Από την εσωτερική συντριβή στην επιστροφή προς σωτηρία
Η έξοδος των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο, την γη που ζούσαν δούλοι, θεωρείται εικόνα της πνευματικής πορείας κατά την περίοδο του Τριωδίου για την πνευματική απελευθέρωση από τα πάθη της αμαρτίας στην χάρη της αναστάσεως.
Η ζωή του ανθρώπου της Εκκλησίας είναι μια διαρκής πορεία απ’ τη γη προς τον ουρανό· απ’ τη λάσπη της ανθρώπινης αμαρτίας προς την αγιότητα του Θεού. Μια ασταμάτητη πορεία είναι η ζωή γενικά των ανθρώπων: Του πνευματικού ανθρώπου είναι πορεία προς την πνευματική τελειότητα και την απόλαυση των πνευματικών αγαθών της· ενώ του σαρκικού, απ’ την άλλη μεριά, ανθρώπου η ζωή είναι μία πορεία στην «οδόν της απωλείας», προς μία παντοτινή, αν ήταν δυνατόν, και παντός είδους σαρκική απόλαυση, που στο τέλος καταντά ένα οικτρό κατρακύλισμα, όχι μονάχα στην πνευματική, μα και στη σαρκική κατάπτωση, στην εκμηδένιση των πάντων. Η πορεία του σαρκικού ανθρώπου μάς είναι τόσο γνωστή, είτε απ’ την προσωπική πείρα μας, είτε από την πείρα του διπλανού μας ανθρώπου, που δεν υπάρχει λόγος να την κάνουμε θέμα της μελέτης και του στοχασμού μας. Είναι ανάγκη μεγάλη να σπουδάζουμε και να μαθαίνουμε πώς γίνεται η πορεία, του πνευματικού ανθρώπου: Από πού αρχίζει, ποιο δρόμο ακολουθεί, ποιες δυσκολίες παρουσιάζει, ποιοι θα μας συντρέξουν σ’ αυτή την πορεία, καθώς κι όλα τ’ άλλα που χρειάζεται να ξέρουμε, για να φτάσουμε με ασφάλεια στο ευλογημένο τέρμα του δρόμου. Αυτή την πορεία κι αυτόν τον αγώνα του πνευματικού ανθρώπου, θέλοντας να βοηθήσει και να εμψυχώσει η αγία Εκκλησία μας, όρισε τον ετήσιο κινητό και ακίνητο εορταστικό κύκλο, γεμάτο από μνήμες αγίων, που αν και ολοκλήρωσαν την επί γης πορεία τους κι αγωνίστηκαν τον «καλόν αγώνα», όμως συμπορεύονται μαζί μας κάθε φορά που θα τους το ζητήσουμε ειλικρινά! Έρχονται και περπατούν μπροστά μας, με το φωτεινό λυχνάρι της αγίας ζωής τους, και μας δείχνουν πώς πρέπει να περπατεί ο χριστιανός της Ορθοδόξου Εκκλησίας για να φτάσει στον προορισμό του, δηλαδή στον εξαγιασμό του και στην ένωσή του με το Θεό. Και πρέπει να ομολογήσουμε πως, μέσα από όλους τους αγίους και από όλες τις εορτές του ετησίου κύκλου, η πιο ανθρώπινη περίοδος, που περισσότερο ενισχύει τον πνευματικό αγώνα του ορθοδόξου χριστιανού στη δύσκολη πορεία του προς την τελειότητα του Ευαγγελίου είναι περίοδος του Κατανυκτικού Τριωδίου. Και η περίοδος αυτή του Τριωδίου αρχίζει απ’ τον Εσπερινό της Κυριακής του Τελώνου και Φαρισαίου και τελειώνει το Μέγα Σάββατο, με τον Εσπερινό του Πάσχα.
Όποιος μελετήσει με προσοχή το Τριώδιο, θα δει με πόση σοφία είναι αρμοσμένη από τους αγίους Πατέρας η όλη αρχιτεκτονική του. Ίσως, δεν θα μπορούσε να βρεθεί καλύτερος δρόμος για τον ορθόδοξο χριστιανό για να φτάσει στο Πάσχα – όχι σαν απλός και επιπόλαιος διαβάτης του χρόνου, αλλά σαν ευλαβικός προσκυνητής των Παθών και της Αναστάσεως – απ’ το Τριώδιο. Κι αυτός είναι ο λόγος, που η συγκρότησή του υπαγορεύεται από τη γενική αρχή, πως το Τριώδιο αποτελεί μία κλίμακα για τον πιστό, που το τελευταίο σκαλί της μας φέρνει μέσα στην φωτεινή ατμόσφαιρα της λαμπροφόρου Αναστάσεως, του Λυτρωτού μας και Θεού.
