Μητροπολίτου Μόρφου κ. Νεοφύτου: Ὁ Όσιος Γέροντας Ελπίδιος (1913 – 1983)
Τὴν 29η Νοεμβρίου τοῦ 1979, τὴν ὥρα ποὺ ὁ ἱερομάρτυρας Φιλούμενος σφαγιαζόταν στὸ Φρέαρ τοῦ Ἰακὼβ ἀπὸ φανατικοὺς Σιωνιστὲς Ἑβραίους, ὁ αὐτάδελφός του διορατικὸς Γέροντας Ἐλπίδιος, εὑρισκόμενος τότε στὴ Νέα Σκήτη τοῦ Ἁγίου Ὄρους.
Εἶναι ἀναμφίβολο γεγονὸς ὅτι ὁ ἐκπνεύσας εἰκοστὸς αἰώνας μᾶς ζωοποιεῖ μὲ τὸ πλῆθος τῶν ἁγιασμένων προσώπων τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, ποὺ ἀφειδώλευτα μᾶς προσέφερε. Καί, ὅλως παραδόξως, ὁ αἰώνας αὐτός, ποὺ χαρακτηρίσθηκε ὡς αἰώνας ἀθεΐας, σαρκολατρίας, παγκοσμίων πολέμων, παραλόγου καὶ ἀμφισβήτησης τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ, αὐτὸς ὁ ἴδιος αἰώνας προικοδότησε ἀφθονοπάροχα τὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ μὲ τόσους ἁγίους ἀνθρώπους, ὅσους σχεδὸν καὶ οἱ πρῶτοι αἰῶνες τοῦ Χριστιανισμοῦ, αἰῶνες μαρτυρίου καὶ ὁσιότητας. Ἴσχυσε καὶ ἐδῶ ἡ ἀψευδὴς ὑπόσχεση τοῦ Κυρίου, ποὺ μᾶς φανέρωσε διὰ τοῦ ἀποστόλου Παύλου, ὅτι «ὅπου ἐπλεόνασεν ἡ ἁμαρτία, ὑπερεπερίσσευσεν ἡ χάρις».
Καὶ ἀκόμη, ἡ πρόνοια τοῦ Θεοῦ, ὁ «πάνθ᾽ ὁρῶν ὀφθαλμὸς αὐτοῦ», προβλέποντας τὴν ἔκπτωση τοῦ ἐπερχόμενου εἰκοστοῦ πρώτου αἰώνα, τὴν ἀντίχριστη πρακτικὴ καὶ ἠθικὴ τῶν ἀνθρώπων του, καταλιμπάνει σ᾽ ἐμᾶς, τὰ τέκνα τῆς χλιδῆς καὶ τῆς εὐκολίας, ὡς φῶτα σωστικά, πολυειδεῖς ἰατρούς, πολύπειρους καὶ ὄντως ἰαματικούς, γιὰ νὰ μᾶς θεραπεύουν τὰ πάθη τὰ ψεκτά. Καί, στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἰατροὶ εἶναι οἱ θεραπευμένοι ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ, εἴτε διὰ τῶν μαρτυρικῶν τους αἱμάτων εἴτε διὰ τῶν ὁσιακῶν τους καμάτων.
Ἤδη ψηλαφοῦμε τὴν ἁγιότητα πολλῶν πατέρων καὶ μητέρων, μαρτύρων, ὁσίων καὶ δικαίων, κληρικῶν, μοναχῶν καὶ λαϊκῶν, ποὺ διέλαμψαν στὸ νοητὸ τῆς Ἐκκλησίας στερέωμα ἀνὰ τὸ Πανορθόδοξον κατὰ τὸν εἰκοστὸ αἰώνα. Καὶ διαπιστώνουμε πώς, τουλάχιστον ὁ Ὀρθόδοξος λαός μας, διδάσκεται τὴν αὐθεντικὴ Ὀρθόδοξη Θεολογία καὶ θεραπευτικὴ ἀγωγὴ ἀπὸ τὸν θεοφόρο βίο καὶ τὴ θεόπνευστη διδασκαλία τῶν ἁγιασμένων τούτων ἀνθρώπων τοῦ Θεοῦ.
