Πρόκειται για ένα γεγονός διεθνούς εμβέλειας που διοργανώνει το Υπουργείο Εξωτερικών, σε μια συγκυρία όπου η κατάσταση στην Μέση Ανατολή παραμένει εκρηκτική. Με το ζητούμενο της ανεκτικότητας και της ειρηνικής συνύπαρξης να παραμένει ανησυχητικά επίκαιρο, καθώς η βία, η μισαλλοδοξία, ο θρησκευτικός φανατισμός και η ριζοσπαστικοποίηση συνεχίζουν να ταλανίζουν μεγάλο μέρος της Μέσης Ανατολής, η δεύτερη Διεθνής Διάσκεψη φιλοδοξεί, να προχωρήσει στην ενίσχυση ενός πλαισίου διαλόγου που προωθεί την προσέγγιση, τη δικτύωση, τον αλληλοσεβασμό και την ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ των διαφορετικών θρησκευτικών και πολιτισμικών κοινοτήτων της περιοχής.
Στην Διάσκεψη παρευρέθησαν η ΑΘΠ ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ.Βαρθολομαίος, η ΑΘΜ ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων κ.κ.Θεόφιλος, η ΑΘΜ ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ.κ.Ιερώνυμος, Προκαθήμενοι και εκπρόσωποι Ορθοδόξων Εκκλησιών, ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Προκόπιος Παυλόπουλος, Υπουργοί Εξωτερικών, καθώς και Μουσουλμάνοι και Εβραίοι θρησκευτικοί ηγέτες.
Ο Μακαριώτατος, στην ομιλία του τόνισε πως «όταν η θρησκευτική συνείδηση χειραγωγείται από πολιτικές επιδιώξεις, όταν η θρησκευτική ιδιαιτερότητα πέφτει θύμα της κοινωνικής δυσανεξίας, όταν ο θρησκευτικός ζηλωτισμός φθάνει στο ακραίο σημείο άρνησης της ελευθερίας του άλλου, δήθεν στο όνομα του Θεού, τότε ο θρησκευτικός αυτοπροσδιορισμός γίνεται συχνά παράγοντας διχασμού και όχημα μισαλλοδοξίας, που τρέφει το δέντρο του κακού, του φανατισμού και της βίας… χρέος μας είναι να εργαστούμε για την ενότητα μέσα από την διαφορετικότητα… η οδός της αγάπης είναι η οδός της ορθής θρησκευτικότητας. Η εμπειρία της αγάπης είναι η βίωση της αγιότητας. Όλα τα άλλα είναι παρεπόμενα. Εκτός της αγάπης δεν υπάρχει ζωή…».
Ο Μακαριώτατος, στην αποστροφή του λόγου του, αναφέρθηκε στην πρόσφατη συνάντηση που είχε με τον Εξοχ. Πρόεδρο της Αραβικής Δημοκρατίας της Αιγύπτου κ. Αμπντέλ Φατάχ Αλ Σίσι και, στις τεράστιες προσπάθειες που καταβάλλει γαι την καταπολέμηση του φαινομένου του θρησκευτικού φονταμενταλισμού και της βίας στην Αίγυπτο, για την επικράτηση της ειρήνης και της σταθερότητας στην περιοχή. Αυτή η προσπάθεια ενισχύεται σημαντικά, με το ελπιδοφόρο «τρίγωνο συνεργασίας» μεταξύ Ελλάδος, Κύπρου και Αιγύπτου, το οποίο συμβάλλει στην θεμελίωση της σταθερότητας και της ειρήνης, στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής.
Επίσης, ως παράδειγμα θρησκευτικού φονταμενταλισμού, επικαλέσθηκε την πρόσφατη ολοκληρωτική καταστροφή της Ορθόδοξης Εκκλησίας του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στην Βεγγάζη της Λιβύης, που βομβαρδίστηκε από εξτρεμιστές.
Ολόκληρη η εισήγηση του Πατριάρχη Αλεξανδρείας:
Ομιλία της ΑΘΜ
στην 2η Διεθνή Διάσκεψη
με θέμα τον Θρησκευτικό και Πολιτιστικό Πλουραλισμό
και την Ειρηνική Συνύπαρξη στη Μέση Ανατολή
(Αθήνα, 29-31 Οκτωβρίου 2017)
Βρίσκομαι σήμερα κοντά σας μετά από την ευγενική πρόσκληση του Νίκου Κοτζιά, φίλου αγαπητού, αρωγού σταθερού της Ορθοδοξίας στην Αφρική και κυβερνήτη στιβαρού των εξωτερικών υποθέσεων της Μητέρας Πατρίδας στα συχνά ταραγμένα νερά της ανατολικής Μεσογείου. Βρίσκομαι σήμερα κοντά σας για να δώσω βήμα στους Ορθοδόξους που παραμένουν στις ιστορικές επάλξεις του Χριστιανισμού παρά τις αντίθετες πνοές των καιρών.
