ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ Μητροπολίτης Χαλκίδος
Δοξάζω, ἐν εὐχαριστίᾳ πολλῇ, τόν Κύριο καί Θεό μας, διότι μέ ἀξιώνει νά εὑρίσκομαι ἐνώπιόν Σας, προκειμένου νά εἰσηγηθῶ στήν ἀγάπη Σας τό ἤδη ἀνακοινωθέν σπουδαῖο θέμα, γιά τήν ἀνάθεση τοῦ ὁποίου εὐγνωμονῶ Σᾶς Μακαριώτατε καί τά μέλη τῆς Διαρκοῦς Ἱερᾶς Συνόδου.
Εὔξασθε ὑπέρ ἐμοῦ, Πατέρες μου Ἅγιοι, νά ἐκπληρώσω τήν ἀνατεθεῖσα διακονία καί, παρακαλῶ, ἐπιτρέψατέ μου, ὡς ἐλάχιστη ἔκφραση εὐγνωμοσύνης καί σεβασμοῦ στά τίμια πρόσωπά Σας, νά ἀφιερώσω τόν ταπεινό μου κόπο στίς εὐλογημένες οἰκογένειές μας, πρός τίς ὁποῖες ἀνεξόφλητη νομίζω πώς εἶναι ἡ ὀφειλή μας.
Θεοφώτιστη ἡ ἀπόφαση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, νά ὁρίσει ὡς κύριο θέμα τῆς τακτικῆς συνελεύσεως τῆς Ἱεραρχίας, τόν θεοΐδρυτο θεσμό τῆς οἰκογένειας, ἡ ὁποία εἶναι συνηλικιώτης τοῦ ὑπό τῶν χειρῶν τοῦ Θεοῦ πλασθέντος ἀνθρώπου. Φανερώνει τό ἀνύστακτο ποιμαντικό ἐνδιαφέρον καί δίνει καί πρός τά ἔξω στηρικτικό καί ἐλπιδοφόρο μήνυμα «ἐν ἡμέραις πονηραῖς, ἐν αἷς ἡ τῶν πολλῶν ἀγάπη ἐψύγη».
Εἶναι τοῖς πᾶσι γνωστό, ὅτι ἡ οἰκογένεια ἀποτελεῖ τόν βασικότερο βιοκοινωνικό θεσμό, ὁ ὁποῖος ἐπηρεάζεται ἀπό τό κοινωνικό γίγνεσθαι καί φυσικά μέ τή σειρά του τό ἐπηρεάζει. Εἶναι ἀκόμη παραδεκτό ἀπό τούς περισσοτέρους ὅτι καί ὁ θεσμός αὐτός ὑφίσταται «κρίση» καί ἀντιμετωπίζει καθημερινά ραγδαῖες ἐξελίξεις, πολλές καί ὄχι συνηθισμένες ἀλλαγές, τῶν ὁποίων οἱ συνέπειες, πού σίγουρα δέν ζυγίζονται σέ ὑλιστικές πλάστιγγες, θά μποροῦσαν νά χαρακτηρισθοῦν, δίχως ὑπερβολή, ὡς ἀνατρεπτικές καί καταλυτικές.
Ἀπαιτεῖται, συνεπῶς, προβληματισμός καί μελέτη σοβαρή καί δή σέ ἀτμόσφαιρα θερμῆς προσευχῆς, γιά τή διαφύλαξη καί τήν προκοπή τοῦ ἱεροῦ αὐτοῦ θεσμοῦ, τόν ὁποῖο σωστά ὀνομάζουμε καί «μικρή Ἐκκλησία». Ἄλλωστε καί αὐτό πού θεωρεῖται ὡς «κρίση» μπορεῖ τελικά, ἄν τό θελήσουμε, νά γίνει «εὐκαιρία». Νά σημάνει τήν κατάρρευση καί τό τέλος τοῦ παλαιοῦ τρόπου ζωῆς, ὄχι κατ’ ἀνάγκην ὀρθοῦ, καί τήν ἀρχή μιᾶς ἀληθινά νέας δημιουργίας -καινῆς κτίσης.
Προσεγγίζοντας καί ἀναλύοντας τόν τίτλο τῆς εἰσηγήσεώς μου, θεωρῶ ὅτι, προκειμένου νά ἐξετάσουμε τόν ρόλο πού ἔχει ἤ καλεῖται νά διαδραματίσει ἡ οἰκογένεια στήν ἐποχή μας, μέσα δηλαδή στό συγκεκριμένο ἱστορικό – χρονικό πλαίσιο ὅπου ἀξιωθήκαμε νά ζοῦμε, πρέπει προηγουμένως νά περιγράψουμε τά ὅσα, ὡς ἀποτελέσματα τῶν ἀνθρωπίνων ἐπιλογῶν καί ἐνεργειῶν, χαρακτηρίζουν ἰδιαίτερα αὐτήν τήν συγκεκριμένη χρονική περίοδο καί συνιστοῦν αὐτό τό πλαίσιο, ἐντός τοῦ ὁποίου ὑφίσταται καί κινεῖται ἡ οἰκογένεια.
Σ’ αὐτήν της τή διάσταση ἡ «ἐποχή» χαρακτηρίζεται ἀπό τήν ἐπικρατοῦσα κοσμοθεωρία καί βιοθεωρία τοῦ ἀνθρώπου, τοῦ ὁποίου ἐκφράζει τό ἦθος. Αὐτό εἶναι καί τό περιεχόμενο τοῦ πρώτου κεφαλαίου.
Ἀναμφισβήτητα, ὅπως φαίνεται στό δεύτερο κεφάλαιο, ἡ ἐξέλιξη, ἡ μορφή καί ὁ ρόλος τῆς οἰκογένειας ἐξαρτῶνται σημαντικά καί ἀπό τή θέση πού τῆς ἐπιφυλάσσει ἡ κάθε «ἐποχή».
Ἡ θεώρηση, τέλος, τοῦ θέματος γίνεται ὑπό τό φῶς τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας ζωῆς, ἀφοῦ εἶναι ποιμαντικός ὁ στόχος μας καί ὁ σκοπός μας καί γι’ αὐτό τό λόγο, μέ μία μικρή ποιμαντική ἀναφορά στό τρίτο κεφάλαιο, θά κλείσω τήν πενιχρή μου κατάθεση.
Θά μοῦ ἐπιτρέψετε νά ἀρχίσω, παρουσιάζοντας σέ τρεῖς παραγράφους, ἐνδεικτικά καί περιληπτικά, μερικά -τά κυριότερα ἴσως- ἀπό τά ὅσα περιγράφουν καί χαρακτηρίζουν τήν ἐποχή μας.
Α. ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΠΟΧΗΣ.
Ι. Θεοποίηση τῆς ἀγορᾶς.
Ἡ σύγχρονη ἐποχή θεοποιεῖ τήν ὑλιστική ἰδεολογία, σ’ ὅλες της τίς μορφές, ἐνῶ ταυτόχρονα ἀρνεῖται τήν ἀξία τῆς ζωῆς καί τὴν ἱερότητα τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου. Δέν εἶναι διόλου ὑπερβολική ἡ θέση, πού διατυπώνεται ἀπό πολλούς ὡς διαπίστωση, ὅτι ὁ Θεός σήμερα ἔχει ἀντικατασταθεῖ ἀπό τήν ἰδεολογία πού ὀνομάζεται «ἀγορά». Αὐτή μεταβάλλει τόν ἄνθρωπο σέ οἰκονομική μονάδα καί τόν ἀντιμετωπίζει σάν μία παραγωγική καί καταναλωτική μηχανή, χωρίς ψυχή καί πνευματικές ἀναζητήσεις.
Ἡ ἀγορά φαίνεται νά ρυθμίζει ἀκόμη καί τή στοχοθεσία τῆς παρεχόμενης παιδείας, σέ τέτοιο μάλιστα σημεῖο,πού δείχνει νά ἐπαληθεύεται ἡ ρήση, ὅτι ἡ ἐποχή μας νοιάζεται γιά τά «κεφάλαια» καί ὄχι γιά τά «κεφάλια», πού μᾶλλον σήμερα σπανίζουν.
Ἡ ἀγορά, τρομοκρατεῖ τόν ἄνθρωπο μέ τήν δαμόκλειο σπάθη τῆς χρεοκοπίας, τόν ἀπειλεῖ μέ τή στέρηση καί τῶν πιό ἀπαραίτητων ὑλικῶν ἀγαθῶν, τόν ἐκβιάζει μέ τόν φόβο τῆς ἀπόρριψης καί τόν σέρνει στή διαρκῆ παρακολούθηση τῆς κινήσεως τῶν δεικτῶν τῆς οἰκονομίας. Τοῦ στερεῖ τήν ἐλευθερία σ’ ὅλες της τίς μορφές, τοῦ ἐπιβάλλει ἀσφυκτικές ρυθμίσεις καί τοῦ παρέχει, ἀντί τῆς ἐξουθενωτικῆς ὑπακοῆς, δόσεις ἀναπνοῆς πού τίς ὀνομάζει καί «ἀλληλεγγύη».
