Λειτουργικό κήρυγμα σημαίνει, κυρίως και κατά πρώτο λόγο, το κήρυγμα που γίνεται κατά την διάρκεια που τελείται η θεία Ευχαριστία που καλείται και θεία Λειτουργία και, κατ’ επέκταση, το κήρυγμα που γίνεται σε όλες τις ιερές Ακολουθίες.
Ο λόγος αυτός δεν είναι λόγος αργός που ο Κύριος συνέστησε στους μαθητές Του να αποφεύγουν λέγοντας: «Λέγω δε υμίν ότι παν ρήμα αργόν ο εάν λαλήσωσιν οι άνθρωποι, αποδώσουσι περί αυτού λόγον εν ημέρα κρίσεως» (Ματθ. ιβ΄ 36), δηλαδή, δεν είναι λόγος περιττός και ανώφελος.
Ο λόγος αυτός δεν είναι λόγος ανθρώπινος που να επιδέχεται αλλαγές, εκσυγχρονισμούς ή και απόρριψη. Την ταυτότητα του λόγου αυτού προσδιορίζει ο απόστολος Παύλος, ο κήρυκας του Ευαγγελίου του Ιησού Χριστού, λέγοντας: «Πρέπει να ξέρετε, αδελφοί μου, πως το ευαγγέλιο που σας κήρυξα δεν προέρχεται από άνθρωπο. Γιατί κι εγώ ούτε το παρέλαβα ούτε το διδάχτηκα από άνθρωπο, αλλά μου το αποκάλυψε ο Ιησούς Χριστός» (Προς Γαλάτας α΄ 11-12).
Συνεπώς, αυτά που κηρύττουν οι κήρυκες του Ευαγγελίου δεν τα επινόησαν ούτε τα εξήγγειλαν άνθρωποι. Είναι λόγος Θεού, λόγος με αιώνιο κύρος και θεία αυθεντία. Ο Θεός ομιλεί στον λαό Του. Ο λαός ακούει τον Πατέρα Του, τον Κύριο της ζωής του που τον παιδαγωγεί, ώστε από άνθρωπο της γης να τον ανεβάσει σε μέτοχο της δόξας Του και πολίτη της βασιλείας Του. Ο λόγος του Θεού ένεκα της αδυναμίας του ανθρώπου να εννοήσει το βάθος και το πλάτος και το ύψος του χρειάζεται να ερμηνευθεί. Τρεις θεωρούνται οι γίγαντες της κακίας κατά τους ασκητές πατέρες που πολεμούν την γνώση του Θεού: η λήθη, η άγνοια και η ραθυμία. Η αυθεντική ερμηνεία του λόγου του Θεού γίνεται από τον ίδιο τον Θεό. Ο Κύριος Ιησούς Χριστός ερμήνευσε με αυθεντικότητα τον Νόμο που δόθηκε από τον Θεό στον Μωυσή πάνω στο όρος Σινά, όπως διαβάζουμε στην επί του Όρους ομιλία Του (Ματθαίου ε΄, στ΄, ζ΄).
Ο Κύριος, επίσης, υποσχέθηκε στους Μαθητές Του πριν αναληφθεί και επιστρέψει στους ουρανούς θα τους αποστείλει το άγιο Πνεύμα για να τους οδηγήσει στην αλήθεια, να κατανοήσουν δηλαδή το βάθος της διδασκαλίας Του (Ιωάννου ιστ΄ 13).
Στους αγίους Αποστόλους ο Κύριος έδωσε το άγιο Πνεύμα και αποκάλυψε τις αιώνιες αλήθειές Του, όπως διακηρύττει ο απόστολος Παύλος (Προς Κορινθίους Α΄ β΄ 10).
Αξιοπρόσεκτοι είναι και οι λόγοι του με τους οποίους περιβάλλει με το θείο κύρος την διακονία των κηρύκων του λόγου του Θεού που δέχονται την θεία αποκάλυψη για να ερμηνεύσουν την διδασκαλία του Κυρίου. Αυτό το έργο δεν επιτελείται από τον καθένα με δική του έμπνευση και αυθαίρετη συλλογιστική (Προς Κορινθίους Α΄ β΄ 12-16).
Με αυτά τα δεδομένα, το λειτουργικό κήρυγμα περιλαμβάνει τον αυθεντικό λόγο του Θεού και την αυθεντική εξήγηση, ερμηνεία ή εμβάθυνση από τον έχοντα τον φωτισμό του αγίου Πνεύματος που του αποκαλύπτει την αληθινή σημασία του για τους πιστούς.
α. Ο σκοπός του λειτουργικού κηρύγματος
Το περιεχόμενο και ο σκοπός του κηρύγματος στην θεία Λειτουργία καθορίσθηκε από τον απόστολο Παύλο με τους λόγους Του: «Γιατί ο Θεός φανέρωσε τη χάρη του, για να σώσει όλους τους ανθρώπους. Αυτή μας καθοδηγεί να αρνηθούμε την ασέβεια και τις αμαρτωλές επιθυμίες και να ζήσουμε με σωφροσύνη, με δικαιοσύνη και με ευσέβεια στον παρόντα αιώνα, περιμένοντας τη μακαριότητα που ελπίζουμε, δηλαδή την εμφάνιση της δόξας του μεγάλου Θεού και σωτήρα μας, του Ιησού Χριστού» (Προς Τίτον β΄ 11-13).
Σύμφωνα μ’ αυτούς τους εκκλησιαστικούς λόγους, το λειτουργικό κήρυγμα μάς παιδαγωγεί, μάς εκπαιδεύει, μάς καθοδηγεί προς τρεις κατευθύνσεις
α΄. στο να αρνηθούμε την ασέβεια και τις επιθυμίες του μάταιου και αμαρτωλού κόσμου και να απομακρυνθούμε απ’ αυτόν.
