Οι Μοναχοί της Ι. Μονής Αγίου Νικολάου Αναπαυσά, στην περιοχή των Μετεώρων, απαντούν σε ερωτήματα σχετικά με το μοναστήρι και την Ιστορία της Μονής:
1) Ποια είναι η ιδιομορφία του βράχου πάνω στην οποία είναι κτισμένη η Ι. Μονή Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά και σε τι την επηρέασε;
Ο βράχος πάνω στον οποίο χτίστηκε το μοναστήρι είναι πολύ μικρός σε έκταση και στενόχωρος στο πλάτωμα της κορυφής του. Αυτό επηρέασε την κατασκευή των κτιρίων της μονής, που αναγκαστικά δεν μπόρεσε να αναπτυχθεί σε έκταση. Έτσι ως τελική λύση χρησιμοποιήθηκαν τα αλλεπάλληλα πατώματα και η συγκρότηση της μονής έγινε σε 3 ορόφους.
2) Ποια είναι η ιστορική εξέλιξη του μοναστηριού;
Δεν έχουμε πολλά στοιχεία για το πότε κτίστηκε το μοναστήρι ούτε γραπτές πηγές. Αν λάβουμε υπόψη τα λίγα υπολείμματα τοιχογραφιών του 14ου αιώνα στο μικρό εκκλησάκι του Αγίου Αντωνίου, που βρίσκεται στον πρώτο όροφο, η ασκητική ζωή στον βράχο του Αγίου Νικολάου πρέπει να άρχισε στις πρώτες δεκαετίες του 14ου αιώνα. Το μοναστήρι ανακαινίστηκε ριζικά το 1510 και κτίστηκε από τα θεμέλιά του το σημερινό καθολικό, δηλαδή ο ναός του Αγίου Νικολάου, από τον ‘Aγιο Διονύσιο, που ήταν μητροπολίτης Λαρίσης, και τον ιερομόναχο Νικάνορα, που ήταν έξαρχος Σταγών. Από τις αρχές του 1900 το μοναστήρι εγκαταλείφθηκε και άρχισε να ερειπώνεται. Στη δεκαετία του 1960 το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου αναστηλώθηκε και ανακαινίστηκε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία . Μέχρι το 1982 έμενε σ’ αυτό ο πατήρ Παλαμάς. Όταν όμως αυτός αναγκάστηκε να φύγει, το μοναστήρι έκλεισε για 15 χρόνια. ‘Aνοιγε μόνον τα καλοκαίρια από τους ιερείς της Καλαμπάκας για τους τουρίστες. ‘Aρχισε ξανά να λειτουργεί το 1997.
3) Πού οφείλεται η ονομασία Αναπαυσάς;
Δεν είναι εξακριβωμένο πού οφείλει την ονομασία αυτή το μοναστήρι. Ίσως ήταν το επώνυμο ενός εκ των κτιτόρων του μοναστηριού, του ιερομόναχου Νικάνορα, ή κάποιου παλαιότερου κτίτορα, που θα πρέπει να τοποθετηθεί χρονικά στον 14ο αιώνα. Επικρατέστερη όμως φαίνεται η εκδοχή ότι η ονομασία οφείλεται στη θέση της μονής, γιατί προσφέρει σωματική και πνευματική ανάπαυση, ξεκούραση και γαλήνη σε κάθε άνθρωπο, είτε είναι μοναχός είτε είναι επισκέπτης και ταπεινός προσκυνητής του μοναστηριού.
4) Πώς γινόταν η πρόσβαση στην κορυφή του βράχου τα παλαιότερα χρόνια λειτουργίας του μοναστηριού; Πώς γινόταν τα μετέπειτα χρόνια και πώς γίνεται σήμερα;
Όπως και στα άλλα μοναστήρια η ανάβαση στον βράχο του Αγίου Νικολάου γινόταν με ανεμόσκαλα και με το παραδοσιακό δίχτυ, το οποίο όμως αργούσε λόγω του μεγάλου ύψους που έχει ο βράχος. Έτσι πολύ αργότερα έγιναν οι κτιστές σκάλες στον βράχο. Σήμερα η ανέλκυση πραγμάτων γίνεται με ηλεκτρισμό.
5) Πόσους μοναχούς φιλοξενούσε η Ι. Μονή Αγίου Νικολάου τα παλαιά χρόνια και πόσους σήμερα;
Δεν έχουμε καμία πληροφορία για το πόσους μοναχούς φιλοξενούσε το μοναστήρι παλιά. Σήμερα μένει σ’ αυτό ένας μοναχός, ο ηγούμενος αρχιμανδρίτης Πολύκαρπος Βενέτης.
6) Ποια είναι τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του καθολικού της Ιεράς Μονής Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά;
Το καθολικό της μονής, ο ναός του Αγίου Νικολάου, καλύπτει ολόκληρο τον δεύτερο όροφο. Αποτελείται από έναν μικρό ναό, σχεδόν τετράγωνο, ακανόνιστο όμως και παράγωνο εξαιτίας της στενότητας του βράχου. Έχει μικρό τρούλο στο κέντρο της στέγης, σκοτεινό και χωρίς παράθυρα, αφού έπρεπε να χτιστεί επάνω ο τρίτος όροφος. Πριν από το ναό υπάρχει νάρθηκας, που είναι πιο ευρύχωρος από τον κυρίως ναό.