Φυσικά σ’ αὐτήν τήν δραματική καί ἀξιοθρήνητη κατάσταση δέν ἔφθασαν οἱ ἄνθρωποι αὐτόματα. Προηγήθηκαν ὅσα, ὡς στάση ζωῆς, συνιστοῦν τήν χρονική περίοδο, πού προσδιορίζεται ὡς νεωτερικότητα (ἡ ὁποία ἀντιπροσωπεύει τήν κοινωνία τῆς παραγωγῆς καί περιλαμβάνει τήν ἐποχή ἀπό τόν 15ο αἰῶνα ἕως τό 1945) μέ δομικά στοιχεῖα τόν διαφωτισμό, τίς πολιτικές ἐπαναστάσεις, τή βιομηχανική καί τήν ἐπιστημονική ἐπανάσταση καί τό καπιταλιστικό σύστημα, ἀλλά καί τήν ὕστερη νεωτερικότητα, ἡ ὁποία ἀντιπροσωπεύει τήν κοινωνία τῆς κατανάλωσης (πού ἀρχίζει ἀπό τό 1945 καί μετά) μέ κύρια στοιχεῖα τήν κοινωνία τῆς ἀφθονίας, τήν παγκοσμιοποίηση, τήν ἀνάπτυξη τῶν Μ.Μ.Ε., τήν ἀλλαγή χρονικῶν καί χωρικῶν συντεταγμένων, τίς συναλλαγές καί τήν κινητικότητα τοῦ κεφαλαίου.
Μέσα σ’ αὐτήν τήν κοινωνία, διαμορφώθηκε ὁ ἄνθρωπος καί ἔγινε ἄπληστος καταναλωτής, κυνηγός ὄχι τοῦ ἀπαραίτητου, ἀλλά τοῦ διαφημιζόμενου περιττοῦ, δοῦλος τῆς πολυτέλειας, χρεωμένος διαρκῶς, μᾶλλον ὑπερ-χρεωμένος, ἀπέναντι σ’ ὅσους, μέ κερδοσκοπική σκοπιμότητα καί ἀτιμώρητη δολιότητα, τοῦ ἔστηναν καλυμμένοι μέ τό μανδύα τῆς νομικῆς εὐπρέπειας τήν παγίδα, μέ δόλωμα τόν ἐξαιρετικά καί προκλητικά εὔκολο δανεισμό. Ἐρρέθη καί εἶναι ἀληθές: Ζοῦμε σέ μία ἐποχή πού τά ἄχρηστα πράγματα εἶναι οἱ μόνες μας ἀνάγκες καί οἱ Θρησκεῖες τείνουν νά ἐξαφανισθοῦν στίς κοινωνίες τῆς ἀφθονίας.
Ὅμως ὁ μεταμοντερνισμός, ἡ ὕστερη νεωτερικότητα, πού φαίνεται ὅτι ἀποδέχεται ὅλα τά «στύλ» καί ἀπορρίπτει ὅλα τά περιεχόμενα, μέ τό ὕφος τῆς μακάριας συναινετικῆς ἀφασίας, ἡ ὁποία χαρακτηρίζει τήν καταναλωτική κοινωνία, θέτει καί τό θέμα τῆς κινητικότητας καί δημιουργεῖ τούς λεγόμενους «πλάνητες» ἀνθρώπους, πού ἐξαναγκάζονται σέ μετακίνηση γιά νά ἐπιβιώσουν.
Μεταβαίνοντες στή νέα χώρα δέν ἀντιμετωπίζονται ἰσότιμα, ἀλλά βιώνουν τόν κοινωνικό ἀποκλεισμό, σέ μία κοινωνία ἀντιθέσεων καί ἀνταγωνισμῶν, ὅπου μέ κυρίαρχη τήν ἀτομικότητα τοῦ καταναλωτοῦ, παράγει τά λεγόμενα «κοινωνικά ἀπορρίματα». Πρόκειται γιά ἐργατικό δυναμικό, γιά ἀνθρώπους, τούς ὁποίους ὀνομάζει ὑπεράριθμους καί περιττούς, πού γιά νά βροῦν δουλειά πρέπει νά γίνουν εὐέλικτοι καί νά θεωροῦν τήν ἐργασία εὐκαιρία τῆς στιγμῆς καί ὄχι θεοδώρητο ἔργο ζωῆς.
Προωθήθηκε ἡ φθήνεια καί ἡ ἀχρειότητα στή βιοπάλη, πού ἄρχισε νά μοιάζει μέ πάλη ἐναντίον τοῦ βίου.
Ἔτσι ἡ ἀβεβαιότητα αὐξάνει, τά ρίσκα πολλαπλασιάζονται, μέ τίς ἀλλαγές στά ἐργασιακά δεδομένα, μέ αὐτοσκοπό τόν πλοῦτο καί τήν κυριαρχία, ἡ ταυτότητα τῶν ἀνθρώπων φαίνεται πώς δέν κληρονομεῖται πλέον, ἀλλά κατασκευάζεται. Ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος, πού νυχθημερόν ἐργάσθηκε γιά νά ἀποκτήσει τήν πολυτέλεια, πνίγηκε τελικά μέσα στή λαχτάρα γιά τήν ἐξασφάλισή της.
Στερήθηκε τή χαρά καί γέμισε ἀπό κατάθλιψη, ἡ ὁποία ἀκολουθεῖ τήν ἀνικανοποίητη πεῖνα καί τή δίψα τῆς ψυχῆς του καί τήν ἐσωτερική του κενότητα. Τήν καταθλιπτική αὐτή κατάσταση ἐπιβαρύνουν περαιτέρω ἡ μέ ἁλματώδεις ρυθμούς διαρκῶς αὐξανόμενη ἀνεργία, ἡ φτώχεια καί ἡ συνεπακόλουθη ἀπώλεια τῆς αὐτοεκτιμήσεως.
Ζῶντας τή χρεοκοπία καί βλέποντας τά οἰκονομικά του στοιχεῖα, τά ὁποῖα λανθασμένα ἀπολυτοποίησε, νά καταρρέουν, βιώνει τήν ἐμπειρία τοῦ μηδενός, ἀπογοητεύεται καί δέν κατανοεῖ γιατί ἀξίζει πλέον νά ζεῖ. Ἔτσι εὔκολα ἀποφασίζει νά θέσει τέρμα στή ζωή του.
Εἶναι σημαντική καί ἐξαιρετικά ἀνησυχητική ἡ αὔξηση τῶν αὐτοκτονιῶν στήν Πατρίδα μας στά χρόνια τῆς οἰκονομικῆς κρίσης. Τό 2011 ὑπολογίζεται, σύμφωνα μέ στατιστικά στοιχεῖα τῆς Μ.Κ.Ο. «Κλίμακα», αὔξηση αὐτοκτονιῶν 26,5% σέ σχέση μέ τό 2010, καί 43% σέ σχέση μέ τό 2007, ὅταν ἄρχισε ἡ κρίση. Τό 35% τῶν αὐτόχειρων εἶναι κυρίως ἄνεργοι, ἐλεύθεροι ἐπαγγελματίες καί συνταξιοῦχοι. Καί βέβαια, εὐτυχῶς, πολλές αὐτοκτονίες προλαμβάνονται ἐνῶ, ἐπίσης εἶναι γνωστό, ἄλλες δέν γνωστοποιοῦνται.
ΙΙ. Ἡ μαζοποίηση τοῦ ἀνθρώπου.
Ὁ ἄνθρωπος τῆς σημερινῆς ἐποχῆς ζεῖ σάν σέ λαβύρινθο καί ἀντιμετωπίζεται ὄχι ὡς ξεχωριστό καί ἀνεπανάληπτο πρόσωπο, ἀλλ’ ὡς μέλος μιᾶς ἀγέλης, μιᾶς ἀνώνυμης μάζας. Μαζικές εἶναι σχεδόν ὅλες οἱ ἐκδηλώσεις τοῦ βίου του. Ζεῖ, κατά κανόνα, σέ ὑπερτροφικά ἀστικά κέντρα, σέ κλειστά διαμερίσματα πολυόροφων κατοικιῶν, ἄγνωστος μεταξύ ἀγνώστων, ἐργάζεται κατά ἑκατοντάδες ἤ κατά ἑκατοντάδες ἀπολύεται ἀπό τήν ἐργασία του, μέ τόν ἴδιο μαζικό-αὐτόματο τρόπο, συνωστίζεται ἀνωνύμως σέ χώρους ψυχαγωγίας, μέσα μετακινήσεως καί φυσικά πληροφορεῖται ἤ παραπληροφορεῖται καί ἐνημερώνεται ἀπό τά μέσα, ἠλεκτρονικά καί ἔντυπα, πού δηλώνουν, μέ τό ὄνομά τους ἀκόμη, ὅτι ἀπευθύνονται σέ μᾶζες καί δυστυχῶς πολλά ἐξ’ αὐτῶν τό ἀποδεικνύουν μέ τήν «ποιότητα» τῶν παροχῶν τους, προσφέροντας ὄχι μόνον ὅ,τι εἶναι ἀληθινό καί ὠφέλιμο, ἀλλά κυρίως ὅ,τι «πουλάει»!
Ἡ τηλεόραση, μάλιστα, ἀποτελεῖ μιά αὐτονόητη, σχεδόν γιά ὅλους, σχέση ἐξάρτησης, ἀνεξαρτήτως μορφωτικοῦ καί οἰκονομικοῦ ἐπιπέδου, ἡλικίας καί ἐπαγγέλματος καί γούστου. Εἰσβολέας κανονικός στή ζωή τῆς οἰκογένειας, ὀνομάζεται ἀπό μερικούς καί τρίτος γονέας.
Παροῦσα σχεδόν σέ κάθε δωμάτιο τοῦ σπιτιοῦ, δημιουργεῖ προσκολλήσεις, διαμορφώνει συνειδήσεις, ἐπιβάλλει στάσεις ζωῆς, καθορίζει πρότυπα, διαμορφώνει ἀξίες, ἠθικές συμπεριφορές, σπιλώνει συχνά καί ἀδίστακτα ὑπολήψεις, καταστρέφει ἀνεπανόρθωτα ἀνθρώπους καί οἰκογένειες, προβάλλοντας ἀκατάπαυστα διαλυμένες οἰκογένειες, παράνομες σχέσεις, ἀπιστίες, ἐλεύθερες συμβιώσεις, βίαιες καί ἀνώμαλες καταστάσεις. Καθορίζει τόν γνωστικό καί συναισθηματικό ὁρίζοντα τῶν μικρῶν καί μεγάλων, πραγματικά συνεπαίρνει, μέ τήν δύναμη τῆς εἰκόνας καί τήν ταχύτητα τῆς πληροφορίας πού γοητεύει.
