Η ιερά Μονή Φανερωμένης βρίσκεται μόλις 15 χιλιόμετρα από την πόλη της Νάξου στην κοινότητα Κωμιανής. Το επιβλητικό ολόλευκο συγκρότημα είναι γνωστό και ως «Πεφανερωμένη», «Ακρωτηριώτισσα», η «εις τα άσπρα χώματα κειμένη». Η παράδοση εδώ θέλει η μονή να ανεγείρεται – και αυτή – έπειτα από ένα μικρό θαύμα:
Τρείς ναυτικοί κινδύνευαν από τρικυμία ενώ έπλεαν κοντά στα δυτικά παράλια της Νάξου. Οι ναυτικοί παρεκάλεσαν την Παναγία να τους σώσει, όπως και έγινε. Μέσα στο απόλυτο σκοτάδι είδαν ένα φως στην παραλία. Έφτασαν με δυσκολία στην ακτή όπου αντίκρισαν μια μικρή εικόνα της Παναγίας. Η θάλασσα είχε ημερέψει και οι ναυτικοί μετέφεραν την εικόνα και την τοποθέτησαν στον παρακείμενο μικρό ναό του προφήτη Ηλία. Όταν επιβιβάστηκαν στο πλοίο για να επιστρέψουν, «κάποιο χέρι» εμπόδισε τον απόπλου. Οι ναυτικοί τότε υποσχέθηκαν ότι θα επιστρέψουν και θα κτίσουν εκεί μοναστήρι. Ανεξάρτητα από τους θρύλους και τις παραδόσεις, φαίνεται πως η Ιερά Μονή Φανερωμένης προϋπήρχε του 1597, είχε δε λάβει το προνόμιο του σταυροπηγίου από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Θεόκλητο. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών, η μονή λειτούργησε για αρκετές δεκάδες χρόνια με λίγους μοναχούς. Στην πορεία απέκτησε και μοναχούς και περιουσία.
Και αυτό το μοναστήρι και κυρίως η ανεύρεση της ιεράς εικόνας, όπως επισημαίνουν οι κληρικοί της μητρόπολης Παροναξίας, μας παραπέμπει στους Χριστιανούς της Κωνσταντινούπολης και άλλων πόλεων, οι οποίοι έριχναν στην θάλασσα τις εικόνες για να μην καταστραφούν από τους εικονομάχους ή, και αργότερα, από τους σταυροφόρους. Εκτός της εικόνας της Φανερωμένης στην Νάξο, σύμφωνα με τις τοπικές παραδόσεις, έχουν βρεθεί και άλλες εικόνες όπως η Παντάνασσα, η Χρυσοπολίτισσα και η Αγιά.
Την περίοδο της μεγάλης ακμής περίοδο 1613-1617 ανετράπη το σιγίλιο του 1597 με άλλο το 1614, οπότε η μονή περνά στη διοίκηση της τοπικής μητρόπολης. Ο πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄ το αποκαθιστά και πάλι ως σταυροπηγιακό το 1798, ενώ το προνόμιο ανανεώνεται το 1816 από τον οικουμενικό πατριάρχη Κύριλλο τον Στ΄. Κατά τον 19ο αιώνα, η μονή ακμάζει χάρη στον ηγούμενο Δωρόθεο ο οποίος ανέλαβε τα ηνία της το 1826. Εκείνη την περίοδο ιδρύονται στο Μετόχι της Αγίας Κυριακής και στους Ακαδήμους της Τραγαίας δύο αλληλοδιδασκαλεία. Η αντίστροφη μέτρηση για το μοναστήρι άρχισε στις αρχές του 20ο αιώνα εξ αιτίας των απαλλοτριώσεων των κτημάτων του, και των εκποιήσεων που έγιναν από τους ίδιους τους μοναχούς για εκκλησιαστικούς σκοπούς. Η μονή εορτάζει στις 15 και 23 Αυγούστου.