“Ταίς αρεταίς προσβώμεν ώσπερ βαθμίσιν τον νουν ανυψούντες μυστικαίς θεωρίαις”. Δηλαδή: “Ας πλησιάσουμε (ας ανεβούμε) στις αρετές σαν σε σκαλοπάτια ανυψώνοντας τον νουν μας με μυστικές θεωρίες ”.
Με το δίστιχο αυτό της ασκητικής και νηπτικής παράδοσης της Εκκλησίας μας προτρέπονται οι πιστοί, ιδιαίτερα αυτή την περίοδο, να ανέβουν τις κορυφές των αρετών και να τις κατακτήσουν, να προοδεύσουν δηλαδή στην πνευματική ζωή και να τελειωθούν ενωμένοι με τον Κύριό μας Ιησού Χριστό, αποκτώντας και ουσιαστικά κατακτώντας τις αρετές. Αυτή η πνευματική προσπάθεια, που απαιτεί πρωτίστως θέληση και βούληση, καθώς και κόπο από την πλευρά του πιστού που βιώνει τα εκκλησιαστικά γεγονότα, παρομοιάζεται με ανάβαση σε κάποιο ψηλό μέρος, με την σκάλα (βαθμίδα). Όργανο και κίνητρο σ’ αυτή την ανάβαση, την προσπάθεια δηλαδή του ανθρώπου να ανέλθει πνευματικά, αφήνοντας κάθε τι γήινο που το κρατά δέσμιο των παθών του είναι οι μυστικές θεωρίες.
Η άνοδος στις κορυφές των αρετών.
α΄. Ο αγώνας αυτός για την απόκτηση των πνευματικών αρετών στην πνευματικότητα της Εκκλησίας μας παρομοιάζεται με ανάβαση σε σκάλα. Κάθε φορά που προοδεύει πνευματικά ο πιστός της Εκκλησίας μας αποκτώντας μια αρετή θεωρείται, ότι ανεβαίνει ένα σκαλοπάτι (βαθμίδα) πιο ψηλά στην νοερή και πνευματική κλίμακα των αρετών.
Ο αγώνας αυτός είναι κοπιώδης, όπως τονίσαμε και παρομοιάζεται όπως η ανάβαση στην σκάλα. Όπως όσο πιο ελαφρύς είναι ο άνθρωπος, τόσο ευκολότερα ανεβαίνει την σκάλα, έτσι και η ψυχή προοδεύει, πλησιάζει στην αρετή όταν δεν έχει βάρος (πάθη). Βάρος στη ψυχή είναι τα γεώδη και τα πρόσκαιρα.
Γι’ αυτό συμβουλεύει ο απόστολος Παύλος τους πιστούς της Εκκλησίας μας να «τινάξουν» από πάνω τους κάθε γήινο φορτίο, ώστε με περίσσια και σταθερή υπομονή να τρέχουν το αγώνισμα του δύσκολου δρόμου που έχουν μπροστά τους: «Έχοντας, λοιπόν, γύρω μας τόσο μεγάλη στρατιά μαρτύρων ας τινάξουμε από πάνω μας κάθε φορτίο, και την αμαρτία που εύκολα μας εμπλέκει, κι ας τρέχουμε με υπομονή το αγώνισμα του δύσκολου δρόμου, που έχουμε μπροστά μας» (Προς Εβραίους ιβ΄ 1).
β΄. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο μέγας διδάσκαλος της ευαγγελικής ζωής, προτρέπει τους πιστούς της Εκκλησίας μας να αποκτήσουν τις αρετές τονίζοντας την αξία της αρετής, που πρέπει να αποκτήσουν οι πιστοί συγκρίνοντάς την με τα θαύματα, διδάσκοντας ότι η αρετή είναι ανωτέρα και αυτών των θαυμάτων (Βλ. P.G. 57, 387 §7-8 Ομιλία λβ΄ στο κατά Ματθαίον).