Ὡστόσο, ἡ εἰκονική πραγματικότητα καί ἡ δυνατότητα ταχύτατης ἐπαφῆς μέ ἀνθρώπους, τούς πολιτισμούς καί τίς κουλτοῦρες τους, ὅπου γῆς, ἡ μετάδοση τῆς πληροφορίας μέ ἰλιγγιώδεις ρυθμούς, ἐξασφαλίζεται καί μέσῳ τῶν ἠλεκτρονικῶν ὑπολογιστῶν καί τοῦ ἴντερνετ, πού ἄλλοι ἀπὸ τούς χρῆστες τό λατρεύουν, ἐπειδή τό θεωροῦν «καταφύγιο» ἀπό τίς ἐντάσεις καί τίς πιέσεις τῆς καθημερινότητας καί ἄλλοι τό ἀντιμετωπίζουν ὡς καινούργιο καί ἐπικίνδυνο ναρκωτικό, δίχως εὐτυχῶς νά λείπουν καί ὅσοι τό χρησιμοποιοῦν μέ σύνεση, ὡς πολύτιμο ἐργαλεῖο δουλειᾶς, γνώσεως καί ἐπικοινωνίας.
Ἔγινε, ὡστόσο, ἀπαραίτητο ἐξάρτημα τοῦ παιδιοῦ καί τοῦ μεγάλου, συμπληρώνει ὅλους τούς τομεῖς δράσεως, ἀπό τά μαθήματα στό Σχολεῖο, μέχρι τίς πιό παράξενες ἀγορές, τίς πιό περίπλοκες συναλλαγές, τίς πιό δύσκολες ἐπισκέψεις. Τό κυριότερο καί πιό καθοριστικό μέσον ἐπικοινωνίας, γίνεται σήμερα ἀδιαμφισβήτητος δάσκαλος καί φορέας ἀγωγῆς μικρῶν καί μεγάλων, μέ ὠφέλειες, ἀλλά καί ὄχι μικρούς καί εὐκαταφρόνητους κινδύνους.
Ὁ ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος ζεῖ καί κινεῖται μέ τήν νοοτροπία τῆς μάζας, εἶναι ἐγωιστής· ἀδιαφορεῖ γιά τούς ἄλλους καί δέν αἰσθάνεται τήν ἀνάγκη τῆς προσωπικῆς σχέσεως καί κοινωνίας μαζί τους. Ἀποδεικνύεται ἀνίκανος καί παγερά ἀδιάφορος γιά τά ἀθλήματα τῆς ἀγάπης καί τῆς ἐλευθερίας καί συχνά γίνεται βίαια ἀπαιτητικός καί ἀνεξέλεγκτα ἐπιθετικός στούς γύρω του, ἀκόμη καί σ’ αὐτό τό φυσικό περιβάλλον, τό ὁποῖο καταστρέφει, μέ τή μανιώδη ἀχορταγιά του καί τή φοβερή ἀπροσεξία του.
Ὡς ἀτομιστής, δέν νοιάζεται γιά τό κοινωνικό καλό, ἐν τούτοις, ὅμως ἐκμεταλλεύεται τά κοινωνικά ὠφέλη. Ὀπαδός καί τῆς πνευματικῆς μονομέρειας, γίνεται φανατικός, σέ ὅλους τούς τομεῖς τῆς ζωῆς· ἰδεολογικό, πολιτικό (μέ κομματικό κυρίως χρῶμα), κοινωνικό καί θρησκευτικό, μή ἀναγνωρίζοντας σέ κανένα τό δικαίωμα διαφορετικῆς γνώμης καί ἐπιλογῆς καί μή διστάζοντας ἐνίοτε καί γιά τήν δι’ ὅλων τῶν μέσων ἐπιβολή τῆς δικῆς του γνώμης στούς ἄλλους.
Μπορεῖ, ἐνδεχομένως, ὁ ἄνθρωπος αὐτός νά εἶναι πλούσιος σέ χρῆμα καὶ γνώση, ἀλλά πάντως εἶναι πάμπτωχος στήν καρδιά, τήν σοφία καί τή σύνεση. Αὐτή τήν κατάσταση περιγράφει ὁ Ἔλιοτ, ὅταν λέγει· Ὦ σοφία, πού σέ χάσαμε στή γνώση καί γνώση, πού σέ θυσιάσαμε στήν πληροφορία! Ἐκπληρώνεται ὄντως ἡ ρήση τοῦ Κυρίου μας˙ «τί γάρ ὠφελήσει ἄνθρωπον, ἐάν κερδήσῃ τόν κόσμον ὅλον καί ζημιωθῇ τήν ψυχήν αὐτοῦ; ἤ τί δώσει ἄνθρωπος ἀντάλλαγμα τῆς ψυχῆς αὐτοῦ;» (Μάρκ. η΄, 34-37).
Ἡ μάζα παράγει μικρούς, ἀπό ἀξιολογικῆς πλευρᾶς, ἀνθρώπους, παθητικούς νάρκισσους, χωρίς σκοπό καί κέντρο ἀναφορᾶς, ἀσύδοτους καί ὄχι ἀληθινά ἐλεύθερους, θρασεῖς, καί ὄχι πραγματικά γενναίους, πονηρούς μά ὄχι εὐφυεῖς, ὡστόσο ὅμως εὔχρηστους!
ΙΙΙ. Ἡ μεγάλη τεχνολογική ἀνάπτυξη καί ἐπιστημονική πρόοδος καί ταυτόχρονα ἡ ἀτονία καί ἡ παραθεώρηση μέχρι σημείου περιφρονήσεως τῶν παραδοσιακῶν ἀξιῶν καί τῶν θεσμῶν.
Εἶναι ἀναντίρρητα πρωτοφανής ἡ πρόοδος τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου καί σπουδαῖα τά ἐπιτεύγματά του στόν τεχνολογικό καί ἐπιστημονικό τομέα, πού τόν κάμουν νά κομπάζει καί νά ἐναβρύνεται, παρά τό γεγονός ὅτι πολλά ἀκόμη ἀγνοεῖ, ἀπ’ ἐκεῖνα πού πλουσίως τοῦ χορηγήθηκαν Ἄνωθεν, ἐκ τοῦ Πατρός τῶν Φώτων, γιά ἔρευνα, μελέτη καί γνώση.
Εἶναι σημαντική καί ἡ ἐξειδίκευσή του στά ἐπιστημονικά καί τεχνικά ἐπαγγέλματα, παρά τίς σοβαρές ἐπιφυλάξεις κάποιων, οἱ ὁποῖοι στήν ἐξειδίκευση βλέπουν μονοτονία, ἔλλειψη γενικότερης παιδείας καί χαρᾶς τῆς δημιουργικῆς ἐργασίας καί μία εἰσέτι αἰτία αὐξήσεως τοῦ ἄγχους καί τῶν νευρώσεων.
Ὡστόσο, περιφρονήθηκαν, ὅπως ὅλοι τώρα παραδέχονται, οἱ παραδοσιακές ἀξίες τῆς ζωῆς. Ὁ ἠθικός βίος θεωρήθηκε ξεπερασμένος! Ἡ ἠθική ἀντικαταστάθηκε μέ τήν ἐξέλιξη. Ἀρετές, ὅπως ἡ ἁγνότητα, ἡ εἰλικρίνεια, ἡ ἐντιμότητα, ἡ δικαιοσύνη, ὑποτιμήθηκαν καί ἐγκαταλείφθηκαν, ἀφοῦ ἐξισώθηκαν μέ τήν ὀπισθοδρόμηση. Ἡ ἔννοια τοῦ καθήκοντος ὑποχώρησε στή μονομερῆ ἀπαίτηση καί ἀδιαπραγμάτευτη διεκδίκηση τοῦ δικαιώματος.
Ἐξαιρετική ἄνθηση καί ἐξάπλωση σημείωσαν οἱ -κατ’ εὐφημισμόν ἐρωτικές- ἐφήμερες σαρκικές σχέσεις, ἀκόμη καί στίς πιό ἄωρες καί τρυφερές ἡλικίες, ἐκεῖνες τῶν μαθητῶν τῶν πρώτων Γυμνασιακῶν τάξεων, ἐνῶ περίσσευσαν οἱ καταστροφές τῶν δημοσίων πραγμάτων, ἡ ἁρπαγή, ἡ κλοπή καί ἡ ἀπάτη, πού ἐξασφαλίζουν τόν παράνομο καί ἄδικο, γρήγορο ὅμως, πλουτισμό.
Ἡ ἀξία τοῦ ἀνθρώπου μετρήθηκε ὄχι ἀπό τό «εἶναι» του, ἀλλά ἀπό τό «ἔχειν» του! Γυμνός ἀπό ἰδανικά ἔχασε τόν σκοπό του καί τήν ὑψηλή ἀποστολή του, διακόπτοντας παραδοσιακούς δεσμούς καί πνευματική κληρονομιά αἰώνων. Θεοποίησε τόν ἑαυτό του, τό χρῆμα καί τίς ὑλικές ἀπολαύσεις. Ὑπέταξε τά πάντα στό θέλημά του καί ἀξίωσε τήν αὐτόματη, εἰ δυνατόν, ἱκανοποίηση τῶν ἀναγκῶν του. Θυμίζοντας τήν ἐποχή τοῦ κατακλυσμοῦ, ἔγινε σάρκα καί μόνον σάρκα.