Βρίσκομαι σήμερα κοντά σας προκειμένου να αφουγκραστείτε την διακαή επιθυμία των Χριστιανών της πυριτιδαποθήκης του κόσμου, που λέγεται Μέση Ανατολή, οι έννοιες πλουραλισμός και συνύπαρξη να μη μείνουν έννοιες ευγενείς σε λεξικά που σκονίζονται στα ράφια των βιβλιοθηκών, αλλά να λάβουν σάρκα και οστά, θεραπεύοντας πληγές χαίνουσες και γεφυρώνοντας χάσματα ανοιχτά.
Κι όμως δεν χρειάζεται παρά να στρέψει κανείς το βλέμμα του προς την κτίση του Θεού για να αντιληφθεί ότι η φύση, ο οίκος αυτός του Θεού με προνομιακούς οικονόμους εμάς τους ανθρώπους, διέπεται από πλουραλισμό, που δεν μπορούν να εκφράσουν τα ανθρώπινα σχήματα λόγου. Αντίστοιχος είναι και ο πλουραλισμός που διέπει τον ανθρώπινο πολιτισμό.
Κι όταν λέμε πολιτισμό δεν εννοούμε μόνο την τέχνη που διδάσκει και τέρπει. Εννοούμε κάθε βιωματική ανθρώπινη έκφραση, από τις πλέον απλές εκφράσεις της σίτισης ή της ένδυσης ως τις πλέον υψηλές κι εκλεκτές, όπως αυτή του θρησκεύειν, του λατρεύειν, του κοινωνείν με τον Θεό.
Κι ενώ πέρασαν αιώνες ακόμα και αιματηρών ανταγωνισμών για να κυριαρχήσει μια πολιτιστική ταυτότητα, οι αυξημένες μετακινήσεις πληθυσμών και η ανεμπόδιστη από συμβατικούς ελέγχους διαδικτυακή ανταλλαγή ιδεών έχουν δημιουργήσει μια τελείως διαφορετική πραγματικότητα. Και τούτο διότι δεν υπάρχει σήμερα ανθρώπινη κοινωνία που να μην περιλαμβάνει ανθρώπους διαφορετικών πολιτισμικών καταβολών, με απόψεις διαφορετικές για τις σχέσεις ανάμεσα στον Θεό και τον άνθρωπο, ανάμεσα στο άτομο και την ομάδα, ανάμεσα στα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ατομικές υποχρεώσεις, ανάμεσα στην ελευθερία και την αυθεντία.
Βέβαια θα περιμέναμε η αναφορά στον Θεό να λειτουργεί ως παράγοντας ειρηνοποιίας και όχημα ενίσχυσης του διηνεκούς αγώνα για δικαιοσύνη και αξιοπρέπεια επί της γης. Ωστόσο, δυστυχώς, παρατηρείται ότι ο θρησκευτικός αυτοπροσδιορισμός γίνεται συχνά παράγοντας διχασμού και όχημα μισαλλοδοξίας, που τρέφει το δέντρο του κακού, του φανατισμού και της βίας.
Κι αυτό συμβαίνει όταν η θρησκευτική συνείδηση χειραγωγείται από πολιτικές επιδιώξεις, όταν η θρησκευτική ιδιαιτερότητα πέφτει θύμα της κοινωνικής δυσανεξίας, όταν ο θρησκευτικός ζηλωτισμός φθάνει στο ακραίο σημείο της άρνησης της ελευθερίας του άλλου δήθεν στο όνομα του Θεού.
Η αναφορά στο Θεό μοιάζει με το σπόρο που έπεσε στα αγκάθια του μεσιανισμού, του ολοκληρωτισμού, του σωβινισμού, του φυλετισμού, του φονταμενταλισμού, της ιδεολογικής αποκλειστικότητας. Αγκάθια που τελικά πνίγουν ή διαστρέφουν την πηγαία παναθρώπινη ανάγκη του θρησκεύειν ελευθέρως και καταστρατηγούν τον θρησκευτικό πλουραλισμό.
Ζητούμενο λοιπόν είναι η στάση μας απέναντι στον θρησκευτικό πλουραλισμό. Αν τη στάση μας υπαγορεύει ο φόβος, τότε φυσική κατάληξη είναι ο εγκλεισμός στην δική μας κοινότητα και η απολυτοποίηση της δικής μας θρησκευτικής αναφοράς, ακόμα και εις βάρος του θρησκευτικά αλλότριου.