β΄. στο να ζήσουμε στη ζωή αυτή με εγκράτεια στον εαυτό μας, με δικαιοσύνη προς τους γύρω μας ανθρώπους και με ευσέβεια προς τον Θεό.
γ΄. στο να περιμένουμε με χαρά την φανέρωση της δόξας του μεγάλου Θεού και σωτήρος μας Ιησού Χριστού.
β΄ Η πνευματική γέννηση.
Ο απόστολος Παύλος απευθυνόμενος στους πιστούς, ότι με το κήρυγμά του γέννησε τα πνευματικά του παιδιά με την χάρη που του έδωσε η κοινωνία και η σχέση του με τον Χριστό (Προς Κορινθίους δ΄ 15). Συνεπώς, με το κήρυγμα γεννιούνται τα πνευματικά παιδιά, τα παιδιά που πιστεύουν στο Θεό που ζουν σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, εφαρμόζοντας τις εντολές του Θεού.
Σ’ αυτή την πνευματική γέννηση αναφέρεται ο απόστολος Παύλος που είναι αποτέλεσμα του απολυτρωτικού έργου του Κυρίου Ιησού Χριστού και κυρίως της σταυρικής θυσίας Του (Προς Εβραίους β΄10).
γ΄. Η μόρφωση του Ιησού Χριστού.
Αυτή η πνευματική παιδαγωγία, η διαδικασία δηλαδή της πνευματικής προόδου, αναδεικνύει τους υιούς και τις θυγατέρες του Θεού, χαρίζει δηλαδή στους ανθρώπους την θεία υιοθεσία.
Το έργο αυτό για να επιτελεσθεί απαιτεί υπηρέτες και συνεργάτες του Θεού, δηλαδή ανθρώπους για να διαπαιδαγωγήσουν τους μαθητές του Κυρίου Ιησού Χριστού και να τους φθάσουν στην πνευματική ωριμότητα, τελειότητα που είναι να αποκτήσουν τον τέλειο χαρακτήρα του Υιού του Θεού, όπως υψηγορεί ο απόστολος Παύλος: «Έτσι, θα καταλήξουμε όλοι στην ενότητα που δίνει η πίστη κι η βαθιά γνώση του Υιού του Θεού, θα γίνουμε ώριμοι και θα φτάσουμε στην τελειότητα, που μέτρο της είναι ο Χριστός. Δε θα είμαστε πια νήπια» (Προς Εφεσίους δ΄ 13-14).
Ο αγώνας, η αγωνία, ο κόπος αυτής της φροντίδας των εργατών στο γεώργιο ή την οικοδομή του Θεού (Προς Κορινθίους Α΄ γ΄ 9) για την πνευματική πρόοδο και προκοπή και ωρίμανση των πιστών χαρακτηρίσθηκε πνευματικός τοκετός και παρομοιάσθηκε από τον απόστολο Παύλο με τους πόνους και την αγωνία του σωματικού τοκετού (Προς Γαλάτες δ΄ 19).
δ΄ Το λειτουργικό κήρυγμα μέσο για την κατανόηση του μυστηρίου της σαρκώσεως.
Ο μέγας θεολόγος απόστολος Παύλος διδάσκει, ότι σκοπός όλης της παιδαγωγίας του Θεού που εκτείνεται την περίοδο της Παλαιάς Διαθήκης ήταν να οδηγήσει στην πίστη προς τον Ιησού Χριστό, οι άνθρωποι να πιστέψουν στον αληθινό και ζωντανό Θεό και στον Κύριο Ιησού Χριστό που απέστειλε στον κόσμο (Ιωάννου ιζ΄ 3).
Όπως στην επιτυχία αυτού του σκοπού συνέτεινε η νομοθεσία του Σινά κατά τον λόγο του αποστόλου Παύλου, ότι «ο νόμος παιδαγωγός ημών γέγονε εις Χριστόν» (Προς Γαλάτας γ΄ 24) έτσι και το λειτουργικό κήρυγμα έχει κέντρο την επίγνωση του Ιησού Χριστού και την κατανόηση του μυστηρίου της θείας οικονομίας, το μυστήριο της σαρκώσεως «τι το πλάτος και μήκος και βάθος και ύψος» (Προς Εφεσίους γ΄ 18) της συγκαταβάσεως και του ελέους του Ιησού Χριστού.
ε΄. Ο Χριστολογικός χαρακτήρας του λειτουργικού λόγου.
Ο χαρακτήρας του λειτουργικού κηρύγματος είναι Χριστολογικός και αναφέρεται στην προΰπαρξη του Ιησού Χριστού, στις προφητείες της Παλαιάς Διαθήκης γι’ Αυτόν. Το λειτουργικό κήρυγμα αναφέρεται στην ζωή Του, στην την εποχή Του, στον χαρακτήρα Του, στα έργα Του, στα σημεία, τις αποδείξεις δηλαδή της καταγωγής Του και της δυνάμεώς Του, στη διδασκαλία Του, στον σταυρικό θάνατό Του, στην ανάστασή Του, στην ανάληψή Του, στην δευτέρα παρουσία Του. Ακόμα καί στις δωρεές Του προς τους μαθητές Του.
Συνεπώς, με το λειτουργικό κήρυγμα οι πιστοί οδηγούνται βαθμηδόν στην επίγνωση του Κυρίου Ιησού Χριστού και στην κατανόηση των αληθειών της διδασκαλίας Του.