7) Πότε αγιογραφήθηκε το καθολικό της Ιεράς Μονής και από ποιόν; Μπορείτε να μας αναφέρετε μερικές χαρακτηριστικές τοιχογραφίες;
Το καθολικό της μονής αγιογραφήθηκε το 1527 από τον περίφημο κρητικό ζωγράφο Θεοφάνη Στρελίτζα, που τότε ίσως ήταν μοναχός. Κάτω από κάθε αγιογραφία που έφτιαχνε έβαζε το μονόγραμμα του Χ. Μ. Η αγιογράφηση του καθολικού της μονής του Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά αποτελεί το παλαιότερο επώνυμο έργο του μεγάλου αυτού καλλιτέχνη και αρχηγέτη της Κρητικής Σχολής. Οι τοιχογραφίες του καθολικού έχουν όλα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ανεπανάληπτης τέχνης του: ευγένεια, ζωντάνια, χρώματα φωτεινά. Ξεχωρίζουν οι παραστάσεις της ‘Aκρας Ταπεινώσεως του Κυρίου, της Δεομένης Παναγίας, του Ιωνά που βγαίνει από το στόμα του κήτους, της Λειτουργίας των Αγγέλων και της Δευτέρας Παρουσίας. Φαίνεται ότι πρώτη φορά ο Θεοφάνης επιχείρησε και έφτιαξε τόσο μεγάλο έργο. Έτσι οι τοιχογραφίες του ξεπερνούν κάθε προσδοκία αφήνοντας άναυδο και τον πιο απαιτητικό φιλότεχνο. Και είναι οι μόνες, όπως είπαμε, που φέρουν την υπογραφή του, ενώ αυτές που φιλοτέχνησε σε άλλες μονές και ιδιαίτερα στο ‘Aγιον Όρος είναι ανυπόγραφες.
8) Εκτός από το καθολικό, που βρίσκεται όπως είδαμε στον δεύτερο όροφο, ποια άλλα κτίσματα υπάρχουν στον πρώτο και τρίτο όροφο της μονής;
Στον πρώτο όροφο της μονής υπάρχει το πολύ μικρό εκκλησάκι του Αγίου Αντωνίου που έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί διατηρεί λίγα υπολείμματα παλαιών τοιχογραφιών του 14ου αιώνα. Επίσης υπάρχει και η κρύπτη, όπου παλαιότερα φυλάγονταν οι κώδικες και τα κειμήλια της μονής.
Στον τρίτο όροφο βρίσκεται η παλιά τράπεζα του μοναστηριού διακοσμημένη και με τοιχογραφίες. Η τράπεζα σήμερα έχει ανακαινιστεί και χρησιμεύει ως επίσημος χώρος υποδοχής. Επίσης εδώ υπάρχει το οστεοφυλάκιο της μονής και το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου που έχει ανακαινιστεί και αυτό.
9) Υπάρχουν χειρόγραφα στο μοναστήρι;
Όχι. Επειδή το μοναστήρι έμεινε πολλά χρόνια κλειστό, μεταφέρθηκαν τα χειρόγραφα στην Ιερά Μονή Αγίου Στεφάνου. Εκεί συντηρήθηκαν και βρίσκονται σε πολύ καλή κατάσταση. Τα κατέγραψε ο κ. Δημήτριος Σοφιανός. Πιστεύω ότι θα μεταφερθούν σε λίγο καιρό ξανά εδώ στον ‘Aγιο Νικόλαο.
10) Σε όλα τα μοναστήρια υπάρχει το “τάλαντο”. Πέστε μας ποια η σημασία να καλούνται οι μοναχοί μ’ αυτό;
Το τάλαντο μας πάει πίσω στην Παλαιά Διαθήκη. Ο Νώε πριν από τον κατακλυσμό είχε ένα ξύλο που το χτυπούσε, για να πάνε τα ζώα στη κιβωτό και να σωθούν. Έτσι σήμερα το ξύλο αυτό, το τάλαντο, χτυπάει για να έρθουν οι μοναχοί της νέας κιβωτού, δηλαδή του μοναστηριού, να συμμετάσχουν στις ιερές ακολουθίες δοξολογώντας τον Θεό και ζητώντας να σωθούν.
11) Κλείνοντας, πείτε μας πώς λέγεται ο χώρος που καθόμαστε;
Ο χώρος που καθόμαστε λέγεται “αρχονταρίκι”. Είναι χώρος υποδοχής, κάτι σαν το σημερινό σαλόνι. Έχει σημασία, γιατί σ’ αυτόν τον χώρο υποδέχονται τους ανθρώπους σαν άρχοντες. Από εδώ πήρε την ονομασία το αρχονταρίκι. Παλιά στον χώρο αυτόν οι μοναχοί έπλεναν τα πόδια των επισκεπτών.
Πηγή: https://www.kalampaka.com/