Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καισαριανής, Βύρωνος και Υμηττού κ. Δανιήλ
Ως διάκονοι της Εκκλησίας και υπηρέτες της θείας δικαιοσύνης, στηριζόμαστε στην αποκάλυψη του Θεού που έχει καταγραφεί κατά την παρέλευση του χρόνου στα θεόπνευστα κείμενα της αγίας Γραφής, για να αναπτύξουμε την έννοια της ανθρωπίνης και θείας Δικαιοσύνης
Στην αγία Γραφή διαπιστώνουμε, ότι παρουσιάζονται δύο τρόποι σκέψεως και κατανοήσεως της δικαιοσύνης:
Αφ’ ενός μεν, η δικαιοσύνη με την προοπτική της κρίσεως, αφού δικαιοσύνη νοείται η ηθική αρετή που δηλώνει την ολοκληρωτική τήρηση των θείων εντολών, κατά τον λόγο που ο Χριστός είπε στον Πρόδρομο, «Άφες άρτι· ούτω γαρ πρέπον εστίν ημίν πληρώσαι πάσαν δικαιοσύνην» (Ματθαίον γ΄ 15) και «ουκ ήλθον καταλύσαι αλλά πληρώσαι» (Ματθαίον ε΄ 17). Σ’ αυτή την κατανόηση ο Θεός εξαγγέλλει και δίνει το νόμο Του, τα προστάγματά Του, που οφείλει ο άνθρωπος να τηρήσει και για την τήρηση ή μη θα κριθεί από τον υπέρτατο Κριτή, που είναι ο Κύριος που νομοθέτησε.
Αφ’ ετέρου, η άλλη κατεύθυνση κατανοήσεως της δικαιοσύνης στα βιβλικά κείμενα υποδηλώνει άλλοτε μία θεία ιδιότητα και άλλοτε ενέργεια του Θεού που σκορπίζει τα δώρα της σωτηρίας. Σ’ αυτή την κατανόηση ο άνθρωπος αποδεικνύεται αδύνατος να τηρήσει τις εντολές του Θεού που οφείλεται σε πολλούς λόγους. Ο Θεός όμως δείχνοντας την ευσπλαγχνία Του ενεργεί ώστε να καταστήσει τον άνθρωπο ικανό και κατάλληλο να τηρήσει τις εντολές Του, στην περίπτωση που δεν τις τηρεί με την μετάνοια, την πίστη, την ταπείνωση, την υπακοή στο άγιο θέλημά Του, να τον αθωώσει ώστε να αποφύγει την κρίση, επειδή τις παραβαίνει και αντί τιμωρίας να επιφυλάσσει τιμή και δόξα.
Στην συνέχεια καταγράφουμε τις έννοιες της ανθρώπινης δικαιοσύνης, πώς ασκείται η δικαιοσύνη από τον άνθρωπο.
α- Η δικαιοσύνη στην Πολιτεία
Η Βίβλος απαιτεί από τους κριτές ακεραιότητα στην άσκηση των καθηκόντων τους (βλ. Δευτερονομίου α΄1 6, ιστ΄18, 20,, Λευτικού ιθ΄ 15, ιθ΄ 36, Ιωάννου ζ΄ 24).
Κατά την έννοια αυτή, ο ακέραιος κριτής είναι δίκαιος, κατά το πρότυπο του Θεού, που οφείλει να δικαιώνει τον αθώο, δηλαδή να τον αθωώνει ή να τον αποκαθιστά στο δίκαιό του. Οι Προφήτες συχνά απευθύνονται στους ποικίλους ηγέτες με την παραίνεση «ποιείτε κρίσιν και δικαιοσύνην» (Ιερεμίου κβ΄ 3, Ωσηέ ι΄12, Ιερεμίου κβ΄ 3)
β – Η Δικαιοσύνη πιστότητα στο Νόμο του Θεού
Δικαιοσύνη για τον άνθρωπο σημαίνει την ολοκληρωτική τήρηση των θείων εντολών, την συμπεριφορά σύμφωνα με τον Νόμο, όπως δίδαξε ο Κύριος:
«Γι’ αυτό πρώτα από όλα να επιζητείτε τη βασιλεία του Θεού και την επικράτηση του θελήματός Του» (Ματθαίον στ΄ 33).
