβει την ανάπτυξη του ειδικού χωροταξικού σχεδίου που θα απαιτηθεί για την αξιοποίηση της έκτασης.
Πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της νέας εταιρείας είναι ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος αντιπρόεδρος ο Αρχιμανδρίτης Νικόλαος Φαρμάκης, διευθύνων σύμβουλος ο κ. Θαν. Χριστόπουλος, και μέλη οι Αρχιμανδρίτης Ιάκωβος Ανδριόπουλος, κ. Σωτήρης Μπερσίμης και ο ελληνοαμερικανός Χρ. Μαραφάτσος, φίλος του του πρώην Αμερικανού προέδρου Ντ. Τραμπ.
Σύμφωνα με το καταστατικό της, σκοπός της «Σχιστό ΑΕ» είναι ο «σχεδιασμός, η κατασκευή, η ανάπτυξη, αξιοποίηση, διαχείριση και εκμετάλλευση ακίνητης περιουσίας και η παροχή συναφών υπηρεσιών και ιδίως η εκτέλεση κάθε δραστηριότητας σχετικής με την ανάπτυξη και αξιοποίηση του Κτήματος Σχιστού – Σκαραμαγκά σε όλη του την έκταση».
Στους σκοπούς της «Σχιστό ΑΕ» περιλαμβάνεται και «η επέκταση του Περιβαλλοντικού Πάρκου Αναψυχής και η πολεοδομική τακτοποίηση της ζώνης αμφίπλευρα της Λεωφόρου Σχιστού με διεύρυνση των ορίων της και αξιοποίηση των επιτρεπόμενων χρήσεων γης για παραγωγικές δραστηριότητες χαμηλής και μέσης όχλησης ή η χωροθέτηση ζώνης με χρήση μεταφόρτωσης απορριμμάτων».
Περιλαμβάνεται επίσης «ο σχεδιασμός, η κατασκευή και η εκμετάλλευση αποθηκευτικών και φορτοεκφορτωτικών χώρων, σύμφωνα με τις Ευρωπαϊκές προδιαγραφές δια της δημιουργίας ΒΙ.ΠΕ. (σ.σ. βιομηχανικής περιοχής), προς εξυπηρέτηση της ανάπτυξης του Λιμένος Πειραιώς», αλλά και δραστηριότητες που συνδέονται με την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (ΑΠΕ) ή από Συμπαραγωγή Ηλεκτρισμού και Θερμότητας Υψηλής Απόδοσης (ΣΗΘΥΑ).
Ποια είναι η περιουσία
Αν και δεκαετίες συζητείται το θέμα της περιουσίας και κατά καιρούς προβάλλονται απόψεις που ανεβάζουν την αξία της σε κάποια τρις, η κατάσταση παραμένει θολή, παρά τα όποια βήματα και αν επιχειρήθηκαν.
Αυτή είναι αυτή η περιουσία της Εκκλησίας
Το βέβαιο είναι ότι η περιουσία δεν ανήκει σε έναν φορέα και σε καμία περίπτωση δεν πρόκειται να υπάρξει ενιαίο καθεστώς αξιοποίησης.
Αυτή τη στιγμή η περιουσία θα μπορούσε να χωριστεί:
-στην ενοριακή,
-σε αυτή των νομικών προσώπων (όπως είναι για παράδειγμα τα ιδρύματα κλπ) και
-τη μοναστηριακή, η οποία αποτέλεσε την αφορμή για τις μεγάλες κόντρες με την Πολιτεία.
Παρά το κτηματολόγιο και τους δασικούς χάρτες, ακόμη ακριβής καταγραφή του συνόλου της περιουσίας δεν υπάρχει και είναι δύσκολο να υπάρξει και στο άμεσο μέλλον, καθώς υπάρχει τεράστιο πρόβλημα με τους τίτλους κυριότητας, αλλά και τις δεσμεύσεις εκτάσεων για πράσινο ή άλλους κοινόχρηστους χώρους. Σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, αυτή τη στιγμή η Εκκλησία φέρεται να κατέχει περίπου 1.300.000 στρέμματα σε ολόκληρη την επικράτεια, εκ των οποίων τα 732.000 στρέμματα είναι βοσκοτόπια, τα 367.000 δασική γη και τα 189.000 στρέμματα με γεωργικές εκτάσεις.
