Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου: Η κυρά του Πελάγους
Ιστορικά ακράδαντα στοιχεία, όπως επιγραφή ή τοιχογραφίες ή γραπτά, δεν έχουν βρεθεί. Όλες οι πληροφορίες που έχουμε προέρχονται από την παράδοση και παρουσιάζουν πολλές εκδοχές σχετικά με τον χρόνο, ίδρυση, ιδρυτή και ονομασία της Μονής.
Βρίσκεται επί του Πτώου όρους σε υψόμετρο 560μ. και σε απόσταση ενός περίπου χιλιομέτρου από την θέση Περδικόβρυση, όπου βρίσκονται τα ερείπια του ιερού του Πτώου Απόλλωνος (4ος αιώνας π.Χ.).
Ιστορικά ακράδαντα στοιχεία, όπως επιγραφή ή τοιχογραφίες ή γραπτά, δεν έχουν βρεθεί. Όλες οι πληροφορίες που έχουμε προέρχονται από την παράδοση και παρουσιάζουν πολλές εκδοχές σχετικά με τον χρόνο, ίδρυση, ιδρυτή και ονομασία της Μονής.
Το Καθολικό της Ιεράς Μονής είναι αφιερωμένο στην Γέννηση της Κυρίας Θεοτόκου και πανηγυρίζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Όμως, στην περιοχή είναι γνωστή ως Ιερά Μονή Πελαγίας. Διάφορες ερμηνείες δίδονται σχετικά με αυτό. Μία αναφέρεται στην προφορική παράδοση ότι παρουσιάσθηκε η Παναγία στους ποιμένες της περιοχής και τούς υπέδειξε να ανασύρουν από το πέλαγος την εικόνα Της. Εξ αιτίας αυτού, το εκκλησάκι που κτίσθηκε προς τιμήν της Παναγίας αφιερώθηκε στην Γέννηση της Παναγίας με επώνυμο Πελαγίας, δηλαδή από το πέλαγος.
Η επικρατέστερη ερμηνεία, όμως, απαντάται στα υμνογραφικά κείμενα, όπου συχνά τονίζεται το πέλαγος της αγάπης της Παναγίας για το ανθρώπινο γένος και δη τους Χριστιανούς, το πέλαγος της ευσπλαχνίας, το πέλαγος των οικτιρμών, το πέλαγος των θαυμάτων και το πέλαγος των χαρίτων και αρετών Της. Οι γυναίκες που φέρουν το όνομα Πελαγία εορτάζουν στις 8 Σεπτεμβρίου. Αυτό επιβεβαιώνει την επωνυμία της Μονής και την διακρίνει από τα άλλα Μοναστήρια της περιοχής, που τιμώνται στη Γέννηση της Παναγίας με επώνυμα Λυκούρεση και Προστασία των Χριστιανών.
Η Ιερά Μονή φαίνεται ότι έπαιξε σπουδαίο ρόλο στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821. Ηγούμενος αυτά τα χρόνια ήταν ο Ιερομόναχος Άνθιμος Γεωργίου (1799-1843). Όταν οι Βαυαροί, το 1833, έκλεισαν με διάταγμα πάνω από 400 Μοναστήρια, η Ιερά Μονή Πελαγίας κρίθηκε διατηρητέα, όπως φαίνεται σε έγγραφα, που βρίσκονται στα αρχεία του Κράτους. Στην απογραφή που έγινε το 1837 υπάρχουν Μοναχοί στην Ιερά Μονή από το 1786.
Τον Ιούλιο του 1868 ήρθε στην Μονή ο μετέπειτα Ιερομόναχος Αβέρκιος Καρύδης και επί των ημερών του άνθισε πάλι η Μονή, αφού έφθασε στους 60 μοναχούς.
