Η Μονή Ευαγγελιστρίας στο Ζαγόρι
Η μονή εξωτερικά έχει την όψη φρουρίου, καθώς προστατεύεται από ψηλά τείχη που κτίστηκαν το 1783 ή το 1786 και από ψηλά συγκροτήματα κελλιών. Το καθολικό, ευρύχωρη βασιλική με τρούλο και νάρθηκα, διακοσμείται εσωτερικά με όμορφες αγιογραφίες που, όπως αναφέρουν οι επιγραφές δίπλα στην είσοδο, έγιναν το 1809 από τον ντόπιο ζωγράφο Λάζαρο Παπαϊωάννου και τον ανηψιό του Λάζο Κανήκη, με χορηγία του Χριστόδουλου Μαρίνου από το Καπέσοβο και της συζύγου του Αικατερίνης – μάλιστα ο χορηγός εικονίζεται δίπλα στην επιγραφή με το όνομά του.
Στην είσοδο του γραφικού χωριού Άνω Πεδινά, στο Ζαγόρι, στην άκρη του Κάτω Μαχαλά, δεσπόζει η εντυπωσιακή Μονή της Ευαγγελίστριας, εξαίρετο δείγμα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής των Ζαγοροχωρίων.
Η εποχή της ίδρυσής της είναι άγνωστη, αλλά θεωρείται ότι κτίστηκε στη θέση αυτή πριν από το 1700. Το καθολικό της, που είναι αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, κτίστηκε το 1793, όπως μας πληροφορεί η κτητορική επιγραφή. Εδώ μόνασε ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του νεοελληνικού διαφωτισμού, ο Νεόφυτος Δούκας, που καταγόταν από τα Άνω Πεδινά και αφιερώθηκε στη μονή από τη χήρα μητέρα του, σε ηλικία δέκα ετών. Την περίοδο 1820-1822, η μονή βρέθηκε στο επίκεντρο της διαμάχης μεταξύ του Αλή Πασά των Ιωαννίνων και του σουλτάνου. Γύρω στα μέσα του 19ου αιώνα, είχε αποκτήσει μεγάλη περιουσία και το 1857 προσαρτήθηκε σε αυτή και η ερημωμένη γειτονική Μονή της Αγίας Παρασκευής. Το 1930 έγινε μετόχι της Μονής Βελλάς και το χρονικό διάστημα 1997-2004 λειτούργησε ως γυναικεία.
Η μονή εξωτερικά έχει την όψη φρουρίου, καθώς προστατεύεται από ψηλά τείχη που κτίστηκαν το 1783 ή το 1786 και από ψηλά συγκροτήματα κελλιών. Το καθολικό, ευρύχωρη βασιλική με τρούλο και νάρθηκα, διακοσμείται εσωτερικά με όμορφες αγιογραφίες που, όπως αναφέρουν οι επιγραφές δίπλα στην είσοδο, έγιναν το 1809 από τον ντόπιο ζωγράφο Λάζαρο Παπαϊωάννου και τον ανηψιό του Λάζο Κανήκη, με χορηγία του Χριστόδουλου Μαρίνου από το Καπέσοβο και της συζύγου του Αικατερίνης – μάλιστα ο χορηγός εικονίζεται δίπλα στην επιγραφή με το όνομά του.
Αξιοσημείωτη είναι και η απεικόνιση αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων και ιστορικών στο αριστερό κλίτος, σε μικρό εσωτερικό τρούλο, ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζουν, επίσης, το τέμπλο, ο επισκοπικός θρόνος και ο περίφημος άμβωνας, θαυμάσια έργα ξυλογλυπτικής των αρχών του 19ου αιώνα. Στη μονή υπάρχουν αξιόλογες φορητές εικόνες του 18ου αιώνα, ένα Ευαγγέλιο με αργυρή επένδυση και δύο λειψανοθήκες του 19ου αιώνα.
