Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καισαριανής, Βύρωνος και Υμηττού κ. Δανιήλ
102 έτη πριν, στα τέλη του Αυγούστου του 1922, εγράφη ο επίλογος της ζωής και παρουσίας των Ελλήνων στη Μικρά Ασία. Ο εθνοιερομάρτυρας Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος έγραψε για τους διωγμούς των Ελλήνων της Μικρασίας: “Η ιστορία δεν έχει να επιδείξη τοιαύτα παραδείγματα εκατοντάδων χιλιάδων λαού χριστιανικού ανοικτιρμόνως εξαπονδρισθέντος και καταθρυμματισθέντος υπό της αγρίας λύσσης του τουρκικού φανατισμού και θηριωδίας. Το εν Τουρκία Ελληνικόν Γένος κατέβη εις τον Άδην διά να μη αναβή εκείθεν πλέον” (Χρήστου Σολομωνίδη, “ Ο Σμύρνης Χρυσόστομος ”, Ειρμός, Αθήνα 1993, σελ. 190).
Σάββατο 27 Αυγούστου 1922, οι Τούρκοι καταλαμβάνουν την Σμύρνη. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας κατακρεουργείται από τον φανατισμένο Τουρικό όχλο ο εθνοιερομάρτυρας Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος και αρχίζουν οι λεηλασίες και οι βιαιότητες κατά των Χριστιανών. Ο άγιος Αρχιερέας καταποντίσθηκε ανάμεσα στα λυσσώντα τουρκικά πλήθη. Με ξιφολόγχη του βγάζουν τα μάτια. Του κόβουν την γλώσσα. Του κόβουν τα αφτιά. Του κόβουν τα χέρια. Του ξεριζώνουν τα γένια. Έσυραν το νεκρό σώμα του στις τουρκικές συνοικίες, όπου το διεμέλισαν. Ό,τι απέμεινε, το έριξαν στις όχθες του ποταμού και το άφησαν να το φάγουν τα σκυλιά και τα όρνια. Την 31 Αυγούστου 1922 οι Τούρκοι πυρπολούν την Πρωτεύουσα της Ιωνίας την Σμύρνη.
Κατά την Μικρασιατική τραγωδία:
Οι σφαγές, οι λεηλασίες οι καταστροφές των περιουσιών και οι παντοειδείς φρικαλεότητες σε βάρος των Ελλήνων και Αρμενίων, δηλαδή όλου του χριστιανικού πληθυσμού, στις πόλεις και στα χωριά της Μικράς Ασίας.
Η στρατολόγησι και εξόντωσι του ανδρικού πληθυσμού της Μικράς Ασίας. Όλοι οι Έλληνες τότε, από 18-48 ετών, εστρατολογήθησαν και υποχρεώθησαν να καταταγούν στα εργατικά τάγματα. Η τροφή τους ήταν μόνο χόρτα. Η ενδυμασία τους ράκη. Ανυπόδητοι όδευαν επί μήνες εκτεθειμένοι στο φλογερό ήλιο της Βαγδάτης και στο αφόρητο ψύχος του Καυκάσου. Χολέρα και τύφος τους εθέριζαν.
Σε 773.000 ανέρχονται οι Έλληνες της Μικρασίας, της Θράκης και του Πόντου οι εκπατρισθέντες και οδηγηθέντες στα βάθη της Τουρκίας. (Ενθ’ ανωτέρω σελ. 180).
Ο Άγιος Πατέρας ήταν ο κορυφαίος μεταξύ των κληρικών, οι οποίοι έδωσαν την ζωή τους εκείνες τις τραγικές ημέρες. Από τους 459 ιερείς της επαρχίας Σμύρνης οι 347 βρήκαν οικτρό θάνατο. Επίσης, εμαρτύρησαν αυτή την περίοδο και οι Ιεράρχες: Ο Κυδωνιών Γρηγόριος, ο οποίος ετάφη ζωντανός, ο Μοσχονησίων Αμβρόσιος, τον οποίο οι Τούρκοι επετάλωσαν (του κάρφωσαν δηλαδή πέταλα, όπως στα άλογα), ο Ικονίου Προκόπιος, ο οποίος απέθανε φυλακιζόμενος από τις κακουχίες και τα βασανιστήρια, ο Ζήλων Ευθύμιος, φυλακισμένος, δεν άντεξε τα πολυώδυνα βασανιστήρια επί 41 ημέρες και απέθανε, ενώ καθημερινώς έψαλε την νεκρώσιμη ακολουθία για τον ίδιο.
Αναφέρει ο καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Λεωνίδας Φιλιππίδης, ο οποίος υπήρξε ιδιαίτερος γραμματεύς του Μητροπολίτου Σμύρνης Χρυσοστόμου, όταν ο Ποιμενάρχης τον πρόετρεψε να φύγει από την Σμύρνη για να σωθεί: “Εγώ θα μείνω, είπε. Είμαι 54 ετών, δις εξωρίσθην και πλειστάκις υπέμεινα τα πάνδεινα, ονειρευόμενος ελληνικήν και ελευθέραν την δούλην πατρίδα. Η πραγματοποίησις των ονείρων με εύρε παρήλικα μεν, ουχί και λευκότριχα. Και ιδού επί των ημερών εμού, του καυχωμένου ότι, όπου πατώ, εκείθεν απελαύνεται ο Τούρκος, το όνειρον το λαβόν σάρκα και οστά εξαφανίζεται, διαλύεται, αποσυντίθεται. Και ιδού προ των πυλών της Σμύρνης της ελληνικής οι σφαγείς, Θεέ μου ! … Εγώ να εγκαταλείψω την Σμύρνην και την Μητρόπολίν μου; Ποτέ ! Θα με καταδιώκη η σκιά του Ιερού Πολυκάρπου ως άνανδρον, και του Αγίου Γρηγορίου του Ε΄, ως ανάξιον διάδοχόν του. Είθε μόνον να αξιούμην τάχιστα να ενωθώ μετ’ αυτών, καθ’ ον και εκείνοι τρόπον, διότι ζων ουδέν πλέον θα έχω να ελπίζω. Θνήσκων, ίσως ενισχύσω και άλλους, ίνα μένωσι πιστοί εις το καθήκον και ποιμαίνωσι το ποίμνιον εκτελούντες όσα κηρύττουν. Ίσως, ίσως το αίμα το οποίον θα χύση ο σφαγεύς και με το οποίον θα πορφυρωθώσιν αι χρυσαί σελίδες της συγχρόνου ιστορίας μας και της παγκοσμίου ιστορίας, ίσως συγκλονίση την ανθρωπίνην συνείδησιν, ίσως φωτίση τον νουν και θερμάνη την καρδιάν των ισχυρών της Γης να κατανοήσωσιν ότι ο συντριβόμενος Ελληνισμός δεν είναι ανάξιος ζωής και ελευθερίας” (Ενθ’ ανωτ. σελ. 438).
Η Εκκλησία μας ετησίως, μήνα Σεπτέμβριο καθηκόντως επιτελεί την μνήμη των Μαρτύρων αυτών. Κλίνομε με ευλάβεια και σεβασμό το γόνυ της ψυχής και του σώματος ενώπιον του μαρτυρίου και της θυσίας τους. Καταθέτομε τα δαφνόφυλλα της ευγνωμοσύνης και του σεβασμού μας στην μνήμη τους.