Καὶ ἀναφέρουμε ἐδῶ ἐνδεικτικὰ ὁρισμένους ἀπ᾽ αὐτούς: Ὁ ἅγιος Νεκτάριος, ἐπίσκοπος Πενταπόλεως ὁ πολυθαύμαστος, ἡ ἀπαρχὴ τῆς ἁγιότητας τοῦ 20οῦ αἰώνα. παπᾶ Νικόλαος ὁ Πλανᾶς, Σιλουανὸς ὁ Ἀθωνίτης, Ἰωσὴφ ὁ Ἡσυχαστής, Γεώργιος ὁ Καρσλίδης, Ἄνθιμος τῆς Χίου, Νικηφόρος ὁ Λεπρός, ὁ νέος ἀνάργυρος ἰατρὸς Λουκᾶς Ἀρχιεπίσκοπος Κριμαίας, Σοφία ἡ ἀσκήτισσα, Φιλόθεος ὁ Ζερβάκος, Ἀμφιλόχιος ὁ Μακρῆς, Σωφρόνιος Σαχάρωφ, Πορφύριος ὁ Καυσοκαλυβίτης, Παΐσιος ὁ Ἁγιορείτης, Ἰάκωβος ὁ ἐν Εὐβοίᾳ ὁ «μὲ συγχωρεῖτε», Ἀθανάσιος Χαμακιώτης, Εὐμένιος Σαριδάκης. ἀκόμη, οἱ ἐν Κύπρῳ ἐπὶ ὁσιότητι διαλάμψαντες παπᾶ Κυπριανὸς καὶ Καθηγούμενος Γερμανὸς τῆς Μονῆς Σταυροβουνίου καὶ οἱ λαϊκοὶ ἀσκητὲς Παναγῆς ὁ ἐκ Λύσης καὶ Χατζηφλουρέντζος ὁ ἐκ Μηλιᾶς. Ἀσφαλῶς, εἶναι καὶ ἄλλοι πολλοί. Καὶ ἐκπλήσσεται ὁ ἀνθρώπινος νοῦς γιὰ τὸ ποιοί γονεῖς γέννησαν τοὺς ἁγίους τούτους, ποιοί Πνευματικοὶ πατέρες ἢ μητέρες τοὺς χειραγώγησαν στὴ ζωὴ τῆς ἄσκησης, ποιοί ἱεράρχες τοὺς ἐνέπνευσαν τὸ αὐθεντικὸ ἐκκλησιαστικὸ φρόνημα, ὥστε νὰ καταστοῦν πιστὰ μέλη τῆς ἀκτίστου ἐπιγείου Ἐκκλησίας!
Ἀπὸ τὴν ἄλλη, ὅμως, ἐκπλήττομαι γιὰ τὸ πῶς ἀλλοιώθηκε ἡ δική μας γενεὰ τόσο γρήγορα, ἀφοῦ ἐμεῖς τυγχάνουμε τέκνα καὶ ἔκγονα τῶν μεγάλων τούτων φωστήρων τῆς χάριτος! Καὶ διαπιστώνω πώς, ἂν δὲν ὁμιλήσουμε γιὰ τοὺς σύγχρονους αὐτοὺς ἁγίους, ἰδικό μας δὲν ἔχουμε τίποτα νὰ προτείνουμε, ποὺ νὰ εἶναι πειστικὸ καὶ φωτιστικὸ στὴ νέα γενεά, ποὺ στὴν πλειονότητά της ζεῖ σὲ ψηλαφητὸ σκότος. Καὶ ἐμεῖς, δυστυχῶς, τραυλίζουμε τὰ περὶ Ὀρθοδοξίας…
Ὄντως ἡ ἁγιότητα τοῦ εἰκοστοῦ αἰώνα «ξελασπώνει» καὶ ἐμᾶς τοὺς ἐπισκόπους καὶ τοὺς κληρικοὺς καὶ τοὺς γονεῖς καὶ τοὺς διδασκάλους τῶν συγχρόνων ἀνθρώπων. Ἐὰν ἔχουμε κάτι γνήσιο καὶ ἀσφαλὲς νὰ προσφέρουμε στὰ παιδιά μας, αὐτὸ εἶναι ὁ βίος καὶ ἡ πολιτεία τῶν ἁγίων αὐτῶν ἀνθρώπων, ποὺ συνοψίζονται στὸ ὅτι «Ἰησοῦς Χριστὸς χθὲς καὶ σήμερον ὁ αὐτὸς καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας», καὶ ὅτι οἱ ἅγιες ἐντολές Του εἶναι δυνατὸν νὰ ἐφαρμοσθοῦν καὶ στὴν ἐποχή μας.