Δέν εἶναι καθόλου τυχαῖο ὅτι, σχεδόν ὅλοι οἱ ἐρευνητές τῶν αἰτίων τῆς βιούμενης φοβερῆς κρίσης, ἐπισημαίνουν τήν ἠθική, βαθειά πνευματική καί ψυχολογική μορφή της καί τήν θεωροῦν μάλιστα ὡς πρόδρομο καί αἰτία τῆς οἰκονομικῆς. Ὡστόσο, δέν φαίνεται νά ἀποτολμοῦν νά ὑποδείξουν τήν σωστή καί ὁλοκληρωμένη θεραπεία, ἀφοῦ ὅλο τό ἐνδιαφέρον «σωστικό πακέτο», πού προτείνουν καί ἐπιβάλλουν, περιέχει μονομερῶς μέτρα καί πάλι μέτρα γιά τήν ἀντιμετώπιση τῆς φοροδιαφυγῆς καί τῆς δυσόσμου ἐκτεταμένης διαφθορᾶς, τήν ἐπίτευξη οἰκονομικῶν στόχων, πού ἀφοροῦν τήν ἀνάπτυξη καὶ τήν ἀνάκαμψη τῆς οἰκονομίας καί τήν -πάσῃ θυσίᾳ- δυνατότητα ἐπιστροφῆς καί πάλιν στίς ἀγορές!
Γιά τήν ἠθική ἀναγέννηση τίποτε, ἐκτός ἀπό ἀναποτελεσματικά καί ἀποσπασματικά -ἀστυνομικοῦ κυρίως τύπου- μέτρα, τά ὁποῖα -ὡς συνήθως- ἀφοροῦν μᾶλλον τούς ἀδυνάτους. Ἡ ἀναγέννηση ὅμως εἶναι ὑπόθεση παιδείας, ἡ ὁποία, μή ἐπιδεχομένη ἐλαφρότητα, δὲν ἐπιτυγχάνεται μὲ τήν κατά καιρούς ἀναμόχλευση καί ἐντελῶς ἐπιπόλαιη ἀντιμετώπιση τοῦ «φλέγοντος» πολλές καρδιές, ὄχι γιά τούς ἴδιους λόγους, ζητήματος τῆς ἀνάγκης ἤ μή διδασκαλίας τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν στά Σχολεῖα, τοῦ τρόπου προσφορᾶς καί τοῦ περιεχομένου τοῦ μαθήματος.
Ἡ διατυμπανιζόμενη ἀναδημιουργία καί ἡ ἀνοικοδόμηση ἐπιχειρεῖται μέ τήν χρήση παλαιῶν, ἀποδεδειγμένα ἀκατάλληλων ὑλικῶν, γι’ αὐτό καί θά συνεχίζεται ὁ φαῦλος κύκλος, τουλάχιστον σέ ὅ,τι ἀφορᾶ τήν ἠθική κατάσταση.
Ἡ Ἐκκλησία προβάλλεται εὐκαιριακά, κυρίως στήν λεγόμενη κοινωνική της διάσταση. Κάποιοι τήν ἐπαινοῦν γιά τίς ὑλικές προσφορές της. Ἄλλοι ἀπαιτοῦν μεγαλύτερες παροχές, ἐνῶ δέν λείπουν καί ὅσοι τήν παρακολουθοῦν μέ ἔντονα ἐπικριτική διάθεση, μήπως καί δείξει ἀδιαφορία καί ἀρνηθεῖ τήν συμβολή της στήν ἀντιμετώπιση τῆς κρίσης, προκειμένου νά ἐπενδύσουν εἰς βάρος της.
Ταυτόχρονα ὑπάρχουν καί ἐκεῖνοι πού τήν κατηγοροῦν, γιατί θεωροῦν τήν προσφορά της πρός τούς ἀπόρους, τούς ἀνέργους καί τούς πεινασμένους, μέ τή λειτουργία τῶν συσσιτίων, κοινωνικῶν παντοπωλείων, ἰατρείων καί φαρμακείων καί λοιπῶν παρομοίων φιλανθρωπικῶν δραστηριοτήτων, ὑπερασπιστική τοῦ καπιταλιστικοῦ συστήματος.
Τήν ὀρθοδοξία, τήν ἀναφέρουν οἱ περισσότεροι, ὄχι πάντοτε ἀνιδιοτελῶς, χωρίς νά γνωρίζουν τό περιεχόμενό της καί ἀρνούμενοι ἐν τοῖς πράγμασι τήν οὐσιαστική της δύναμη, τήν ἀποδέχονται ὄχι ὡς τρόπο ζωῆς, ἀλλ’ ὡς ἱστορικό γεγονός καί πολιτιστικό κατόρθωμα.
Παράλληλα φαίνεται νά προωθεῖται καί ἕνα εἶδος θρησκευτικοῦ συγκρητισμοῦ καί ἡ δημιουργία μίας παγκόσμιας θρησκείας. Δέν θεωρεῖται ἀποτελεσματική ἡ θέση τῆς Ἐκκλησίας, περί ἐπιστροφῆς στόν ἴσιο δρόμο τοῦ Θεοῦ, ἡ ἀληθινή δηλαδή ἀλλαγή, ἡ μετάνοια!
Ἀποσιωπᾶται πεισματικά ὅτι ἡ σταδιακή ἀπομάκρυνση τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τίς ρίζες του διετάραξε τήν ἰσορροπία του, τόν ἔκαμε νά χάσει, ὅπως χαρακτηριστικά λέγει ὁ Μέγας Βασίλειος, τήν οἰκειότητα πρός τήν ἴδια τή ζωή.
Ἀπώλεσε τήν πρός τόν Θεόν ὁμοιότητα, παραμορφώθηκε φρικτά καί ἔγινε δαιμονιώδης καί θηριώδης, ἀγχώδης καί ἀνήσυχος, εὐάλωτος σέ διάφορες ἀμφιβόλου ποιότητος φιλοσοφίες, ἐπικίνδυνες παραθρησκευτικές ὀργανώσεις καί ὁμάδες καί ψυχοναρκωτικές λατρεῖες καί ἀδιάντροπος διαφημιστής τῶν ἀδυναμιῶν καί τῶν ἁμαρτωλῶν, ὄχι σπάνια δέ καί τῶν ἐκτός τοῦ φυσιολογικοῦ ὁρίου, παθῶν του.
Διέλυσε τήν οἰκογένεια, προτίμησε, ἀντί τῆς συζυγικῆς πίστεως καί ἀγάπης, τίς ἐξωσυζυγικές καί ἐλεύθερες σχέσεις. Ἀρνήθηκε ἐγωϊστικά τήν συμβολή του στό δημιουργικό σχέδιο τοῦ Θεοῦ, ὑποτίμησε τήν μητρότητα καί δέν δίστασε νά διαπράξει, μέ νόμιμο(!!!) τρόπο, πολλές χιλιάδες ἐγκλήματα σέ βάρος ἀθώων καί ἀνυπεράσπιστων παιδιῶν, μέσω τῶν ἐκτρώσεων.
Μ’ αὐτές τίς ἁμαρτωλές του καί ἀνόητες ἐπιλογές ἀπό τώρα γεύεται τήν κόλαση τῆς ἀκοινώνητης ζωῆς. Οἱ σχέσεις πού ἀναπτύσσει εἶναι ἀνίκανες νά τοῦ χαρίσουν πληρότητα, διότι καθορίζονται ἀπό τό συμφέρον καί τήν ἰδιοτέλεια καί χαρακτηρίζονται ὡς ὑποχρεωτικές ἐμπορικές συναλλαγές.
Στήν τεχνολογική καί ἐπιστημονική πρόοδο ἐντάσσονται καί τά πιό καινούργια καί ὄντως ἀξιοθαύμαστα ἐπιτεύγματα στή Γενετική, προϊόν τῶν παρεμβάσεων τοῦ ἀνθρώπου στή διαιώνιση τοῦ εἴδους, τά ὁποῖα προβαλλόμενα -ὄχι σπάνια- ὡς ἀξίωση δικαιωμάτων, δημιουργοῦν πλῆθος βιοηθικῶν προβλημάτων καί ὑποβαθμίζουν τούς κατοχυρωμένους ἀπό τό θεῖο δίκαιο καί τό σύνταγμα θεσμούς τοῦ Γάμου καί τῆς Οἰκογένειας.
Προτοῦ τελειώσω αὐτή τήν ὄχι εὐχάριστη ἀναφορά στά βασικά γνωρίσματα τῆς σύγχρονης ἐποχῆς, θεωρῶ ἀπολύτως ἀπαραίτητο, γιά λόγους ἀληθείας καί δικαιοσύνης, νά τονίσω ὅτι καί σ’αὐτήν τήν ἐποχή, ὅπως ἄλλωστε καί σέ προηγούμενες, δέν ἔπαυσαν νά ὑπάρχουν (ὁ Θεός γνωρίζει πόσοι εἶναι καὶ μπορεῖ νά εἶναι πολλοί) οἱ ἐνάρετοι καί τίμιοι ἄνθρωποι, πού πιστεύουν καί μάλιστα θερμά, ἀγαποῦν θυσιαστικά, διακατέχονται ἀπό κοινωνικές εὐαισθησίες, προτάσσουν τοῦ ἀτομικοῦ τό κοινόν συμφέρον, νοιάζονται γιά τήν ψυχή τους, ἀγωνίζονται νά ζοῦν πνευματική ζωή, διατηροῦν ἀμόλυντο καί ἐλεύθερο τόν ἑαυτό τους ἀπό τή δυναστεία τῆς ἁμαρτίας καί κοσμοῦν τήν κοινωνία σ’ ὅλες της τίς τάξεις καί τά ἐπίπεδα.