Αν τη στάση μας όμως υπαγορεύει ο σεβασμός της συνύπαρξης εντός ενός συναινετικού πλαισίου ανθρωπίνων αξιών, τότε θα πετύχουμε δύο πράγματα: αφενός μεν να διατηρήσουμε ανόθευτη την δική μας αλήθεια, αφετέρου δε να μη φανατίσουμε την δική μας αλήθεια.
Βέβαια αν μείνουμε απλοί παρατηρητές και ανενεργοί στοχαστές, τότε η κτίση του Θεού κινδυνεύει να μετατραπεί σε μια καινούργια Βαβέλ. Μια Βαβέλ που δεν θα υψωθεί κάθετα, έκφραση της ανθρώπινης αλαζονείας. Αλλά μια Βαβέλ που θα απλωθεί οριζόντια σε όλον τον κόσμο, εναγκαλισμός που μπορεί να αποβεί θανατηφόρος, αν υπερισχύσει ο απάνθρωπος παραλογισμός της βίας στο όνομα του Θεού.
Χρέος μας λοιπόν είναι να εργαστούμε για την ενότητα μέσα από την διαφορετικότητα. Για να φθάσουμε όμως στο ποθητό αποτέλεσμα της ειρηνικής συμβίωσης των πιστών των διαφόρων θρησκειών, χρειάζεται να μορφώσουμε τους πιστούς ανθρώπους. Να προβάλλουμε τα στοιχεία που ενώνουν τις θρησκείες, παρά εκείνα που τις χωρίζουν. Να προβάλλουμε τις κοινές αξίες των διαφόρων θρησκειών, παρά τις αντιλήψεις εκείνες περί θρησκευτικής ανωτερότητας που υπονομεύουν την ανοχή στο διαφορετικό. Να προβάλλουμε την ανθρωπιά, ως τον ελάχιστο κοινό παρονομαστή κάθε πιστού ανθρώπου όπου γης.
Σε αυτή την κοινή προσπάθεια, η Ορθοδοξία κομίζει τον αποκαλυπτικό λόγο του Κυρίου μας για τον δρόμο που οδηγεί προς την ομοίωσή μας με τον Θεό. Τον δρόμο αυτό φωτίζουν τρία ορόσημα, ορόσημα ανθρωπιάς.
Το πρώτο ορόσημο είναι η δικαιοσύνη: “Καθὼς θέλετε ἵνα ποιῶσιν ὑμῖν οἱ ἄνθρωποι, καὶ ὑμεῖς ποιεῖτε αὐτοῖς ὁμοίως” (Λουκ. 6,31). Δηλαδή, όπως θέλετε να συμπεριφέρονται οι άνθρωποι σ’ εσάς κι εσείς να κάνετε σε αυτούς τα ίδια. Θέλουμε οι άλλοι να μας σέβονται; Κι εμείς πρέπει να τους σεβόμαστε. Θέλουμε οι άλλοι να μη μας αδικούν; Κι εμείς δεν πρέπει να αδικούμε τους άλλους; Θέλουμε οι άλλοι να μας μιλούν με ειλικρίνεια; Κι εμείς πρέπει να λέμε πάντοτε την αλήθεια. Θέλουμε οι άλλοι να είναι συνεπείς στο λόγο τους; Κι εμείς πρέπει να είμαστε συνεπείς κι έντιμοι.
Το δεύτερο ορόσημο είναι η αγάπη: “Αγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν καὶ ἀγαθοποιεῖτε” (Λουκ. 6,35). Δηλαδή να αγαπάτε τους εχθρούς σας και να τους ευεργετείτε. Αληθινή αγάπη είναι η αγάπη που αγκαλιάζει ακόμη και τους εχθρούς μας. Εκείνους που μας έβλαψαν, εκείνους που μας πίκραναν, εκείνους που μας αδίκησαν. Ο άνθρωπος της αγάπης αγαπά χωρίς όρους και όρια, αγαπά μέχρι το ακραίο σημείο της θυσίας για τον άλλο.
Και το τρίτο ορόσημο, ορόσημο κορυφής, είναι το εξής: “Γίνεσθε οἰκτίρμονες καθὼς καὶ ὁ πατὴρ ὑμῶν οἰκτίρμων ἐστί.” (Λουκ. 6,36). Δηλαδή να είστε εύσπλαχνοι στους γύρω σας ανθρώπους, όπως κι ο Ουράνιος Πατέρας είναι εύσπλαγχνος προς όλους. Η καρδιά μας να γεμίζει από συμπάθεια για τον πόνο και την δυστυχία, για την ταλαιπωρία και την ανάγκη των άλλων. Μέτρο του ελέους και της συμπαθείας που οφείλουμε να δείχνουμε στους άλλους είναι το έλεος και η φιλανθρωπία του Ουράνιου Πατέρα μας.
