Ιερά Μονή Πεντέλης: Ένα από τα μεγαλύτερα μοναστήρια της Ελλάδας
Χωμένη σε ένα καταπράσινο περιβάλλον στους πρόποδες του βουνού μόλις 20 χλμ. από το κέντρο της Αθήνας, έχοντας εξωτερικά όψη κάστρου με ψηλά τείχη και βαριές ξύλινες πύλες, η Μονή Πεντέλης είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου.
Η ανδρική Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην περιοχή της παλιάς Πεντέλης ιδρύθηκε το 1578 από τον Άγιο Τιμόθεο, επίσκοπο Ευρίπου, στο σημείο όπου βρέθηκε μικρή εικόνα της Παναγίας, συγκεντρώνοντας τους διάσπαρτους μέχρι τότε ασκητές της Πεντέλης.
Στα τέλη του 17ου αιώνα η Μονή βρισκόταν στην κορύφωση της ακμής της. Στο μοναστήρι διαβιούσαν 100 μοναχοί, διέθετε αξιόλογη ακίνητη περιουσία και σημαντική βιβλιοθήκη. Χάρη στη συνεχή σχέση της με το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, η Μονή απολάμβανε πολλά προνόμια εκ μέρους των Οθωμανών. Την εποχή της Τουρκοκρατίας υπήρξε κέντρο παιδείας και υπάρχει επισκέψιμος εκθεσιακός χώρος που χαρακτηρίζεται ως «Κρυφό Σχολειό», που συνδέεται ίσως με την παράδοση λειτουργίας άτυπου σχολείου στοιχειώδους εκπαίδευσης εντός του μοναστηριού.
Μάλιστα, στις ανασκαφείσες υπόγειες στοές της Παλαιάς Μονής οργανώθηκε και λειτουργεί μόνιμη έκθεση αφιερωμένη στην παιδεία κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας, στην οποία αναπαρίσταται η σκηνή του Κρυφού Σχολειού και προβάλλονται μορφές των διδασκάλων του Γένους και η συμβολή τους στη διάσωση των Γραμμάτων.
Στην Επανάσταση του 1821 συμμετείχε ενεργά, όντας τόπος διακίνησης πυρομαχικών για τους πρώτους Έλληνες επαναστάτες στην τότε οθωμανική Αθήνα. Όμως, οι Τούρκοι λεηλάτησαν τη Μονή με αποτέλεσμα να καταστραφεί η αξιόλογη βιβλιοθήκη της.
Από το αρχικό μοναστηριακό συγκρότημα σήμερα σώζεται το καθολικό και το γηροκομείο. Το μεταβυζαντινό καθολικό είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο και με μεταγενέστερες προσθήκες πήρε τη μορφή τρίκογχου, ακολουθώντας πρότυπα ναοδομίας του Αγίου Όρους. Οι τοιχογραφίες του είναι διασήμων αγιογράφων, όπως του Φώτη Κόντογλου. Στην Ανατολική πτέρυγα στεγάζεται το Διορθόδοξο Κέντρο της Εκκλησίας της Ελλάδας. Η Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου διαθέτει δύο παρεκκλήσια εντός αυτής– του Αγίου Παύλου και του Αγίου Τιμοθέου– καθώς επίσης και 18 μετόχια σε όλη την Αττική. Ένα από αυτά είναι και η Αγία Τριάδα Παλαιάς Πεντέλης. Σήμερα οι εγκαταβιούντες μοναχοί είναι 17.
Η Μονή πανηγυρίζει το Δεκαπενταύγουστο και στις 16 Αυγούστου (ημέρα που τιμάται η μνήμη του κτήτορός της Αγίου Τιμοθέου), καθώς και τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος.