Αὐτή εἶναι μία πρώτη διευκρίνιση, ἔτσι γιά νά μήν εἶμαι μηδενιστής τῶν καλῶν καί ἰσοπεδωτικός τῶν πάντων, μέ ὅσα παραπάνω ἀπαρίθμησα. Τό εὐσεβές αὐτό «λεῖμμα», ἴσως δέν μπορεῖ νά χαρακτηρίσει τήν ἐποχή, ἐν τούτοις λειτουργεῖ ἐλπιδοφόρα ὡς εὐλογημένη ἐξαίρεση τοῦ κανόνα.
Καί μία δεύτερη, ἐπίσης ἀναγκαία, διευκρίνηση. Ἀπό τό πνεῦμα τό “ἐποχικό”, πού ἀβίαστα χαρακτηρίζεται καί “κοσμικό”, μέ τό ἁγιογραφικό ἀρνητικό περιεχόμενο τοῦ ὅρου, ἔχουν ἐπηρεασθεῖ καί μελανοφοροῦντες καί ἄλλοι ἐργάτες τοῦ θρησκευτικοῦ καὶ ἐκκλησιαστικοῦ χώρου, οἱ ὁποῖοι ἔχουν συσχηματισθεῖ μὲ τοῦτον τὸν αἰῶνα, τόν ἀπατεῶνα.
Μετά τίς ἀναγκαῖες αὐτές διευκρινίσεις, εἰσερχόμαστε στό δεύτερο κεφάλαιο, πού περιέχει μερικά βασικά στοιχεῖα γιά τήν οἰκογένεια καί εἰδικότερα τήν διαχρονική της ἐξέλιξη καί τίς μορφές πού ἔλαβε μέχρι σήμερα.
Β. ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ.
Ι. Γενικά περί οἰκογενείας – Ὁρισμός.
Ἡ οἰκογένεια ἀποτελεῖ τό βασικό κύτταρο τῆς ὀργανωμένης κοινωνικῆς συμβίωσης. Ἡ καθιέρωση τοῦ θεσμοῦ αὐτοῦ ἔγινε ἀπό τά πρῶτα βήματα τοῦ ἀνθρώπου καί ἐξακολουθεῖ, παρά τά προβλήματα, νά διαδραματίζει, ἰδιαίτερα μάλιστα στήν Πατρίδα μας, πρωτεύοντα ρόλο στήν κοινωνία καί τή ζωή τῶν μεμονωμένων ἀνθρώπων.
Ἡ ἐτυμολογία τοῦ ὅρου, πού εἶναι σύνθετος, ἀπό τίς λέξεις οἶκος καί γένος, ἀναφέρεται στή γενιά πού διαμένει στό ἴδιο σπίτι. Ἐννοοῦμε (τουλάχιστον στό χριστιανικό κόσμο) τό γάμο δύο ἀνθρώπων διαφορετικοῦ φύλου, πού ἀποφάσισαν νά ζήσουν μαζί καί νά κάμουν παιδιά.
Ἕνας ἄλλος ὁρισμός τῆς οἰκογένειας, ὁ ὁποῖος ἦταν ἀποδεκτός γιά πολλά χρόνια, τήν ἤθελε ὡς μία ὁμάδα ἀνθρώπων συγγενῶν ἐξ αἵματος, τῆς ὁποίας τά μέλη κατοικοῦν στόν ἴδιο χῶρο, ἐπιδιώκουν τή διαιώνιση τοῦ ἀνθρώπου καί ἔχουν οἰκονομική συνεργασία.
Νεώτερος ὁρισμός θέλει τήν οἰκογένεια ὡς μία σχετικά μικρή ὁμάδα προσώπων μέ συγγενική σχέση πού συγκατοικοῦν καί ἔχει ὡς κοινωνική ἀποστολή της τήν ἀναπαραγωγή, τήν κοινωνικοποίηση καί τήν ἀνατροφή τῶν παιδιῶν, τήν ἀγάπη καί τήν συντροφιά τῶν μελῶν, τόν ἔλεγχο τῶν ἐρωτικῶν σχέσεων καί τήν οἰκονομική συνεργασία. Σύμφωνα μέ τόν τελευταῖο αὐτό ὁρισμό, πού ἐμπεριέχει τήν ἀλλαγή τοῦ ρόλου τῆς γυναίκας στό σπίτι καί τήν ἐργασία, ἡ οἰκογένεια μπορεῖ νά ἀποτελεῖται καί ἀπό ἕνα ἐνήλικο ἄτομο καί ἕνα ἐξαρτώμενο ἀνήλικο καί οἱ γονεῖς δέν εἶναι ἀπαραίτητο νά ἔχουν συνδεθεῖ μέ γάμο.
ΙΙ.Μορφές τῆς οἰκογενείας στό πρόσφατο παρελθόν καί τό παρόν.
Ἡ οἰκογένεια, ὁ οἰκουμενικός αὐτός θεσμός, καί οἱ σχέσεις πού καθορίζει δέν μένουν ἀναλλοίωτες στό χρόνο, ὅπως ἤδη ἐλέχθη. Στήν παραδοσιακή ἀγροτική κοινωνία συναντᾶται ἡ λεγόμενη ἐκτεταμένη οἰκογένεια καί περιλαμβάνει τούς γονεῖς, τά παντρεμένα παιδιά μέ τά παιδιά τους. Ὅλοι, χωρίς καμμιά ἐξαίρεση, δουλεύουν, ἐνῶ οἱ ρόλοι προσδιορίζονται αὐστηρά μέ βάση τό φῦλο καί τήν ἡλικία. Διακρίνεται αὐστηρά ὁ ἰδιωτικός ρόλος ἀπό τό δημόσιο καί στόν μέν πρῶτο ἀντιστοιχοῦν τό σπίτι καί ἡ γυναίκα, στόν δέ δεύτερο τό «ἔξω» καί ὁ ἄνδρας.
Μορφή τῆς ἐκτεταμένης οἰκογένειας εἶναι καί ἡ πολυγαμική, ἀποτελούμενη ἀπό πολλαπλές καί παράλληλες ἔγκυρες γενετήσιες ἑνώσεις ἑνός τῶν συζύγων καί ἀπό τά τέκνα πού προέρχονται ἀπό τίς ἑνώσεις αὐτές.
Στό δεύτερο ἥμισυ τοῦ 20ου αἰῶνα οἱ κοινωνικές καί οἰκονομικές μεταβολές (ἐγκατάλειψη ὑπαίθρου, ἀστικοποίηση) ἐπηρέασαν τήν οἰκογένεια, ὡς πρός τήν δομή, τό μέγεθος καί τίς λειτουργίες της. Ἐμφανίζεται ἡ λεγόμενη πυρηνική ἤ συζυγική οἰκογένεια, πού περιλαμβάνει συνήθως τούς γονεῖς καί τά ἄγαμα παιδιά. Ἡ γυναίκα, σέ ἀντίθεση μέ τήν ἐκτεταμένη οἰκογένεια, ἐργάζεται συνήθως καί ἐκτός σπιτιοῦ καί λαμβάνει μισθό.
Ἀκόμη, ἡ διάσπαση τῆς πυρηνικῆς οἰκογένειας καί ἡ ραγδαία αὔξηση τῶν διαζυγίων τά τελευταῖα χρόνια, ἀφήνουν πολλούς γονεῖς νά ἀνατρέφουν παιδιά μόνοι τους καί νά παλεύουν νά παίξουν τόν ρόλο δύο ἀνθρώπων.
Πρόκειται γιά τίς μονογονεϊκές οἰκογένειες, πού ὅλο καί πιό ὁρατές γίνονται στή σύγχρονη κοινωνία. Στίς οἰκογένειες αὐτές ἀνήκουν διαζευγμένοι, ἀλλά καί μητέρες ἄγαμες, πού ἔχουν παιδί ἀγνώστου πατρός ἤ γνωρίζουν τόν πατέρα, ὁ ὁποῖος ὅμως ἀρνεῖται νά ἀναγνωρίσει τό παιδί.
Ἄλλη περίπτωση εἶναι οἱ χῆρες καί οἱ χῆροι, πού μεγαλώνουν παιδί ἤ παιδιά, ἐνῶ συμβαίνει, ἐπίσης, νά ὑπάρχει ἐλεύθερη σχέση μεταξύ δύο γονέων, οἱ ὁποῖοι ἔχουν ἀναγνωρίσει τό παιδί, ἀλλά δέν θέλουν νά ζοῦν κάτω ἀπό τήν ἴδια στέγη. Ἡ υἱοθεσία ἀποτελεῖ λόγο δημιουργίας μονογονεϊκῆς οἰκογένειας, ὅταν μοναχικά ἄτομα ἀποφασίζουν νά υἱοθετήσουν ἕνα ἤ περισσότερα παιδιά. Ἄλλα πάλι ἄτομα ἐπιλέγουν ἕνα σύντροφο μόνο γιά νά κάνουν μαζί του παιδί, χωρίς ὅμως νά ἐπιθυμοῦν τήν συγκατοίκηση.
