Η έρημος είναι μια γη που δεν την ευλόγησε ο Θεός. Το νερό εκεί είναι σπάνιο, όπως στην γη πριν βρέξει (Γενέσεως β΄ 4-5). Η βλάστηση είναι ελάχιστη και η διαβίωση αδύνατη (Ησαΐου στ΄ 1). Η ερήμωση επιβάλλεται ως τιμωρία για τις αμαρτίες του Ισραηλιτικού λαού για να οδηγηθεί στην μετάνοια (Ιεζεκιήλ στ΄ 14).
Ο Θεός θέλησε να περάσει ο λαός Του απ’ αυτή την «έρημον την μεγάλην και φοβεράν» (Δευτερονομίου α΄ 19) για να φθάσει στην γη όπου ρέει μέλι και γάλα. Το γεγονός αυτό θα μεταβάλλει τον χαρακτήρα της ερήμου. Ενώ διατηρεί όλα τα χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν, ενός απομονωμένου τόπου, αποκτά πνευματική διάσταση. Σημαίνει μια εποχή της ιερής ιστορίας όπου γεννήθηκε ο λαός του Θεού. Αυτό ουσιαστικά είναι το νόημα της ερήμου.
Έρημος δεν σημαίνει φυγή και απομόνωση από τον πολιτισμό και την κοινωνία, αλλά απαραίτητο πέρασμα από την εποχή της δουλείας στην ζωή της ελευθερίας εν Χριστώ. Όπως ο Ισραηλιτικός λαός όταν έφυγε από την Αίγυπτο έπρεπε να περιπλανηθεί στην έρημο και να αντιμετωπίσει τους πειρασμούς για να αποβάλει τις συνήθειες της ζωής της δουλείας και να καθαρθεί για να γνωρίσει τον αληθινό Θεό, έτσι κάθε πιστός αναχωρεί από τον κόσμο και μεταβαίνει στην έρημο για να πειρασθεί και να δοκιμασθεί, να γνωρίσει τον Θεό και να ενωθεί μαζί Του.
α΄ Η Θεία οικονομία
Η έρημος επελέγη από τον Θεό όχι επειδή ήταν ο συντομότερος δρόμος αλλά γιατί ήθελε να είναι ο ίδιος οδηγός του λαού. Στην έρημο οι Εβραίοι θα λατρεύσουν τον Θεό. Εκεί θα δεχθούν τον Νόμο και θα συνάψουν την Διαθήκη, η οποία μετατρέπει τους περιπλανώμενους σε λαό του Θεού. Ο Θεός θέλησε να γεννηθεί ο λαός Του στην έρημο. Του υποσχέθηκε ωστόσο μια Γη. Έτσι, η παραμονή του στην έρημο μεταβάλλεται σε προνομιακή εποχή, αν και είναι πρόσκαιρη.
Η απιστία του λαού
Ο δρόμος προς την γη της επαγγελίας δεν είχε καμμιά ομοιότητα με την εύφορη γη της Αιγύπτου όπου δεν έλειπαν ούτε οι τροφές ούτε η ασφάλεια. Ήταν δρόμος της καθαράς πίστεως σ’ Αυτόν που οδηγούσε τον λαό Του. Αλλά από τα πρώτα βήματα κιόλας οι Εβραίοι δυσανασχετούσαν για τις προθέσεις του Κυρίου. Διαμαρτύρονται συνεχώς ότι δεν έχουν ασφάλεια (πορεύονται ανάμεσα σε εχθρούς), τους λείπουν οι τροφές και το νερό. Το γογγυσμό αυτό αναφέρουν στην Έξοδου ιδ΄11, ιστ΄ 2 εξ, ιζ΄ 2 εξ., Αριθμών ιδ΄ 2 εξ., ιστ΄ 13 εξ., κ΄ 4 εξ., κα΄ 5 εξ).
