- Φιλανθρωπία και Εκκλησία.
Με την ίδρυσή της, η Εκκλησία προκάλεσε μια επανάσταση στον χώρο της φιλανθρωπίας, αφού, σύμφωνα με τους λόγους του Ιδρυτού Της, η ελεημοσύνη προς τους πτωχούς δηλώνει την αγάπη των πιστών προς τον Κύριο, «εφ’ όσον εποιήσατε ενί τούτων των ελαχίστων εμοί εποιήσατε» (Ματθαίου κστ΄40).
Οι άγιοι Απόστολοι οργάνωσαν την φιλανθρωπία των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων δημιουργώντας μια ισχυρή παράδοση που μαρτυρείται από τα κείμενα της Καινής Διαθήκης, όπως για την ζωή στην πρώτη κοινότητα (Πράξεων β΄42-47, δ΄32-37), για τις ελεημοσύνες της Ταβιθά (Πράξεων θ΄36-43), για τον έρανο που έγινε μεταξύ των Εκκλησιών στην Ελλάδα υπέρ των Χριστιανών της Ιουδαίας (Προς Κορινθίους Α΄ ιστ΄1-4, Προς Κορινθίους Β΄ θ΄ 1-5). Με επανειλημένες προτροπές συνιστούν στους πιστούς να πρωτοστατούν σε καλά έργα όπως «της δε ευποιΐας και κοινωνίας μη επιλανθάνεσθε· τοιαύταις γαρ θυσίαις ευαρεστείται ο Θεός» (Προς Εβραίους ιγ΄16).
Πλειάδα αγίων ανδρών και γυναικών άσκησαν με ζήλο την φιλανθρωπία ευεργετώντας τους ανθρώπους της εποχής τους, ακόμα και τους διώκτες τους, όπως π.χ. οι άγιοι Ανάργυροι, η αγία Παρασκευή και άλλοι.
Η ισχυρή αυτή αποστολοπαράδοτη παράδοση της φιλανθρωπίας συνεχίσθηκε και αποτυπώθηκε στην ζωή της Εκκλησίας με πλήθος Ιερών Κανόνων που ρύθμιζαν τα θέματα της κοινωνικής προσφοράς της Εκκλησίας
Ο 59ος Αποστολικός Κανόνας (Δ΄αιώνας μ.Χ.) αναφέρει ότι και οι επίσκοποι και οι πρεσβύτεροι έπρεπε να οργανώνουν την φιλανθρωπία της Εκκλησίας. Ο Επίσκοπος, σαν οικονόμος (διαχειριστής) της περιουσίας και των χρημάτων της Εκκλησίας, έπρεπε να μοιράζει όλο το πλεόνασμα στους πτωχούς (Γ.Α. Ράλλη – Μ. Ποτλή, Σύνταγμα των θείων και Ιερών Κανόνων τ.2 σ.76-77).
Ο 21ος Κανόνας της Συνόδου της Γάγγρας (343; μ.Χ.) εξυμνεί και ενθαρρύνει την παράδοση της εκκλησιαστικής φιλανθρωπίας «επαινούμε τις γενναιόδωρες ελεημοσύνες που γίνονται από τους αδελφούς προς τους πτωχούς, σύμφωνα με τις παραδόσεις της Εκκλησίας» (Γ.Α. Ράλλη- Μ. Ποτλή, Σύνταγμα τ.3 σ.118 – 121).
Η εκκλησιαστική νομοθεσία εξασφάλιζε την ανέγερση φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, όπως νοσοκομείων, πτωχοκομείων, γηροκομείων, και παρομοίων.
Οι 8ος και 10ος Κανόνες της Συνόδου της Χαλκηδόνος (Δ΄Οικουμενική 451 μ.Χ.) εκδόθηκαν για να ασκείται καλή διοίκηση στα ήδη υπάρχοντα ιδρύματα της Εκκλησίας, δηλαδή ξενώνες, πτωχοκομεία και άλλα (Γ.Α. Ράλλη –Μ. Ποτλή, Σύνταγμα τ.2 σ.234-242).
Εκτός από τους Κανόνες των Οικουμενικών Συνόδων και οι κατά τόπους Επίσκοποι εξέδιδαν Εγκυκλίους με θέμα την ίδρυση ή την συντήρηση φιλανθρωπικών ιδρυμάτων που ήδη λειτουργούσαν. Όριζαν ότι οι κατά τόπους Εκκλησίες δεν έπρεπε να φείδονται κόπου και χρημάτων για τις φιλανθρωπικές προσπάθειες. Οι Επίσκοποι έθεταν τα ορφανά, τις χήρες, τους ενδεείς ξένους και όσους είχαν ανάγκη βοηθείας κάτω από την φιλανθρωπική επιμέλεια των Πρεσβυτέρων και Διακόνων.