Ὑπάρχει καί ἡ οἰκογένεια πού ὀνομάζεται ἀνασυγκροτημένη καί δημιουργεῖται ἀπό τόν δεύτερο γάμο τοῦ ἑνός ἤ τῶν δύο συζύγων, ἀναλόγως μέ τήν περίπτωση, μετά ἀπό διαζύγιο ἤ χηρεία. Σ’ αὐτήν ἐντάσσονται παιδιά ἀπό προηγούμενο γάμο καί ὅσα θά γεννηθοῦν ἀπό τή νέα σύνθεση-ἕνωση τῶν γονέων. Αὐτή ἡ νέα ἀρκετά περίπλοκη οἰκογενειακή ὀργάνωση δημιουργεῖ μία σειρά ἀπό πρακτικά, νομικά, ψυχολογικά καί οἰκονομικά προβλήματα, τόσο στά παιδιά, ὅσο καί στούς ἐνήλικες, τήν ὁποία προσπαθοῦν νά ἀποφύγουν οἱ ἐλευθέρως διαβιοῦντες.
Ἡ σημερινή πραγματικότητα ἔχει δημιουργήσει καί μία ἄλλη κατηγορία, τίς «Χωλές» οἰκογένειες, ὅπου, γιά κοινωνικο-οικονομικούς λόγους ἔχουν διασπασθεῖ. Ἡ ἐργασία τῶν συζύγων, καί μάλιστα σήμερα, πού εἶναι τόσο λίγες οἱ εὐκαιρίες καί σπανίζουν οἱ δουλειές, τούς ἐξαναγκάζει νά εἶναι μακρυά ἀπό τήν οἰκογένεια ἤ ὅταν πάλι ὑπάρχουν ἄλλες ἀντικειμενικές δυσκολίες π.χ. ὁ ἕνας σύντροφος εἶναι ἀσθενής, φαντάρος ἤ βρίσκεται φυλακή. Ἀκόμη ἡ ὑποβοηθούμενη μέ ἐπιστημονικό-τεχνικό τρόπο ἀναπαραγωγή, εἶναι δυνατόν νά δημιουργήσει ἀρκετά προβλήματα, πού ἀφοροῦν στήν ταυτοποίηση καί τόν καθορισμό τῶν γονέων, παιδιῶν πού γεννῶνται διά τῆς ἐξωσωματικῆς διαδικασίας.
Ἀρκετά θορυβώδης ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο προβάλλεται, ὅλο καί πιό πολύ στίς μέρες μας, καί ἕνας ἄλλος νέος τύπος «οἰκογένειας», πού συνιστοῦν, σέ μερικά μέρη τῆς ὑφηλίου νομίμως, ὁμοφυλόφιλα ζευγάρια, τά ὁποῖα ἀπαιτοῦν, ἐν ὀνόματι τοῦ δικαιώματος αὐτοπροσδιορισμοῦ τοῦ ρόλου τοῦ καθενός καί τοῦ σεβασμοῦ τῆς διαφορετικότητας, ὄχι μόνον νά εἶναι ἀποδεκτοί, ὡς «σύζυγοι», ἀλλά νά τούς ἀναγνωρισθεῖ καί τό δικαίωμα τῆς υἱοθεσίας παιδιῶν!
Λέγεται μάλιστα ὅτι αὐτή εἶναι καί ἡ αἰτία τῆς συζητούμενης πρότασης, πού ἀφορᾶ τήν μετονομασία τοῦ πατέρα καί τῆς μητέρας, σέ γονέα Α καί γονέα Β, ἀντιστοίχως.
Ἀπό τήν περιγραφεῖσα διαχρονική ἐξέλιξη καί τή δημιουργία ὅλων αὐτῶν τῶν μορφῶν τῆς οἰκογένειας, εὔκολα κατανοεῖται ὁ βαθμός στόν ὁποῖο ἐπηρεάσθηκε ἡ οἰκογένεια ἀπό τίς συνθῆκες, πού κάθε φορά, ὡς «νέες», διαμόρφωσαν τό ἐποχικό πλαίσιο.
Ὁ ὑλιστικός τρόπος ζωῆς, ἡ διατάραξη τῶν σχέσεων μέ τό Θεό, ἡ ἔλλειψη ἐκκλησιαστικοῦ ἤθους καί ἀληθινῆς ἀγάπης, φιλότιμου καί ἐντροπῆς, τά ἐργασιακά καί οἰκονομικά δεδομένα, οἱ ἀλλαγές τῶν ρόλων, ἀλλοίωσαν, “μίκρυναν” τὴν οἰκογένεια, ἴσως δέ καί νά ἀτόνισαν τόν μυστηριακό χαρακτῆρα της, αὐτό τό «εἰς Χριστόν καί εἰς τήν Ἐκκλησίαν» (Ἐφ. ε΄, 32).
Ἡ αὔξηση τῶν διαζυγίων, πού εἶναι ἀξιοπρόσεκτη, ἀποκαλύπτει καί τήν ἐπιπολαιότητα τῶν σημερινῶν ἀνθρώπων καί τήν ρηχότητα τῶν αἰσθημάτων, σέ σχέση μέ τούς παλαιοτέρους οἱ ὁποῖοι, ἀσφαλῶς δέν ἦσαν τέλειοι, ὅμως παντρευόντουσαν γιά νά πεθάνουν μαζί (κι’ ἄς μήν εἶχαν τήν προγαμιαία γνωριμία). Τώρα παντρεύονται καί, ὅπως χαρακτηριστικά λέγουν μερικοί, «ὅ,τι ἤθελε προκύψει».
Παρατηρεῖται ἐπίσης ὅτι στήν ἐποχή μας οἱ ἄνθρωποι δύσκολα ἀποφασίζουν νά προχωρήσουν σέ γάμο, συνεπῶς καί στήν δημιουργία οἰκογένειας, ὄχι μόνον λόγῳ τῆς ὑπάρξεως ἀντικειμενικῶν δυσκολιῶν τῆς οἰκονομικῆς κρίσης, τῆς ἀνεργίας καί τῆς μεγάλης δυσκολίας νά ἐνταχθοῦν στήν ἀγορά ἐργασίας, ἀλλά καί γιά ἄλλους δευτερεύοντες λόγους, τῆς χρονικῆς αὔξησης τῆς περιόδου τῶν σπουδῶν, τῆς μέχρις λεπτομερείας χρονοβόρου ἑτοιμασίας τῆς γαμήλιας κατοικίας, τῆς ἀβεβαιότητας πού ἐπικρατεῖ, τῆς ἀπροθυμίας νά ἀναλάβουν εὐθῦνες καί νά ἀντιμετωπίσουν ἐνδεχομένως καί συνέπειες καί ἔτσι προτιμοῦν τίς ἐλεύθερες, πολύ πιό ἀνέξοδες συμβιώσεις.
Ἀκόμη φαίνεται ὅτι συρρικνώνεται ἡ οἰκογενειακή μονάδα, ἀφοῦ οἱ περισσότεροι ἀρκοῦνται στό ἕνα ἤ στά δύο παιδιά, τό πολύ. Πρόκειται γιά τό σημαντικότερο δημογραφικό πρόβλημα, πού ἀντιμετωπίζει ἡ πατρίδα μας, ὅπως καί οἱ Η.Π.Α καὶ ἄλλες εὐρωπαϊκές χῶρες καί κυρίως τῆς νότιας Εὐρώπης.
Ὡς αἰτίες καταγράφονται τό ὑψηλότατο κόστος ἐξασφάλισης σέ κάθε παιδί τῶν προϋποθέσεων ἱκανοποιητικῆς κοινωνικῆς καί οἰκονομικῆς ἔνταξης, οἱ δυσχέρειες καί τό κόστος φροντίδας τῶν παιδιῶν, ὅταν καί οἱ δύο γονεῖς ἐργάζονται, ὁ ἀτομικισμός πού ἀμβλύνει τήν ἑτοιμότητα γιά προσωπικές θυσίες.
Οἱ πολύτεκνες οἰκογένειες σήμερα σπανίζουν, καίτοι καί οἱ οἰκογένειες μέ δύο ἤ καί ἕνα παιδί δέν εἶναι λιγότερο οἰκογένειες. Ἡ χειραφέτηση τῆς γυναίκας, ἡ περιφρόνηση τῆς μητρότητας, ὁ οἰκογενειακός προγραμματισμός, ἡ ἔκλυση τῶν ἠθῶν, οἱ προγαμιαῖες σχέσεις, ἀκόμη καί στήν ἐφηβική ἡλικία, ἡ οἰκονομική δυσπραγία καί κυρίως ἡ ἀθεοφοβία, ἀπετέλεσαν τήν αἰτία καί πολλῶν χιλιάδων, κατ’ ἔτος, ἐκτρώσεων. Μόλις αὐτές τίς ἡμέρες τό περιοδικό ΤΙΜΕ προωθεῖ τή ζωή χωρίς παιδιά (childfree Life εἶναι ὁ τῖτλος τοῦ ἐξωφύλλου), τὰ ὁποῖα θεωρεῖ ἐμπόδιο στή ἀπόλαυση μιᾶς ὑπέροχης ζωῆς, συνιστᾶ στούς νέους τήν ἀναβολή τοῦ γάμου καί προτείνει ἀνεπιφύλακτα τήν ἔκτρωση ὡς τρόπο ἀπαλλαγῆς ἀπὸ μιά ἀνεπιθύμητη ἐγκυμοσύνη.
Τέλος, εἶναι πολύ πιθανό, μέ τήν κατάλληλη πίεση καί ἐγκεφαλική πλύση, νά προωθηθοῦν καί οἱ «νέου τύπου» προαναφερθεῖσες συμβιώσεις.