Ἀποτελεῖ γιὰ μᾶς ἰδιαίτερη τιμὴ καὶ εὐλογία τὸ ὅτι ἡ μικρὴ κοινότητα τῆς Ὀρούντας τῆς καθ᾽ ἡμᾶς μητροπολιτικῆς περιφέρειας Μόρφου συνεισέφερε στὸν ἀμητὸ τῆς σύγχρονης ἁγιότητας δύο θεοφόρους αὐτάδελφους ἄνδρες: Τὸν ἕνα, τῶν μαρτυρικῶν αἱμάτων καὶ τῆς Ὀρθόδοξης ὁμολογίας —τὸν νέο ἱερομάρτυρα Φιλούμενο—, καὶ τὸν ἄλλο, τῆς ὁσιότητας καὶ φιλανθρωπίας «ἐν παντὶ καιρῷ καὶ τόπῳ» τῆς πολυποίκιλης διακονίας του —τὸν ὅσιο Γέροντα Ἐλπίδιο. Ὦ εὐλογημένοι γονεῖς, Γεώργιε καὶ Μαγδαληνή, ποὺ ἀξιωθήκατε νὰ φέρετε στὸν κόσμο τέτοια ἁγιασμένα τέκνα! Ὦ ὁσιωτάτη προμῆτορ Ἀλεξάνδρα, διδάσκαλε τῆς λαϊκῆς εὐσέβειας τῆς Κύπρου στοὺς διττοὺς τούτους νεόφυτους βλαστοὺς τοῦ Παραδείσου! Ὦ ἁγιασμένοι Γέροντες καὶ ἀσκητὲς τῆς Μονῆς Σταυροβουνίου, ποὺ κοσμήσατε τοὺς αὐταδέλφους τούτους κατὰ τὰ πρῶτα τους μοναχικὰ βήματα μὲ τὴν ἀνεξίτηλη βαφὴ τῆς φιλακόλουθης ἄσκησης! Ὦ προσκυνητοὶ Ἅγιοι Τόποι τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ ἁγιοταφίτες πατέρες, ποὺ διαφυλάξατε καὶ στιλβώσατε τὴν ἁγιότητα τῆς βιοτῆς τους!
Ἀντιλαμβανόμενοι λοιπὸν καὶ ἐμεῖς τὴν βαρύτιμη κληρονομία ποὺ μᾶς παρέδωσαν οἱ ἐν λόγῳ ἅγιοι αὐτάδελφοι, ἀρχικὰ ἀναθέσαμε στὴ γυναικεία ἀδελφότητα τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίου Νικολάου Ὀρούντης τὴ συγγραφὴ τοῦ βίου καὶ τοῦ μαρτυρίου τοῦ νέου ἱερομάρτυρος Φιλουμένου, ποὺ ἔχουν ἤδη σὺν Θεῷ ἐκδοθεῖ1. Στὴ συνέχεια, παροτρύναμε καὶ ἐπευλογήσαμε τὶς ἀδελφὲς στὴ συλλογὴ στοιχείων γιὰ τὸν ὅσιο Γέροντα Ἐλπίδιο. Καί, χάριτι Θεοῦ, ἡ σεβαστὴ Γερόντισσα Ἰουστίνη, Καθηγουμένη τῆς ἐν λόγῳ μονῆς, μαζὶ μὲ τὶς τίμιες ἀδελφὲς τῆς συνοδίας της, συνέλεξαν καὶ συνέθεσαν μὲ περισσὴ φιλοκαλία τὸν βίο καὶ τὴν πολιτεία τοῦ ὁσίου πατρὸς ἡμῶν Ἐλπιδίου, ποὺ περιλαμβάνονται στὴν ἔκδοση «Ὁ Γέροντας Ἐλπίδιος (1913 – 1983)»2.