Ακόμη και οι Επίσκοποι, προσωπικά, ήσαν δεσμευμένοι από την γενικότερη εκκλησιαστική παράδοση να επιδίδονται σε φιλανθρωπικά έργα, όπως το να επισκέπτονται φυλακισμένους, να προστατεύουν τους αδυνάτους, τα ορφανά, τις χήρες και άλλους. Έπρεπε να διαθέτουν όλο το πλεόνασμα των επισκοπών τους για φιλανθρωπίες που τότε ονομάζονταν «πτωχικά» (Γ.Α. Ράλλη – Μ. Ποτλή, Σύνταγμα τ.2, σ.77).
Το φιλανθρωπικό έργο της Εκκλησίας δεν ήταν θέμα ψυχρού νομικισμού, που στη θεωρία μπορεί να υπόσχεται πολλά, αλλά στην πράξη να γίνονται πολύ λίγα. Οι πιστοί δεν χρειάζονταν νόμους και διατάξεις να τους πιέζουν για να εκφράσουν την αγάπη τους προς τους ανθρώπους. Από τον Επίσκοπο μέχρι και τον πιο απλό πιστό, η φιλανθρωπία αποτελούσε την καθημερινή τους φροντίδα. Ο Επίσκοπος πρωτοστατούσε στο ποίμνιό του εκφράζοντας την φροντίδα ολόκληρης της Εκκλησίας για την φιλανθρωπία.
Η μέριμνα των Ποιμένων της Εκκλησίας για τους ενδεείς αποτυπώθηκε χαρακτηριστικά στα προσωνύμια που έλαβαν. Ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Ιωάννης (έζησε επί Αυτοκράτορος Ηρακλείου 610-640 μ.Χ. και εκοιμήθη το 620 μ.Χ.) ονομάσθηκε ελεήμων για την τεράστια φιλανθρωπική διακονία του για τους φτωχούς πρόσφυγες, ζητιάνους τους οποίους ο ίδιος θεωρούσε «κυρίους και δεσπότες του». Ο Όσιος Σαμψών (επί Αυτοκράτορος Ιουστινιανού 527-565μ.Χ.), ο Πρεσβύτερος και Ξενοδόχος, μετέτρεψε τον οίκο του σε ξενώνα των πτωχών. Ως ιερεύς και ιατρός διακονούσε σε ένα μεγάλο φιλανθρωπικό Ίδρυμα στην Κωνσταντινούπολη, που κατέφευγαν οι άποροι και οι αδύναμοι για να θεραπευθούν και να εύρουν παρηγοριά και στήριγμα.
- Οι επιφανείς πρωτεργάτες.
Η Εκκλησία έκανε πολλές πρωτοποριακές προσπάθειες στην φιλανθρωπική διακονία και πρωτοστάτησε στην ανάπτυξη ιδρυμάτων κοινωνικής πρόνοιας.
Πατέρας της φιλανθρωπίας της Εκκλησίας αναδείχθηκε ο Μέγας Βασίλειος (†329-379 μ.Χ.), που ως Πρεσβύτερος και ο σπουδαιτότερος βοηθός του επισκόπου Καισαρείας Ευσεβίου, από το 365-370 μ.Χ. άρχισε διάφορες φιλανθρωπικές δραστηριότητες και αργότερα ως Επίσκοπος χρησιμοποίησε την κληρονομιά από την περιουσία της μητέρας του, καθώς και μεγάλες προσφορές από πλουσίους φίλους και γνωστούς, ακόμη και από τον πρώην εχθρό του αυτοκράτορα Ουάλεντα (364-378μ.Χ.) για να ιδρύσει ένα συγκρότημα ιδρυμάτων με: νοσοκομείο, ορφανοτροφείο, γηροκομείο, ξενώνα για τους πτωχούς ταξιδιώτες και επισκέπτες, νοσοκομείο για μεταδοτικές ασθένειες, όπου και ο ίδιος εγκαταστάθηκε, που έγιναν γνωστά με την επωνυμία «Βασιλειάς» (Ερμείου Σωζομενού Εκκλησιαστική Ιστορία βιβλίο Στ΄ §34 P.G. 67, στ. 1397).
Ο αδελφός του, ο άγιος Γρηγόριος ο επίσκοπος Νύσσης (335-394 μ.Χ.), διακρίθηκε σαν σπουδαίος θεολόγος και θεωρητικός και σαν ειλικρινής υποστηρικτής της φιλανθρωπίας.