Περαίνων καί αὐτή τήν ἀναφορά, θεωρῶ ὅτι δέν εἶναι δυνατόν νά κλείσει ἡ ἑνότητα, δίχως νά μνημονεύσουμε τούς πιστούς καί τίμιους νέους ἀνθρώπους, πού παρά τίς ἀντικειμενικές δυσκολίες τολμοῦν καί δημιουργοῦν οἰκογένειες. Ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἀγωνίζονται τόν ἀγῶνα τόν καλόν, στό ἱερό ἄθλημα τῆς ἀγάπης, τῆς καλῆς -ἐν παιδείᾳ καί νουθεσίᾳ Κυρίου- ἀνατροφῆς τῶν τέκνων τους, (Ἐφεσ. στ΄, 4) προσμένοντες μέ ἀκλόνητη πίστη τήν ἐπηγγελμένην βασιλείαν. Ἐξαίρεση καί πάλι, ὅμως ὑπαρκτή καί κυρίως χαρούμενη! Εἶναι ἡ «μικρά ζύμη», ἡ ὁποία ὅλο τό φύραμα τῆς κοινωνίας ζυμοῖ (Γαλ. ε’, 9).
Καί ἀσφαλῶς ὑπάρχουν κι’ ἐκεῖνοι οἱ εὐυπόληπτοι συνάνθρωποί μας, πού δηλώνουν ἄπιστοι ἤ δέν φαίνεται νά ἀποδέχονται τήν ἐν ἡμῖν ἐλπίδα (Α΄ Πετρ. γ΄, 15), καί εἶναι καλοί οἰκογενειάρχες, ποιοῦντες φύσει τά τοῦ νόμου καί ἐνεργοῦντες ἁπλῶς κατά συνείδησιν (Ρωμ. β΄, 14-16).
Γ. ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΡΟΛΟΥ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ.
Παρά τίς ἀναφερθεῖσες δυσκολίες, τίς ἀλλοιώσεις καί τίς δυσλειτουργίες τῆς οἰκογένειας, ἡ σύγχρονη ἐποχή, δηλώνει, τοὐλάχιστον θεωρητικά, γιατί στήν πράξη ἀμείλικτα τήν πολεμᾶ, ὅτι τήν θέλει καί ὑπολογίζει σ’ αὐτήν γιά τήν ἀνανέωσή της καί τή συνέχειά της, ἀφοῦ τήν θεωρεῖ, ὅπως καί πράγματι εἶναι, τό ζωντανό κύτταρο τῆς κοινωνίας.
Ἀπὸ τήν οἰκογένεια προσδοκᾶ τούς καλούς καί καλλιεργημένους ἀνθρώπους, πού θά τῆς προσφέρουν τήν καλή ἀλλοίωση.
Σ’ αὐτήν τήν ἀγωνιώδη προσδοκία τῆς ἐποχῆς, μπορεῖ καί ὀφείλει νά ἀπαντήσει ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία, μέ τήν ποιμαντική της διακονία καί προσφορά.
Ἔργο τῆς ποιμαντικῆς μας φροντίδας εἶναι ἡ συγκρότηση τῆς Μίας Ποίμνης ὑπό τόν ἕνα Ποιμένα, ἡ στοργική καί ἐν ἐλευθερίᾳ καθοδήγηση τοῦ πολυτροπώτατου καί ποικιλώτατου ζώου, πού εἶναι ὁ ἄνθρωπος καί ἡ ἔνταξη καί σύνταξή του στήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, πού εἶναι σύναξη καί κοινωνία Θεοῦ καί ἀνθρώπων. Στόχος ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου, ἡ σώα καί ἀσφαλής πορεία του στήν ἀκολουθία τοῦ Κυρίου του.
Μέσα σ’αὐτά τά πλαίσια, ποιμαντική τῆς οἰκογένειας, πού εἶναι ἀπολύτως ἀναγκαία γιά τή ζύμωση τῆς κοινωνίας καί τήν ἐπί τά βελτίῳ ἀλλαγή τῶν ὅσων χαρακτηρίζουν τήν ἐποχή μας, δέ σημαίνει τίποτε ἄλλο, ἀπό τή σύναξή της στήν Ἐκκλησία. Ἡ «μικρή Ἐκκλησία», ὅπως ὀνομάζει τήν οἰκογένεια ὁ ἱερός Χρυσόστομος, καλεῖται νά ἀνοιχθεῖ στίς διαστάσεις τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας. Ἀπαραίτητο εἶναι νά ἑτοιμασθοῦν οἱ ἄνθρωποι πρίν ἀκόμη τό γάμο τους καί διαρκῶς νά στηρίζονται στήν οἰκοδόμηση τῆς μικρῆς τους Ἐκκλησίας, ὥστε νά μήν αἰσθάνονται μόνοι καί ἀποκάμουν.
Καί βέβαια ἡ σπουδαιότερη προσφορά τῆς Ἐκκλησίας, πρός τήν κατεύθυνση αὐτή, εἶναι ἡ μετά παρρησίας καὶ πρός πᾶσα κατεύθυνση κατάθεση τῆς μαρτυρίας της στόν κόσμο ἅπαντα, χωρίς διακρίσεις φύλου, ἡλικίας, κοινωνικῆς τάξης καὶ θέσης, ἐθνότητας καί πίστης, περί τοῦ νοήματος τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς καί τῆς ὑπερβάσεως τῆς φθορᾶς καί τοῦ θανάτου· περί τῆς δυνάμεως τῆς πίστεως· περί τῆς οἰκογένειας, ὡς εὐλογημένης μορφῆς κοινωνίας προσώπων καί ὄχι ἕνωσης ἀτόμων καὶ ἡ παντοειδής ὑπεράσπισή της.
Ἡ κατάρτιση τῶν γονέων καί ἡ παροχή συμβουλευτικῆς γιά τήν ἀγωγή τῶν παιδιῶν. Ἡ ἐνημέρωση τῶν νέων καί τῶν μεγαλύτερων ζευγαριῶν καί ὁ διάλογος μαζί τους, ὥστε ἡμέρᾳ τῇ ἡμέρᾳ νά ὁδηγοῦνται πρός τήν τελείαν ἀγάπην, νά προλαμβάνονται παράνομες σχέσεις, διαζύγια καί ἐκτρώσεις. Ἀκόμη ἡ διεκδίκηση δικαιωμάτων ὑπὲρ τῶν εὐπαθῶν κυρίως ὁμάδων δέν μπορεῖ νά εἶναι ἔξω ἀπό τό στοργικό ἐνδιαφέρον τῶν Ποιμένων.
Εἶναι ἀλήθεια ὅτι τά τελευταῖα χρόνια φαίνεται πιό πολύ τό ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον τῆς Ἐκκλησίας γιά τήν κατάσταση τῆς οἰκογένειας καί τή στήριξή της. Σέ Συνοδικό ἐπίπεδο, στήν πατρίδα μας λειτουργεῖ, ὡς γνωστόν, ἀπό τό 1999, ἡ Εἰδική Ἐπιτροπή Γάμου, Οἰκογενείας, προστασίας τοῦ παιδιοῦ καί δημογραφικοῦ προβλήματος, ἡ ὁποία, ὑπό τήν ἐμπνευσμένη προεδρία τοῦ ἁγίου Φθιώτιδος κ. Νικολάου καί τήν σοβαρή καί ἐθελοντική ἐργασία τῶν μελῶν της, παράγει πολύ καί σπουδαῖο ἔργο, ἐξυπηρετικό τοῦ σκοποῦ της, μέ τήν διοργάνωση πανελλαδικῶν συνεδρίων, ἐφαρμογή πιλοτικῶν ποιμαντικῶν προγραμμάτων, κατάρτιση στελεχῶν καί ἄλλων δραστηριοτήτων. Παράλληλα καί πρός αὐτήν τήν κατεύθυνση ἐργάζεται καί ἡ Εἰδική Συνοδική Ἐπιτροπή Γυναικείων ζητημάτων. Εἶναι ἄξιο ὑπογραμμίσεως ὅτι τά πρακτικά τῶν ὡς ἄνω Συνεδρίων ἐκδίδονται τύποις καί προσφέρονται στούς Κληρικούς τῆς Πατρίδος μας, ἀρκετοί τῶν ὁποίων τά μελετοῦν καί ὠφελοῦνται.
Ἐκτός τῶν ἄλλων πού, εὐκαίρως ἀκαίρως, ἐπιλαμβάνεται ἡ Ἱερά Σύνοδος, εἶναι σημαντικό καί τό πιλοτικό πρόγραμμα οἰκονομικῆς ἐνίσχυσης τῶν τρίτεκνων οἰκογενειῶν τῆς Θράκης, τό ὁποῖο ἀγόγγυστα ἐνισχύουν μέχρι σήμερα ὅλες οἱ Ἱερές Μητροπόλεις.
Ὅμως καί σέ ἐπίπεδο Μητροπολιτικό, μέ τήν ἀνύστακτη φροντίδα τῶν Σεβασμιωτάτων Μητροπολιτῶν καί τήν ὁλοπρόθυμη καί ἀξιόλογη βοήθεια τῶν Κληρικῶν καί Λαϊκῶν συνεργατῶν μας, ἐπιτελεῖται πολυποίκιλο καί πολυσχιδές ἔργο στόν τομέα αὐτό. Σχολές προετοιμασίας τῶν ὑποψηφίων γιά Γάμο, Σχολές Γονέων, Συμβουλευτικοί Σταθμοί, Κέντρα Στηρίξεως τῆς οἰκογένειας (ΚΕ.Σ.Ο.), Βιωματικές Ὁμάδες, Συνέδρια, ὁμιλίες, ραδιοφωνικές καί τηλεοπτικές ἐκπομπές, ἐκδόσεις βιβλίων, κατασκηνώσεις, νεανικές συναντήσεις καί κατηχητικές συντροφιές, προσωπική-ἀτομική συμβουλευτική στό ἱερό Μυστήριο τῆς ἐξομολογήσεως, στήριξη τῶν πολυτέκνων, τῶν ἀγάμων μητέρων καί παροχή ὑλικῆς φύσεως βοήθειας, ὅπου χρειάζεται, σέ χρήματα, τρόφιμα, ρουχισμό, φάρμακα κ.λπ.