Γι’ αυτό οι άγιοι χαρακτηρίζονται δίκαιοι του Θεού. Η επισήμανση αυτή στηρίζεται στο λόγο του Θεού. Ο απόστολος Παύλος επιχειρηματολογεί αποτρέποντας τον πιστό να κρίνει και να καταδικάζει τον αδελφό του, διότι δεν το επιτρέπει ο Θεός λέγοντας: «Ποιος είσαι εσύ που θα κρίνεις έναν ξένο υπηρέτη;» (Προς Ρωμαίους ιδ΄ 4). Ο Κύριος αρνήθηκε να δικάσει την υπόθεση δύο αδελφών που διαφωνούσαν στην διανομή της πατρικής περιουσίας (βλ. Λουκά ιβ΄ 14)
γ – Δικαιοσύνη – ανταμοιβή
Η πιστότητα στις θείες εντολές γίνεται πηγή αξιομισθίας και ευημερίας.
Στις Παροιμίες αναφέρεται: «Οδός δικαιοσύνης και ελεημοσύνης ευρήσει ζωήν και δόξαν» (κστ΄ 21), όπου η δικαιοσύνη ισοδυναμεί με ζωή και δόξα.
Στον Ψαλμό κγ΄ 3-6, η δικαιοσύνη που χορηγείται από τον Θεό δεν είναι άλλο από την θεία ευλογία που ανταμείβει την ευσέβεια των ζητούντων τον Κύριον.
δ – Δικαιοσύνη, σοφία και καλοσύνη
Στη Σοφία Σολομώντος αναπτύσσεται η άποψη ότι η δικαιοσύνη ασκείται με σοφία και καλοσύνη: «Αγαπήστε την δικαιοσύνη, εσείς οι κυβερνήτες της γης, σκεφτείτε με αγαθά αισθήματα τον Κύριο κι αναζητήστε τον με ειλικρινή καρδιά» (α΄ 1, βλ. α΄ 15).
Στο χωρίο της Σοφίας Σολομώντος η΄ 7, η δικαιοσύνη έχει καρπούς τη σωφροσύνη και τη φρόνηση, τη δικαιοσύνη και την ανδρεία, τις τέσσαρες κύριες κλασσικές αρετές που πρέπει να κοσμούν τον ευσεβή και δίκαιο άνθρωπο (η΄ 7).
Δικαιοσύνη καταλήγει να σημαίνει το αποτέλεσμα της κρίσεως, π.χ. την απελευθέρωση του κατηγορουμένου. Αυτή η συγκεκριμένη έννοια της «ευεργεσίας» εξαγγέλλει τελικά την έννοια της ελεημοσύνης. Αντίστοιχα, ο δίκαιος είναι ενάρετος και ελεήμων άνθρωπος (Αυτόθι, ιβ΄ 19).
ε – Ο Ιησούς Χριστός κήρυκας και ερμηνευτής της δικαιοσύνης
Στο κήρυγμα του Κυρίου μας, η δικαιοσύνη διατηρεί τις έννοιες της Παλαιοδιαθηκικής ευσέβειας, δηλαδή της υπακοής στις θείες εντολές.
Ο Ιησούς στο κήρυγμά Του κατεδίκασε μία ανθρώπινη και αλαζονική ευσέβεια που εκπροσωπούσαν οι Φαρισαίοι της εποχής Του με την υποκριτική τήρηση των εντολών του Θεού και απεκάλυψε το αληθινό νόημα της ευσέβειας (Ματθαίου κγ΄ 1-10). Αντίστροφα, η επί του Όρους ομιλία Του προσδιορίζει την αληθινή δικαιοσύνη των Μαθητών Του (βλ. Ματθαίου ε΄ 17-48).
Έτσι, απαλλαγμένη από μία στενή και κατά τους εξωτερικούς τύπους εφαρμογή των εντολών, η ζωή του μαθητή του Κυρίου αποτελεί ωστόσο δικαιοσύνη, δηλαδή πιστότητα στους νόμους του Θεού, όπως αυτοί οι νόμοι στην νέα παρουσίασή τους και εφαρμογή τους από τον Κύριο αποκαλύπτουν το πνεύμα της Μωσαϊκής Νομοθεσίας, που είναι το καθαρό και τέλειο θέλημα του Θεού και απαιτούν την βίωση της αρετής σ’ όλα τα στάδια της ζωής του ανθρώπου, δηλ. σκέψη, επιθυμία, συγκατάθεση, ενέργεια, λόγος, πράξη.