Εἶναι ἀλήθεια ὅτι, καταγράφοντας τὸν βίο τοῦ ἁγίου Φιλουμένου, ἀναδυόταν συνεχῶς καὶ ἀβίαστα, ὡς συμφυὴς βλαστὸς κοινοῦ κορμοῦ ἁγιότητας, ὁ δίδυμος ἀδελφός του Ἐλπίδιος, μὲ παράλληλη ὁσιακὴ βιοτὴ καὶ ἐκπληκτικὴ καλογερικὴ ἀκρίβεια σὲ ὅλους τοὺς χώρους τῆς πολύπλευρης ποιμαντικῆς του διακονίας: στοὺς Ἁγίους Τόπους, στὸ Πατριαρχεῖο Ἀλεξανδρείας, στὴν Ἐκκλησία τῆς Κύπρου, ἐν μέσῳ Ἀθηνῶν, στὸ Νοσοκομεῖο τοῦ Ἐρυθροῦ Σταυροῦ καί, τέλος, στὴ Νέα Σκήτη τοῦ Ἄθωνος, ὅπου ὁ ἀρχιμανδρίτης «τοῦ κόσμου» κατέπληξε τοὺς Ἁγιορεῖτες μὲ τὴν ἀταλάντευτη καλογερική του συνέπεια, τὴν καρδιακή του προσευχὴ καὶ τὴν ἐν γένει θαυμαστή του βιοτή.
Σὲ ὅλους τοὺς τόπους, ὅπου διακονεῖ ἱερατικὰ ὁ μακαριστὸς Γέροντας Ἐλπίδιος, οὐδέποτε ἐγκαταλείπει τὴν τέλεση τῶν ἱερῶν Ἀκολουθιῶν, ἀκόμη καὶ ἐὰν εὑρίσκεται γιὰ διακονήματα στὸν κόσμο. Δημιουργεῖ ἀπόθεμα προσευχῆς καὶ φροντίζει νὰ μὴν παραλείπει τίποτα ἀπὸ τὸν καθημερινό του «κανόνα». Πόσο, ἀλήθεια, δυσεύρετη σήμερα ἡ ἱερατικὴ καὶ μοναχική του αὐτὴ ἀκρίβεια! Ἡ ἀποστήθιση τοῦ Ψαλτηρίου, πάγια πράξη τοῦ πρώιμου μοναχισμοῦ, ἀποτελεῖ καθημερινὸ ἐντρύφημα τοῦ Γέροντος Ἐλπιδίου στὸ κελλί του, στὰ ταξί, στὰ λεωφορεῖα, στοὺς διαδρόμους τοῦ νοσοκομείου… Ὅταν ἁγιασμένοι ἐπίσκοποι τοῦ ζήτησαν νὰ τοὺς εἰπεῖ κάτι πνευματικό, εἶπε. «Πνευματικό; Τί νὰ ποῦμε πνευματικό;» Καί, ξαφνικά, μὲ ἔκδηλο ἐνθουσιασμὸ εἶπε. «Τὸ Ψαλτήρι νὰ ποῦμε! Τὸ Ψαλτήρι!» Καὶ ἄρχισε νὰ ἀπαγγέλλει Ψαλμοὺς τοῦ Δαβίδ!
Ἀκόμη, καθημερινὴ ἔγνοια τοῦ Γέροντος ἡ ἀνάγνωση τῶν ἐξορκισμῶν γιὰ ἀρχιερεῖς καὶ ἡγουμένους —πράξη πρωτοφανὴς στὰ ἐκκλησιαστικά μας δεδομένα—, πράξη ποὺ θὰ προξενοῦσε τὴν εἰρωνεία καὶ τὸν γέλωτα σὲ πλείστους ὅσους τῶν μοντέρνων τῆς μεταλλαγμένης ἐποχῆς μας… Γιὰ τὸν ὅσιο Γέροντα ὅμως τοῦτο συνιστοῦσε πράξη φιλανθρωπίας καὶ συμπαράστασης πρὸς τοὺς ἐν πνευματικῇ ἐξουσίᾳ, γιὰ τὴν ἀπαλλαγή τους ἀπὸ τὸν φθόνο, τὴ ζηλοτυπία καὶ τὶς ποικίλες δαιμονικὲς ἐπήρειες.
