Από το πρωί της Δευτέρας 11 Νοεμβρίου μέχρι και την Παρασκευή 15 Νοεμβρίου πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα του Βιβλικού Μουσείου του Τμήματος Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ένα ειδικό μεταφραστικό σεμινάριο.
Το σεμινάριο αυτό είναι το δεύτερο (το πρώτο διοργανώθηκε την περασμένη χρονιά) που οργανώθηκε από την Ελληνική Βιβλική Εταιρία, το Ινστιτούτο ABS Nida, τις Ηνωμένες Βιβλικές Εταιρίες (UBS Translations) και τον Τομέα Βιβλικής Γραμματείας και Θρησκειολογίας του Τμήματος Θεολογίας του Α.Π.Θ. Στο ειδικό αυτό σεμινάριο, το οποίο έλαβε χώρα στη Θεσσαλονίκη, συμμετείχαν καθηγητές των Θεολογικών Σχολών του ΕΚΠΑ, του ΑΠΘ και για πρώτη φορά του Ελληνικού Βιβλικού Κολλεγίου, μεταπτυχιακοί φοιτητές, υποψήφιοι διδάκτορες και διδάκτορες των βιβλικών σπουδών, οι οποίοι εκπαιδεύθηκαν από ξένους ειδικούς στο εξειδικευμένο μεταφραστικό λογισμικό Paratext 7.4.
Επιστημονικά υπεύθυνος του σεμιναρίου ήταν ο καθηγητής της Παλαιάς Διαθήκης του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ και μέλος του Δ.Σ. της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας κ. Μιλτιάδης Κωνσταντίνου.
Ανάμεσα στις εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν από Έλληνες και ξένους καθηγητές και ειδικούς θα παρουσιάσουμε συνοπτικά παρακάτω μόνο των τεσσάρων Ελλήνων. Η λέκτορας του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του ΑΠΘ, κ. Αικατερίνη Τσαλαμπούνη παρουσίασε το θέμα: «Ενδοκειμενικότητα και μετάφραση: θεωρία και παραδείγματα».
Η ομιλήτρια στην εισήγησή της περιέγραψε το φαινόμενο, τους ιδιαίτερους μηχανισμούς και τους τύπους της ενδοκειμενικότητας καθώς και τις δυνατότητες που αυτή προσφέρει σε νέες μεταφραστικές προτάσεις του βιβλικού κειμένου. Στο δεύτερο μέρος της εισήγησης ως παράδειγμα ενδοκειμενικής ανάγνωσης παρουσιάστηκε το Μκ 9, 14-27, το οποίο εντάσσεται στο γενικότερο θεολογικό σχέδιο του κατά Μάρκον ευαγγελίου.
Τέλος, τέθηκε το μεταφραστικό πρόβλημα της απόδοσης του θεολογικού νοήματος και της αμφισημίας του κειμένου μέσα από το όχημα της νεοελληνικής γλώσσας.
Ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας του ΕΚΠΑ κ. Χρήστος Καρακόλης μίλησε με θέμα: «Παλαιοδιαθηκικές παραθέσεις στην Καινή Διαθήκη» επικεντρώνοντας την ανάλυσή του ειδικά στη διακειμενική σχέση του Δευτεροησαΐα (από τη μετάφραση των Ο´) με το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο ως προς τη χρήση της έκφρασης «ἐγώ εἰμί».
Αφού διαπίστωσε ότι η έκφραση αυτή δεν φαίνεται να φέρει κάποιο αξιόλογο σημασιολογικό φορτίο στα συνοπτικά ευαγγέλια, παρουσίασε τις θεολογικές ιδιαιτερότητές της στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο υπό το φως αντίστοιχων χρήσεων στα κεφάλαια 40-53 από το βιβλίο του Ησαΐα.
Από την αντιπαραβολή των δύο κειμένων συμπέρανε ότι η χρήση της εν λόγω έκφρασης από τον Ιησού στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο αντιστοιχεί πλήρως προς τη χρήση της από τον Θεό στο κείμενο του Ησαΐα. Την εισήγησή του έκλεισε αξιολογώντας τη μεταφραστική απόδοση σχετικών ιωάννειων χωρίων σε τρεις διαφορετικές νεοελληνικές μεταφράσεις, και θέτοντας προς συζήτηση το γενικό ερώτημα σχετικά με το αν πρέπει και πώς μπορεί να διασωθεί στη μεταφραστική απόδοση του κειμένου της Καινής Διαθήκης η διακειμενική σύνδεσή του με το κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης.
Ο Ομότιμος Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ κ. Ιωάννης Καραβιδόπουλος παρουσίασε το θέμα Ερμηνευτική της Βίβλου και πολιτισμός» εκθέτοντας τα μεταφραστικά προβλήματα της Βίβλου σ’ ένα νέο πολιτισμικό περιβάλλον σήμερα διαφορετικό από εκείνο της εποχής συγγραφής της. Ο ομιλητής παρουσίασε τα ακόλουθα 6 σημεία διαφοροποίησης του πολιτιστικού περιβάλλοντος της εποχής της Κ.Δ. σε σχέση με το σημερινό.