Ο ίδιος άγιος Πατέρας της Εκκλησίας ενθαρρύνει τους πιστούς να επιδοθούν στον πνευματικό αγώνα τους για να αποκτήσουν τις αρετές υποδεικνύοντας, ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι για να επιτύχουν την σωτηρία τους και προσκαλώντας τους να επιλέξουν ο καθένας να αγωνισθεί να αποκτήσει όποια αρετή θεωρεί κατάλληλη για τον εαυτό του (P.G. 55, 367 Ερμηνεία στον ρκζ΄ (127) Ψαλμό).
γ΄. Στην πνευματικότητα της Εκκλησίας μας με την απόκτηση των αρετών οικοδομείται ο οίκος της ψυχής. Σ’ αυτή την οικοδομή αναφέρεται ο απόστολος Παύλος στην προς Κορινθίους Α΄ επιστολή του (γ΄ 9-17) ως εξής: «… Γιατί κανένας δεν μπορεί να βάλει άλλο θεμέλιο εκτός από αυτό που υπάρχει και που είναι ο Ιησούς Χριστός μας. Τώρα, αν κάποιοι χτίζουν πάνω σ’ αυτό το θεμέλιο με χρυσάφι η ασήμι η πολύτιμα πετράδια, με ξυλεία, χορτάρι η άχυρο, η δουλειά του καθενός θα φανεί, θα τη φέρει στο φως η ημέρα της κρίσεως … Δεν ξέρετε πως είστε ναός του Θεού και ότι το Πνεύμα του κατοικεί ανάμεσά σας; Αν κάποιος, λοιπόν, με τις διαιρέσεις καταστρέφει τον ναό του Θεού, αυτόν θα τον αφανίσει ο Θεός. Γιατί ο ναός του Θεού είναι άγιος, κι ο ναός αυτός είστε εσείς».
Θα δούμε στην συνέχεια τους κανόνες που διέπουν αυτή την πνευματική εργασία.
- i. Κατά την διδασκαλία των νηπτικών Πατέρων, η πνευματική οικοδομή οικοδομείται με ένα πνευματικό τρόπο. Αντί λίθων, ο οίκος της ψυχής κτίζεται με τις διάφορες αρετές. Αντί πηλού και λάσπης χρειάζεται σθεναρή ταπείνωση, όπως με το πηλό σε κάποιο οικοδομή συγκολλούνται οι πέτρες, έτσι και με την ταπείνωση συγκολλούνται όλες οι αρετές της ψυχής μας. Αντί τεσσάρων τοίχων, ο οίκος της ψυχής χρειάζεται τις τέσσαρες γενικές αρετές, την φρόνηση, που διδάσκει τι να πράττουν και τι να μη πράττουν οι πιστοί, την σωφροσύνη, που χαλιναγωγεί το επιθυμητικό, την ανδρεία, που χαλιναγωγεί και συγκρατεί το θυμικό κατά μόνου του διαβόλου και της αμαρτίας και την δικαιοσύνη, που αποδίδει σε κάθε μέρος του ανθρώπου τα οικεία, δηλαδή στην ψυχή τα πνευματικά και στο σώμα τα υλικά, σύμφωνα με τους Νηπτικούς Πατέρες
Στέγη του οίκου τούτου είναι η τελεία αγάπη προς τον Θεό μας και η προς τον πλησίον, που είναι το τέλος και το κεφάλαιο όλων των αρετών. Οικοδόμος του οίκου αυτού είναι ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός, καθώς και ο Δαβίδ αυτό μαρτυρεί και ο μελωδός στο γνωστό αναβαθμό που λέγει: «Εάν μη Κύριος οικοδομήση οίκον τον της ψυχής, μάτην κοπιώμεν» (Ψαλμού ρκστ΄ (ρκζ΄) 126,1), δηλαδή: «Εάν ο ίδιος ο Κύριος δεν οικοδομήσει και δεν ευδοκήσει την ψυχή, μάταια κοπιάζουμε.