Θὰ πρέπει νὰ σημειώσουμε πὼς ὁ π. Ἐλπίδιος συνδεόταν πνευματικὰ μὲ μία θαυμαστὴ ὁμήγυρη ἁγίων μορφῶν τοῦ εἰκοστοῦ αἰώνα, σύμφωνα καὶ μὲ τὴν ἀρχαία παροιμία, «ὅμοιος ὁμοίῳ ἀεὶ πελάζει». Ἀνάμεσα σ᾽ αὐτοὺς τοὺς «θεηγόρους ὁπλῖτες παρατάξεως Κυρίου» περιλαμβάνονταν οἱ ὁσίας μνήμης ἀρχιερεῖς Τρίκκης καὶ Σταγῶν Διονύσιος καὶ Κερκύρας Πολύκαρπος, οἱ Γέροντες Ἀθανάσιος Χαμακιώτης, Ἀμφιλόχιος Μακρῆς καὶ Εὐσέβιος Γιαννακάκης, ἡ Γερόντισσα Μακρίνα, Ἡγουμένη τῆς Μονῆς Φανερωμένης Ροδοπόλεως στὴ Μπάλα Ἀττικῆς κ.ἄ.
Τὴν 29η Νοεμβρίου τοῦ 1979, τὴν ὥρα ποὺ ὁ ἱερομάρτυρας Φιλούμενος σφαγιαζόταν στὸ Φρέαρ τοῦ Ἰακὼβ ἀπὸ φανατικοὺς Σιωνιστὲς Ἑβραίους, ὁ αὐτάδελφός του διορατικὸς Γέροντας Ἐλπίδιος, εὑρισκόμενος τότε στὴ Νέα Σκήτη τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ἄκουγε εὐκρινῶς τὸν νέο ἱερομάρτυρα τῆς Πίστεώς μας Φιλούμενο νὰ τοῦ φωνάζει ἀπὸ τοὺς Ἁγίους Τόπους.
«Ἀδελφέ μου, μὲ σκοτώνουν!
Ἀδελφέ μου, μὲ σκοτώνουν!
Μὴν ἀγανακτήσεις, πρὸς δόξαν Θεοῦ!»
Ὁ ἕνας ἀδελφὸς φωνάζει σ᾽ ἐμᾶς τὸ μέλλον μας, ἤτοι τὸ χρέος τῆς Ὀρθόδοξης ὁμολογίας, καὶ πρὸς τοὺς γενναιότερους τὸ μαρτύριον τοῦ αἵματος. καὶ ὁ αὐτάδελφός του, ὅσιος Ἐλπίδιος, μᾶς ὑπογραμμίζει τὴν ἀνάγκη νὰ ἀποκτήσουμε ὦτα εὐήκοα, ποὺ νὰ ἀκροῶνται τὴν ἐποχὴ ποὺ μᾶς ἔρχεται. Νὰ μὴν ἀγανακτοῦμε γι᾽ αὐτήν, ἀλλὰ νὰ τὴ βλέπουμε ὡς τρόπο σωτηρίας μας, ὡς εὐκαιρία δοξασμοῦ τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ.
Συνήθως οἱ μαρτυρικοὶ ἀγῶνες προαπαιτοῦν μακρόχρονους ἀσκητικοὺς καμάτους σὲ ποικίλους τόπους, μὲ πολλαπλοὺς τρόπους. Οἱ δύο τοῦτοι αὐτάδελφοι, σεπτὰ βλαστήματα καὶ καυχήματα τῆς Ὀρούντας τῆς Κύπρου καὶ φωστῆρες ἄδυτοι τῶν Ἁγίων Τόπων, μᾶς ὑπενθυμίζουν τὴν ὁδὸ αὐτὴ τῆς νομίμου ἀθλήσεως ὡς ἱερὸ καθῆκον καὶ ἁγιαστικὴ προοπτική, τόσο στοὺς χρόνους τῶν μεγάλων γεγονότων ποὺ ἄρχισαν καὶ ποὺ τὰ ζοῦμε, ὅσο καὶ στὴν περίοδο ἀναλαμπῆς τῆς Ὀρθοδοξίας, ποὺ θὰ ἀκολουθήσει.