1. Το κοσμοείδωλο των ανθρώπων της εποχής της Κ.Δ. χαρακτηρίζεται από την τριώροφη διαίρεση του σύμπαντος σε ουρανό-γη-κάτω κόσμο.
2. Η σχέση αμαρτίας και ασθένειας είναι ιδιαίτερα οργανική και πολύπλοκη. Η κάθε ασθένεια, και όχι μόνο η ψυχική αλλά και η σωματική, αποδίδεται κατά τις αντιλήψεις της εποχής στην κατοχή του ανθρώπου από κάποιο δαίμονα ή κάποια ανεξέλεγκτη υπερφυσική δύναμη.
3. Το θέμα καθαρών και ακαθάρτων (ανθρώπων, ζώων, τόπων, χρόνων κλπ) έχει μεταβληθεί ριζικά σήμερα και η ακαθαρσία δεν αντιμετωπίζεται πλέον με θρησκευτικούς όρους αλλά με ιατρικούς ή γενικά με όρους υγιεινής.
4. Το κακό μάτι: Οι πολιτισμοί της Μεσογείου χαρακτηρίζονται από τους ανθρωπολόγους ως «πολιτισμοί του κακού ματιού».
5. Οι ανθρωπολογικοί όροι της Αγίας Γραφής έχουν σήμερα υποστεί μετατόπιση εννοιολογική.
6. Η θρησκευτική, εν μέρει και η ηθική έννοια της αμαρτίας, έχει εξασθενίσει αισθητά στην εποχή μας σε σχέση προς την εποχή της Π. και της Κ.Δ. και πρέπει να προσδιοριστεί εκ νέου με όρους και καταστάσεις οικολογικής φθοράς και κοινωνικής διαφθοράς των ανθρώπων.
Ο ομιλητής τελείωσε με μια αρχαία ιουδαϊκή παροιμία σχετικά με τη μετάφραση των ιερών κειμένων: «Ψεύδεται όποιος αποδίδει έναν στίχο λέξη προς λέξη, κυριολεκτικά κατά γράμμα, ενώ βλασφημεί όποιος προσθέτει κάτι επιπλέον στον στίχο». Κινδυνεύει δηλαδή να περιπέσει κανείς από τη Σκύλλα της κατά γράμμα μετάφρασης στη Χάρυβδη της ελεύθερης με περισσότερα λόγια απόδοσης.
Η ισορροπία ανάμεσα στις δύο αυτές ακρότητες απετέλεσε το ιδανικό των μεταφραστών της Κ.Δ. στην έκδοση της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας με τη μετάφραση του 1985 (β΄ έκδ. αναθεωρημένη το 1989), που έκτοτε κυκλοφόρησε επανειλημμένα.
Ο καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ κ. Μιλτιάδης Κωνσταντίνου παρουσίασε σε δύο εισηγήσεις του στο μεταφραστικό σεμινάριο για το λογισμικό Paratext τις δυσκολίες στη μετάφραση της λατρευτικής και θυσιαστήριας ορολογίας των βιβλικών κειμένων καθώς και της βιβλικής ποίησης.
Ο καθηγητής της Παλαιάς Διαθήκης στο Τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ στηριζόμενος στη μεταφραστική του εμπειρία και στην πολυετή συνεργασία του με την Ελληνική Βιβλική Εταιρία αναφέρθηκε σε χαρακτηριστικά παραδείγματα από τα βιβλία της Π.Δ. και εξήγησε γιατί προτιμήθηκαν οι διάφορες μεταφραστικές αποδόσεις συγκεκριμένων χωρίων, λαμβάνοντας υπόψη κάθε φορά το σύγχρονο αναγνωστικό κοινό και κυρίως τις λατρευτικές ανάγκες της Εκκλησίας. Κατά την τελευταία ημέρα του σεμιναρίου ο κ. Κωνσταντίνου παρουσίασε την πορεία εργασίας της μετάφρασης στη νέα ελληνική γλώσσα του κειμένου των Ο΄, η οποία ετοιμάζεται εδώ και χρόνια και σε λίγο καιρό θα ολοκληρωθεί.
Από το δεύτερο αυτό ειδικό σεμινάριο διαφάνηκε ξεκάθαρα η αναγκαιότητα της χρήσης του Paratext στο έργο των μεταφραστών, καθώς το ειδικό αυτό λογισμικό αποτελεί το πλέον σύγχρονο εργαλείο σε ένα τέτοιο εγχείρημα.
Τα πρωτότυπα βιβλικά κείμενα που περιέχονται σε αυτό, οι αρχαίες και σύγχρονες μεταφράσεις τους, τα λεξικά βοηθήματα και οι δυνατότητες αναζήτησης, η ενδοεπικοινωνία των μεταφραστών και η συνεχής ενημέρωση του λογισμικού δικαιώνουν την επιλογή της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας κάθε μεταφραστικό έργο από εδώ και στο εξής να στηρίζεται στην πολύπλευρη χρήση του.