Η Εκκλησία διαθέτει διάφορα νησάκια και βραχονησίδες κυρίως στις Κυκλάδες και τις Σποράδες για τα οποία δεν υπάρχουν προοπτικές αξιοποίησης.
Όπως δεν υπάρχουν περιθώρια αξιοποίησης για τα περίπου 400.000 στρέμματα που ανήκουν μεν στην Εκκλησία αλλά θεωρούνται αμφισβητούμενα, εξαιτίας του γεγονότος ότι δεν υπάρχουν τίτλοι ιδιοκτησίας. Στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, για παράδειγμα, η Ιερά Σύνοδος βρίσκεται σε αντιδικία με τον δήμο Αθηναίων για ένα οικόπεδο τριών στρεμμάτων, ενώ κοντά στη λίμνη της Βουλιαγμένης, η Μονή Πετράκη διαθέτει 200 στρέμματα που διεκδίκησε δικαστικά από το τοπικό δήμο.
Στα περιουσιακά στοιχεία θα πρέπει να καταχωρηθούν περίπου 200 διαμερίσματα και άλλα τόσα γραφεία που περιήλθαν κυρίως από κληρονομιές, λίγες εκατοντάδες εμπορικά καταστήματα και κάποια ξενοδοχεία ακόμη και στο κέντρο της Αθήνας.
Επίσης, η Εκκλησία διαθέτει εκατοντάδες χιλιάδες τραπεζικές μετοχές (σύμφωνα με την Εκκλησιαστική Κεντρική Υπηρεσία Οικονομικών, στο χαρτοφυλάκιό της υπάρχουν περίπου 95.000 μετοχές της Εθνικής Τράπεζας, 16.000 της Τράπεζας της Ελλάδος, 2.000 της Πειραιώς και μερικές εκατοντάδες των άλλων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων), ομόλογα και λοιπά επενδυτικά προϊόντα, που η αλήθεια είναι ότι η αξία τους έχει μειωθεί δραματικά .
Θα πρέπει δε να τονιστεί ότι υπάγονται στην Εκκλησία της Ελλάδος πάνω από 10.000 Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου, από μητροπόλεις και ιερούς ναούς μέχρι μονές και ιδρύματα, τα οποία έχουν λόγο στην αξιοποίηση.
Οι παρεμβάσεις Χριστόδουλου και οι κρατικές εκπλήξεις
Ο Μακαριστός Χριστόδουλος ήταν αυτός που πρώτος είδε τη δυναμική της αξιοποίησης της περιουσίας για τη στήριξη του κοινωνικού έργου της Εκκλησίας. Τότε (2001), συστήθηκε η εταιρεία για την αξιοποίηση, η οποία αφορούσε συνεργασίες με τη ΔΕΗ, σημαντικούς ιδιώτες επενδυτές, αλλά και δυναμικές παρεμβάσεις για τη δημιουργία δομών για την στήριξη ευάλωτων κοινωνικών ομάδων.
Σύμφωνα με στελέχη των Οικονομικών Υπηρεσιών, από στοιχεία του
Εθνικού Κτηματολογίου, προκύπτει ότι από τα ακίνητα τα οποία η Εκκλησία θεωρούσε δικά της μόνο το 30% τής ανήκει.
Τα υπόλοιπα είτε έχουν καταπατηθεί είτε είχαν δοθεί από το Κράτος εν αγνοία της Εκκλησίας.
Κατά την προσπάθεια καταγραφής, οι υπεύθυνοι των αρμόδιων υπηρεσιών της Εκκλησίας βρέθηκαν προ εκπλήξεων. Στη Φθιώτιδα και στην Αρκαδία, αντί για εκτάσεις, το Κράτος, στο πλαίσιο της ανταλλαγής, έδωσε στην Εκκλησία ποτάμια(!).
Στο Κουκάκι τής έδωσαν ακίνητα τα οποία ανήκαν σε ιδιώτες. Έτσι, δημιουργήθηκαν τεράστια προβλήματα ως προς τον εντοπισμό των ακινήτων. Με το Εθνικό Κτηματολόγιο εκτιμάται ότι θα μπει μια τάξη, αλλά όλοι στην Εκκλησία θεωρούν βέβαιο ότι από τις εκτάσεις που νόμιζαν ότι της ανήκουν θα αποδειχτεί ότι μόνο το 30% τής ανήκει ενώ είναι ακόμη μικρότερο το ποσοστό των εκτάσεων που μπορεί να αξιοποιηθούν.