Τὸ φετινὸ Ἑορτολόγιο τῆς Μητροπόλεώς μας ἀφιερώνεται στὴν ἁγία μνήμη τοῦ Γέροντος Ἐλπιδίου καὶ ἐμπνέεται ἀπὸ τὰ σαράντα χρόνια (1979-2019) ποὺ ἔχουν συμπληρωθεῖ ἀπὸ τὸ μαρτύριο τοῦ ἁγίου Φιλουμένου. Ἀσφαλῶς δὲν ὑπάρχει ἀνώτερη τιμὴ καὶ δωρεὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὴν ἁγιότητα, τὴν ὁποία ἐκ νεότητός τους οἱ αὐτάδελφοι Φιλούμενος καὶ Ἐλπίδιος ἐπέλεξαν ὡς προοπτικὴ ζωῆς καὶ ἐργάστηκαν μεθοδικὰ καὶ ἐπίπονα γιὰ νὰ τὴν ἀποκτήσουν. Καί, ἔχοντας ἀποκτήσει τὸν ἀτίμητο τοῦτο θησαυρό, οἱ δύο ἅγιοι αὐτάδελφοι μᾶς φανερώνουν τὴ δόξα τοῦ οὐρανοῦ, αὐτὴν ποὺ ζοῦν στὴν αἰώνια ζωὴ τοῦ Χριστοῦ. Ἔτσι, ἡ ἁγία βιοτή τους γίνεται πρόσκληση καὶ πρόκληση ἐν ἔτει 2019 γιὰ ἐμᾶς τοὺς ὀλιγόπιστους πιστοὺς τοῦ 21ου αἰώνα. Ὁ βίος τῶν αὐταδέλφων Φιλουμένου καὶ Ἐλπιδίου εἶναι ἀναμφισβήτητα βίος δύο ὁσίων ἀνδρῶν ποὺ διήνυσαν ἀνυπόστολα τὴ μαρτυρικὴ ὁδό. ὁ πρῶτος αὐτὴ τοῦ αἵματος καὶ ὁ δεύτερος τὴν ἀναίμακτη τῆς συνειδήσεως, καὶ τώρα συνδοξάζονται ἀπὸ τὸν Δίκαιο μισθαποδότη Κύριο ἀντάξια τῶν ἄθλων τους στὸν οὐρανὸ καὶ στὴ γῆ. Καὶ μᾶς ἀφήνουν ἕνα ὑπόδειγμα ἁγίας βιοτῆς. Ἰδιαιτέρως ὁ ὅσιος πατὴρ ἡμῶν Ἐλπίδιος ἀποτελεῖ ὑπόδειγμα μοναχοῦ, ἱερομονάχου, ἀλλὰ καὶ ἀρχιμανδρίτου ἐν τῷ κόσμῳ. Καὶ ἀναμένουν ἀπὸ ἐμᾶς οἱ ἅγιοι αὐτοὶ ἀδελφοὶ νὰ στοιχοῦμε στὰ Χριστοφίλητα ἴχνη τους, νὰ μιμούμαστε τὸ κατὰ δύναμη τὶς πολλαπλὲς ἀρετές τους: Ζέση Πίστης, Ὀρθόδοξη ὁμολογία μακρὰν τῆς ἀντορθόδοξης ἐκκλησιολογίας τοῦ Οἰκουμενισμοῦ, τῆς ἐκκοσμίκευσης καὶ τοῦ ἀκραίου φανατισμοῦ τῶν ζηλωτῶν, ἐπιμελημένη καθημερινὴ μετάνοια γιὰ τὰ πάθη καὶ τὰ λάθη μας, καὶ μετοχὴ στὶς ἱερὲς ἀκολουθίες, ἐξαιρέτως στὰ Ἄχραντα Μυστήρια, «εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν καὶ ζωὴν τὴν αἰώνιον».
Ταῖς τῶν ἁγίων αὐταδέλφων Φιλουμένου καὶ Ἐλπιδίου πρεσβείαις, Χριστὲ ὁ Θεός, ἐλέησον καὶ σῶσον ἡμᾶς. Ἀμήν!
1 Βλ. σχετικά, Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίου Νικολάου (ἐπιμ. καὶ ἔκδ.), Ὁ Ἅγιος Ἱερομάρτυς Φιλούμενος ὁ Κύπριος. Βίος-Μαρτύριο-Θαύματα μετὰ Παρακλητικοῦ Κανόνος, Κύπρος ²2013 καὶ Μπούσια Χαραλάμπους, Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου νέου Ἱερομάρτυρος Φιλουμένου τοῦ Κυπρίου, Ἱερὰ Μονὴ Ἁγίου Νικολάου Ὀρούντας, Λευκωσία, ²2010.
2Βλ. σχετικά, Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίου Νικολάου (ἐπιμ. καὶ ἔκδ.), Ὁ Γέροντας Ἐλπίδιος (1913-1983). Βίος-Ὁσιακὸ τέλος, Ἱερὰ Μονὴ Ἁγίου Νικολάου Ὀρούντας, Λευκωσία, 2018.