Η περίοδος του Τριωδίου μας καλεί όλους, ν’ αφήσουμε τη ράθυμη κι αμαρτωλή ζωή μας και να αγωνιστούμε τον καλόν αγώνα που μας δείχνει η Εκκλησία μας, τον αγώνα της εγκράτειας, της νηστείας και της μετάνοιας, που καθαρίζουν την ψυχή μας και μας φέρνουν κοντά στον Χριστό. Κι ας μην πει κανείς, πως και χωρίς αυτόν τον αγώνα και χωρίς αυτές τις αρετές μπορεί να καθαρθεί και να φθάσει «εις τον καθαρώτατον Χριστόν». Η αγία και πλούσια πείρα τόσων αγίων της Ορθοδόξου Εκκλησίας μάς δείχνει το δρόμο, τον μόνο ασφαλή δρόμο, που πρέπει ν’ ακολουθήσουμε με σωματική και πνευματική κάθαρση των παθών μας για να φτάσουμε με ταπείνωση ως τη δόξα του Νυμφίου. Και πραγματικά, στο Τριώδιο, βλέποντας τον αμαρτωλό Τελώνη να στενάζει, χτυπώντας μετανοημένα το στήθος του· την οσία Μαρία την Αιγυπτία ν’ αγιάζει μετά από μία ζωή αμαρτωλοτάτη· την πόρνη του Ευαγγελίου να σωφρονεί· τον ληστή δίπλα απ’ τον Χριστό, να θεολογεί· ακούοντας ακόμα τους κατανυκτικούς ύμνους Αγίων και εμπνευσμένων υμνογράφων, ο πιστός χριστιανός κατανύγεται, αλλάζει αποφάσεις στο καλύτερο, παίρνει το δρόμο για το εξομολογητήριο, όπου αφήνει τα κρίματα που βάραιναν ως τώρα την ψυχή του, και ύστερα «γεύεται πηγής αθανάτου» – το «ωσεί κράτιστον μεθύσκον ποτήριον»-το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος Χριστού. Αυτό είναι το Πάσχα που έχει βάλει προορισμό του για τους πιστούς το Τριώδιο. «Νηστεία την ψυχήν λαμπρύναντες, λευκανθώμεν υπέρ χιόνα· και καθαροί λοιπόν νυμφίω Χριστώ μετασχείν του Πάσχα του μυστικού και της λαμπράς και θείας αναστάσεως» (Υμνογραφία Β΄ Κυριακής των Νηστειών).
Η μετάνοια όμως αυτή, που το Τριώδιο μας θέτει ν’ αγωνισθούμε, δεν είναι από τα πράγματα που εύκολα κατορθώνονται. Θέλει αγώνα σκληρό, για να κόψει κανείς τα πάθη του, τις συνήθειές του, τις μικρές και τις μεγάλες αμαρτίες του. Χρειάζεται ένας οδυνηρός αγώνας, με ιδρώτα πολύ, με δάκρυ και αίμα, για να ξεριζώσει κανείς από μέσα του όσα αγκάθια ρίζωσαν και μεγαλώνουν ολοένα κρυφά ή φανερά στο χώρο της καρδιάς του. Γι’ αυτόν τον αγώνα όμως, που το Τριώδιο μας προτρέπει να κάμουμε, ας μην απελπίζεται κανείς, πως άμα τον αναλάβει με ειλικρίνεια, θα μείνει μόνος κι αβοήθητος. Δίπλα του στέκει ο Χριστός, για να τον δυναμώσει και να τον βοηθήσει. Αρκεί να δείξει πραγματική μετάνοια και να περπατήσει τη στράτα του Θεού: «Επιστράφητε προς με, λέγει ο Κύριος, εξ όλης της καρδίας υμών, εν νηστεία και εν κλαυθμώ και εν κοπετώ· και διαρρήξατε τας καρδίας υμών, και μη τα ιμάτια υμών· και επιστράφητε προς Κύριον τον Θεόν υμών, ότι ελεήμων και οικτίρμων εστί, μαρκόθυμος και πολυέλεος, και μετανοών επί κακίαις ανθρώπων» (Ιωήλ β΄, 12-13).
Η «Κυριακή του Ασώτου»
Η Κυριακή αυτή χαρακτηρίσθηκε μ’ αυτό το όνομα από την σχετική περικοπή της παραβολής του πολυεύσπλαγχνου πατρός (Λουκά ιε΄, 11-13), ο Οποίος δέχεται τον υιό που απομακρύνθηκε από την πατρική οικία για να ζήσει, όπως λέγει ο μέγας Βασίλειος τον «βοσκηματώδη βίον μετά των κτηνών» (Μεγάλου Βασιλείου, Ομιλίαι εις την Εξαήμερον (Ομιλία ζ΄) PG 29, 157D). Καλλιεργεί ακόμη περισσότερο το πνεύμα της μετάνοιας. Το αποστολικό ανάγνωσμα της ημέρας αυτής (Προς Κορινθίους στ΄, 12-20), αποτελεί άριστη προτροπή προς μετάνοια με τον τονισμό του μεγαλείου της χριστιανικής ελευθερίας και της ανάγκης να δοξάσουμε τον Θεό «εν τω σώματι και εν τω πνεύματι ημών». Γι’ αυτό με δάκρυα, στεναγμούς και εσωτερική συντριβή ζητούμε, επειδή απομακρυνθήκαμε από την πατρική οικία, να επιστρέψουμε προς τον ουράνιο Πατέρα και να μας δεχθεί εν μετανοία.
Την πορεία του Ασώτου παρακολουθούμε, όπως την περιέγραψε ο Κύριός μας και θείος Διδάσκαλος, στην σχετική παραβολή σε τρία στάδια:
α΄. Ήλθε στην ανάγκη (Λουκά ιε΄, 16), β΄. Ήλθε στον εαυτό του (Λουκά ιε΄, 17) και γ΄. Ήλθε στον πατέρα (Λουκά ιε΄, 18).
Μακάρι, όλα τα τέκνα της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ν’ ανεβούν και φέτος την κλίμακα των αρετών, αρχίζοντας ν’ ακολουθούν πιστά στη ζωή και στο βίο τους ό,τι η πείρα των Αγίων Πατέρων της Εκκλησίας μας έχει θησαυρίσει, για τη δική μας πνευματική πρόοδο και σωτηρία, μέσα στο κατανυκτικό Τριώδιο.