Ὅμως, ὅσα πολλά καί ἄν γίνονται, φαίνονται πάλι λίγα. Ἡ τελειότης ἄλλωστε ἀτέλεστος καί ἄφθαστος καί ὁ προκείμενος ἀγῶνας μας μεγάλος.
Ὁ ταπεινός μας, ὡστόσο, κόπος ἁγιάζεται καί καρποφορεῖ ἑκατονταπλάσια μέσα στήν ἀτμόσφαιρα τῆς προσευχῆς, πού εἶναι τό θεμέλιο τοῦ ἔργου μας καί ὁ ἐγγυητής τῆς ἐπιτυχίας του. Δέν εἶναι τυχαῖο, μᾶλλον εἶναι διδακτικό, ὅτι ὁ οὐρανοφάντωρ Μέγας Βασίλειος, στή Θεία Λειτουργία του, τήν ὥρα τῆς ἁγίας ἀναφορᾶς, εὔχεται καί παρακαλεῖ: «…τάς συζυγίας αὐτῶν ἐν εἰρήνη καί ὁμονοία διατήρησον, τήν νεότητα παιδαγώγησον, τό γῆρας περικράτησον…».
Ἡ Ἐκκλησία ἔχει τά δικά της καταξιωμένα καί ἀποδοτικά μέσα, τήν προσευχή, τήν ἀσκητική βιοτή, τήν ἐγρήγορση καί τή νήψη, γιά νά μπορεῖ νά διαλέγεται μέ τό ἑκάστοτε παρόν καί διακρίνοντας τό μέλλον νά στηρίζει σωστά τή δράση της στό σήμερα.
Ἀνάγκη εἶναι ὅμως νά συντονίσουμε καί περισσότερο τά πράγματα, νά προωθήσουμε καί νά ἀναπτύξουμε σ’ ὅλους τούς τομεῖς τή συνεργασία καί νά κλιμακώσουμε τίς ἐνέργειές μας.
Θά ἦτο ἴσως χρήσιμη ἡ δημιουργία καί ἑνός Εἰδικοῦ Κέντρου μελέτης καί ἔρευνας θεμάτων γάμου καί οἰκογένειας, τό ὁποῖο θά ἀναλάβει καί τήν κατάρτιση στελεχῶν τῶν Ἱερῶν Μητροπόλεων, πού ἐργάζονται ἤ θά θελήσουν νά διακονήσουν σ’ αὐτόν τόν τομέα.
Ἀκόμη ἀπαιτεῖται καί ἡ δημιουργία δικτύων πληροφόρησης γιά τήν καλύτερη ἐπικοινωνία καί διάχυση τῆς γνώσης καί ἐμπειρίας. Προηγουμένως πρέπει, εἶναι πλέον ἀπαίτηση, νά εὐαισθητοποιήσουμε τούς συνεργάτες μας Κληρικούς, ἐκείνους πού δέν ἔχουν συνειδητοποιήσει ὅσο θά ἔπρεπε τό ρόλο καί τήν ἀποστολή τους. Νά καταρτίσουμε ἔτι περισσότερο τούς Πνευματικούς, σχετικά καί μέ τά οἰκογενειακά θέματα, ὥστε ὅ,τι λέγεται καί ὑποδεικνύεται ἐκ μέρους τους νά ἐκφράζει τή διδασκαλία καί τή ζωή τῆς Ἐκκλησίας καὶ ὄχι ἀτομικές ἀπόψεις καί ἀπαιτήσεις, οἱ ὁποῖες ἀρκετά συχνά πόρρω ἀπέχουν τῶν ἐκκλησιαστικῶν θέσεων καί προκαλοῦν ζημίες.
Πρέπει ἡ Ποιμαίνουσα Ἐκκλησία νά ἀσχοληθεῖ θερμότερα μέ τό ἔργο τῆς Κατηχήσεως τῶν παιδιῶν, ἐξ ἁπαλῶν ὀνύχων, καί νά μήν περιμένει μόνον ἀπό τούς ἄλλους τή διδασκαλία τους.
Νά ἐξέλθει εἰς τὰς ὁδούς καί τάς ρύμας, νά βρεῖ τά πρόβατα τά ἀπολωλότα καί νά τά προσκαλέσει μέ τό «ἔρχου καί ἴδε». Νά ἀναζητήσει καί τά παιδιά της τά βαπτισμένα καί ἀγνοούμενα καί νά μήν ἀφήνει καμμία εὐκαιρία ἐπικοινωνίας μέ τίς οἰκογένειες νά χαθεῖ ἀνεκμετάλλευτη. Νά εἶναι οὐσιαστικά καί ἐποικοδομητικά παροῦσα σέ κάθε χαρά ἤ θλίψη τῶν παιδιῶν της.
Νά μελετήσει τήν θεολογία μας καί μ’ αὐτήν νά θρέψει τούς ἀνθρώπους της. Νά γνωρίσει πῶς οἱ θεοφώτιστοι καί πάντοτε ἐπίκαιροι Ἅγιοι Πατέρες μας, οἱ ἀσφαλεῖς ὁδοδεῖκτες τῆς ζωῆς, ἑρμήνευσαν τίς Ἅγιες Γραφές, τί εἶπαν καί ἔγραψαν γιά τό γάμο καί τήν οἰκογένεια, τή σχέση τοῦ ἄνδρα καί τῆς γυναίκας, τούς τρόπους ἐπικοινωνίας μεταξύ τους καί μάλιστα μέχρι τὶς λεπτομέρειες τοῦ βίου, τίς μεθόδους ἀνατροφῆς τῶν παιδιῶν, ἀρδεύοντας ἔτσι τόν χέρσο ἀγρό τῆς καθημερινῆς ζωῆς μέ τούς ποταμούς τῆς θεολογίας.
Νά προβληματισθεῖ πῶς θά ἀντιμετωπίσει τίς προσωπικές καί γαμικές σχέσεις, πού ἀναπτύσσονται σήμερα περισσότερο, μεταξύ χριστιανῶν καί ἀλλοπίστων, μέ τήν διαλαλούμενη καὶ ὑπαρκτή πολυπολιτισμικότητα καί τόν σαγηνευτικά προβαλλόμενο πλουραλισμό. Ἄς μήν ἐφησυχάζει ἀπό τήν ἐνδεχόμενη σπανιότητα τῶν περιπτώσεων, γιατί προϊόντος τοῦ χρόνου εἶναι δυνατόν νά καταστοῦν αὐξανόμενες οἱ προτιμήσεις. Καί βέβαια καλό καί χρήσιμο εἶναι νά βοηθήσει στήν ὡριμότητα καί ἐκείνους, πού δηλώνουν πιστοί καί προτιμοῦν τό ἐκκλησιαστικό μυστήριο, τό ζοῦν ὅμως ἁπλά ὡς πολιτιστικό αὐτονόητο.
Ἕνας ἄλλος -ὁ καλύτερος- τρόπος ποιμαντικῆς τῆς οἰκογένειας εἶναι ἡ παρουσία τῆς ἴδιας τῆς ἱερατικῆς οἰκογένειας στήν ἀγριαίνουσα κοινωνία. Ἡ ἥρεμη καί δυνατή διδαχή διά τοῦ παραδείγματος. Καί αὐτό εἶναι ἕνα θέμα πού μᾶς προκαλεῖ ἀλαλήτους στεναγμούς καί ἀπαιτεῖ ἰδιαίτερη προσοχή καί ἐπείγουσα μελέτη.
Ἐπειδή πάντως τά ἰδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ἐποχῆς τά δίνουν οἱ ἄνθρωποι καί οἱ οἰκογένειες ἀποτελοῦνται ἀπό ἀνθρώπους, κατανοεῖται ἡ ἀνάγκη τῆς ποιμαντικῆς φροντίδας τῶν προβάτων καί τῶν ἀρνίων τοῦ Χριστοῦ, κατά τό δικό Του ἀγαπητικό καί θυσιαστικό πρότυπο, ὥστε ἡ οἰκογένεια νά διαδραματίσει τόν ρόλο πού τῆς ἀνήκει καί τῆς ἀξίζει στήν σύγχρονη ἐποχή, ὅπου καί ὅλοι οἱ ἄνθρωποι γινόμαστε μιά μεγάλη οἰκογένεια.
Μακαριώτατε,
Σεβασμιώτατοι,
Χωρίς ταπεινοσχημίες, νομίζω ὅτι ἡ κατάθεσή μου στή Συνοδική ἁγία τράπεζα δέν ξεπερνᾶ σέ ἀξία τῆς χήρας τά δύο λεπτά. Σᾶς εὐχαριστῶ ἐκ καρδίας, γιατί μέ τιμήσατε μέ τήν προσοχή Σας. Σᾶς παρακαλῶ συγχωρῆστε μου τὰ «πρέπει», πού κατ’ ἀνάγκην ὑπέμνησα καὶ παρακαλῶ, εὐχηθῆτε νά ἀναπληρώσει τίς ἐλλείψεις μου, μέσῳ τῶν ἰδικῶν Σας πολυτίμων τοποθετήσεων, Ἐκεῖνος, πού γνωρίζει «καί τήν πρόθεσιν νά ἐπαινεῖ…..» καί τήν πιό ἀσήμαντη προσφορά νά δέχεται. Σᾶς εὐχαριστῶ.