Σε αυτή την κοινή προσπάθεια το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας κομίζει ιστορική εμπειρία δισχιλιετή, συχνά εντός περιστάσεων χαλεπών. Κι όμως οι χαλεπές περιστάσεις ποτέ δεν περιέστειλαν το έλεος ως επέκταση της αγάπης και τους οικτιρμούς ως βίωση της αγάπης. Παράδειγμα ο Πατριάρχης της έμπρακτης αγάπης, ο Ιωάννης ο Ελεήμων (556 – 619).
Ίδρυσε πτωχοκομεία, νοσοκομεία και πανδοχεία. Ίδρυσε, ακόμη, επτά μαιευτήρια για τις εγκαταλελειμμένες γυναίκες, με κρεβάτια, στρώματα, τροφές και καθετί άλλο, που χρειαζόταν. Για την συντήρηση όλων των ιδρυμάτων έφτιαξε φιλανθρωπικό στόλο. Αγόρασε με χρήματα της Εκκλησίας 13 πλοία, που μετέφεραν συνεχως τρόφιμα για τους φτωχούς της περιοχής του.
Όλους τους ελεούσε. Ακόμα κι εκείνους που δεν είχαν βαπτιστεί και δεν ήταν Χριστιανοί. Δέχτηκε πρόσφυγες,νοιάστηκε για τούς δούλους, αγωνίστηκε και κατόρθωσε να τους απελευθερώσει. Ακόμη φρόντισε για την αποκατάσταση των αδικουμένων και την προστασία των αδυνάτων. Βίωσε εμπράκτως το ήθος της ανιδιοτελούς αγάπης με διάθεση προσφοράς και θυσίας που ακολουθεί τα ίχνη του Χριστού.
Την αγάπη και την διακονία ως την αρετή των αρετών, όχι μόνο στο παρελθόντα αλλά και στο παρόντα χρόνο, κομίζει στην κοινή αυτή προσπάθεια η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αφρικής. Αποκόβει ριζικά την χριστιανική πίστη από χώρους και ιδεολογίες, όπου η αξία των ανθρώπων μετριέται από την σύσταση του αίματός τους, από το χρώμα του δέρματός τους, από τις πεποιθήσεις τους ή από την καταγωγή τους. Ακολουθώντας τα βήματα του καλού Σαμαρείτη, θεωρεί τον πλησίον και μόνον αυτόν ως το μέτρο αξιολόγησης πίστης, προθέσεων και πράξεων. Εθνικές, φυλετικές και πολιτιστικές ταυτότητες έρχονται σε δεύτερη μοίρα.
Καταξιώνει την θρησκεία στην σπουδαιότερη εντολή και αρετή: ‘’ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐξ ὅλης τῆς καρδίας σου καὶ ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς σου καὶ ἐξ ὅλης τῆς διανοίας σου καὶ ἐξ ὅλης τῆς ἰσχύος σου. αὕτη πρώτη ἐντολή. καὶ δευτέρα ὁμοία, αὕτη· ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν. μείζων τούτων ἄλλη ἐντολὴ οὐκ ἔστι.’’ (Μαρκ. 12,30-31)
Αγαπητοί μου,
Η οδός της αγάπης είναι η οδός της ορθής θρησκευτικότητας. Η εμπειρία της αγάπης είναι η βίωση της αγιότητας. Όλα τα άλλα είναι παρεπόμενα. Εκτός της αγάπης δεν υπάρχει ζωή. Υπάρχουμε στη ζωή γιατί λειτουργεί η αγάπη. Υπάρχουμε στην πίστη γιατί διακονούμε με αγάπη τον κόσμο.
Μόνο ο σπόρος της αγάπης μπορεί να βλαστήσει την ελευθερία του καθενός και της καθεμιάς να θρησκεύεται και να πιστεύει ό,τι επιθυμεί στην πολύπαθη Μέση Ανατολή. Μόνο ο σπόρος της αγάπης μπορεί να καρπίσει όχι μόνο τη συνύπαρξη, αλλά και τη συνεργασία με γνώμονα την κοινή ευημερία. Κι αν η πείρα των προηγούμενων ετών αμφισβητεί την ελπίδα, η πίστη, ως εμπιστοσύνη στον Θεό, είναι “ἐλπιζομένων ὑπόστασις, πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομένων” (Εβρ. 11,1)
Στη ζωή τον τελευταίο λόγο δεν τον έχει ούτε η ανθρώπινη λογική, ούτε οι ανθρώπινες προβλέψεις. Τον έχει η δύναμη και η θέληση του Θεού. Ας τον εμπιστευτούμε και ας κάνουμε το θέλημά Του. Τότε και μόνο τότε μπορεί η αποκαρδίωση να δώσει τη θέση της στην εγκαρδίωση.
Σας ευχαριστώ!
φωτογραφίες: Χρήστος Μπόνης