Ο ισάδελφος φίλος του Μεγάλου Βασιλείου, Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός ο Θεολόγος († 329-389 μ.Χ.), τοποθέτησε την πρόνοια για τους πτωχούς κύριο στόχο της ιερατικής διακονίας του καθώς και των ομιλιών του.
Στην ομιλία του «περί φιλοπτωχίας», ο άγιος Γρηγόριος αναφέρει ότι οποιαδήποτε κι αν είναι η αιτία για την κατάσταση των πτωχών, σ’ όλους αξίζει η φροντίδα και η αποτελεσματική βοήθεια της κοινωνίας. Οι άποροι δεν είναι πάντοτε οι ίδιοι υπεύθυνοι για την κατάστασή τους και η κοινωνία πρέπει να τους φροντίζει σαν μέλη του ιδίου του σώματός της. Ο άγιος Πατέρας απορρίπτει την γνώμη μερικών συγχρόνων του που απέδιδαν την κατάσταση των πτωχών στην μοίρα ή στο θέλημα του Θεού. Οι κοινωνικές συνθήκες είναι καρπός της ανθρώπινης συμπεριφοράς, της απληστίας, του εγωκεντρισμού, της εκμεταλλεύσεως, της ματαιοδοξίας, και της πολυτελείας. Ο καλύτερος τρόπος αντιμετωπίσεως της κοινωνικής αδικίας είναι η εφαρμογή των εντολών του Θεού.
Έκανε έκκληση με σκοπό την μεταμόρφωση της καρδιάς και των πεποιθήσεων των ανθρώπων.
Η ομιλία τελειώνει με τις εξής προτροπές:
«Ας επισκεφθούμε τον Χριστό,
Ας φροντίσουμε τον Χριστό,
Ας θρέψουμε τον Χριστό,
Ας ντύσουμε τον Χριστό,
Ας φιλοξενήσουμε τον Χριστό,
Ας τιμήσουμε τον Χριστό» (PG 35,1 στ. 909 ΒC).
Έτσι, το φιλανθρωπικό έργο ήταν μια χριστοκεντρική προσπάθεια με κίνητρο της την διδασκαλία και το παράδειγμα του Χριστού.
Παρομοίως και ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος († 344-407 μ.Χ.), έγινε ο πιο δημοφιλής άγιος της Εκκλησίας λόγω της αγάπης του και του ενδιαφέροντός του για την ευημερία των απλών ανθρώπων. Σαν Πρεσβύτερος στην Αντιόχεια και σαν Αρχιεπίσκοπος στην Κωνσταντινούπολη, αφιερώθηκε σε έργα φιλανθρωπίας και κοινωνικής δικαιοσύνης, περιθάλψεως και ευημερίας του ποιμνίου του. Η Εκκλησία στην Αντιόχεια διέτρεφε καθημερινώς τρεις χιλιάδες χηρών και παρθένων. Αυτή μεριμνούσε για τους άπορους ξένους, για τους φυλακισμένους, για τους ασθενείς.
Απλός και λιτός στην ζωή του, συμπονετικός προς τους ενδεείς ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, διέθεσε τα προσωπικά του υπάρχοντα και τα μεγάλα έσοδά του στους πτωχούς, για την ανέγερση νοσοκομείου, πτωχοκομείου και άλλων φιλανθρωπικών ιδρυμάτων. Κατεδίκαζε την κοινωνική αδικία. Υπερασπιζόταν τους πτωχούς όλων των κατηγοριών ξένους, χήρες, ορφανά, ταξιδιώτες, αιχμαλώτους, ασθενείς, λεπρούς και αναπήρους. Δίδασκε ότι η εφαρμογή της ηθικής διδασκαλίας του Ευαγγελίου είναι συμφιλίωση με τον Θεό. Η ελεημοσύνη προς τους ενδεείς είναι ελεημοσύνη προς τον Χριστό.
Με αυτό το πνεύμα και το ήθος, που διεμόρφωσαν η ζωή και το παράδειγμα του Κυρίου Ιησού Χριστού, των Αποστόλων, των Συνόδων και των Πατέρων, διακόνησε πάντοτε η Εκκλησία τον ευρισκόμενο σε ποικίλες ανάγκες άνθρωπο μέχρι σήμερα.
Σημειώνεται καθηκόντως ότι στην σημαντική αυτή διακονία της Εκκλησίας μας προσφέρουν εθελοντικώς τις υπηρεσίες τους στελέχη και συνεργάτες, που διακρίνονται για την πίστη τους στον αληθινό Θεό και τον ζήλο τους να εργασθούν για την ανακούφιση των καμνόντων από τις περιστάσεις του βίου.