Ο λόγος του γογγυσμού είναι προφανής και σαφής: Λυπούνται που έχασαν την συνηθισμένη ζωή που όσο και κουραστική κι αν ήταν στην Αίγυπτο την προτιμούσαν απ’ αυτή την παράδοξη ζωή που στηρίζεται μόνο στην καθοδήγηση και την φροντίδα του Θεού.
Προτιμούν μια ζωή δούλου παρά μια ζωή υπό απειλή θανάτου. Καλύτερα το ψωμί και το κρέας της Αιγύπτου από το άνοστο μάννα. Η έρημος αποκαλύπτει έτσι την καρδιά του ανθρώπου που είναι ανίκανος να θριαμβεύσει πάνω στην δοκιμασία στην οποία βρέθηκε.
Ο θρίαμβος της θείας ευσπλαγχνίας
Αλλά αν ο Θεός επιτρέπει να χαθούν στην έρημο όσοι σκληρύνθηκαν στην απιστία τους και στην έλλειψη εμπιστοσύνης δεν παραιτείται γι’ αυτό από το σχέδιό Του και δείχνει την ευσπλαγχνία Του.
Στο λαό που γογγύζει δίνει με θαυματουργό τρόπο τροφή και νερό. Η δόξα του Θεού θα φανερωθεί ιδίως όταν ένας αληθινός λαός θα μπει στην γη της επαγγελίας.
Ο τελικός αυτός θρίαμβος επιτρέπει να θεωρηθεί η έρημος όχι τόσο ως εποχή της απιστίας του λαού αλλά μάλλον ως η εποχή της σπλαγχνικής πιστότητος που προειδοποιεί τους ατίθασους και πραγματοποιεί το σχέδιό Του.
Η φυγή στην έρημο δεν έχει την έννοια της απομονώσεως, αλλά ο Θεός καλεί τον λαό Του όχι να ζήσει στην έρημο, αλλά να διασχίσει την έρημο για να ζήσει στην γη της επαγγελίας.
Ο Χριστός, η έρημός μας
Ο Κύριος, στην διάρκεια της δημοσίας ζωής Του, χρησιμοποίησε την έρημο που τον προφύλαγε από τα πλήθη και ήταν κατάλληλη για την μοναχική προσευχή Του. Ο Ιησούς παρουσιάζεται στους μαθητές Του ως Εκείνος που εκπληρώνει στο πρόσωπό Του τις θαυμαστές δωρεές του παρελθόντος της Παλαιάς Διαθήκης. Μπορεί να πει κανείς ότι, κατά κάποιο τρόπο, ο Χριστός είναι η έρημός μας. Στο πρόσωπό Του υπερενικήσαμε την δοκιμασία. Έχουμε την τέλεια κοινωνία με τον Θεό. Η προτύπωση εκπληρώθηκε. Σε κάθε περίπτωση ζούμε μυστηριακά την έρημο. Ο τύπος της ερήμου παραμένει ακόμη απαραίτητος για να καταλάβουμε την φύση της χριστιανικής μοναχικής ζωής. Αυτή η ζωή βρίσκεται σε δοκιμασία, αφού δεν εισήλθαμε στην ανάπαυση του Θεού (Εβραίους δ΄ 9).
Γι’ αυτό ας θαυμάσουμε τα γεγονότα του παρελθόντος, ας βιώσουμε κυρίως το μυστήριο της οικονομίας του Θεού, ώστε να μη σκληραίνουμε τις καρδιές μας για να υπερνικήσουμε τους πειρασμούς.
Η ζωή που ζούμε μας βεβαιώνει για το τελικό θρίαμβο γιατί είμαστε «μέτοχοι» του Χριστού, «Γιατί τότε μόνο θα μετέχουμε στο μεγαλείο του Θεού, όταν διατηρήσουμε ως το τέλος σταθερή την εμπιστοσύνη που δείξαμε αρχικά στο Χριστό» (Εβραίους γ΄ 14), που παρέμεινε πιστός στην διάρκεια της δοκιμασίας Του.