Συνεχίστηκαν οι εργασίες του Συμποσίου σε Δεύτερη Συνεδρία με προεδρεύουσα τήν Ακαδημαϊκό κ. Χρύσα Μαλτέζου, καί ομίλησαν οι παρακάτω εισηγητές αναφερόμενοι στα εξής θέματα:
Ο πρώτος εισηγητής Αιδεσιμολογιώτατος Πρωτοπρεσβύτερος κ. Γεώργιος Μεταλληνός ανέπτυξε το θέμα : «Φιλελληνισμός καί Φιλέλληνες». Ο ομιλητής ανέφερε ότι: «…το μελέτημά μας αυτό δεν έχει πρόθεση να είναι a priori καταδικαστικό καί απορριπτικό, αλλά κυρίως ερμηνευτικό καί αναθεωρητικό κάποιων παγιωμένων καί αμετακίνητων θέσεων, που επιβλήθηκαν στό Έθνος, αναπαραγόμενες μέσω της σχολικής παιδείας. Επιδιώκουμε να διεισδύσουμε στο φαινόμενο του φιλλεληνισμού –παράγοντα μεγάλης σημασίας στο αγωνιζόμενο για την παλιγγενεσία του Ελληνικό Έθνος κατά τη Μεγάλη Ελληνική Επανάσταση (1821)…».
Ο δεύτερος εισηγητής κ. Κωνσταντίνος Κωτσιόπουλος, παρουσίασε το θέμα: «Ιδεολογικές καί κοινωνικο – πολιτικές τάσεις του Ευρωπαϊκού Φιλλεληνισμού». Ο ομιλητής τόνισε ότι: «…Ο ευρωπαϊκός Φιλελληνισμός κινήθηκε στα πλαίσια μιας πολιτικο-οικονομικής διαχείρισης της ελληνικής κρίσης χωρίς να αφίσταται όμως από δεσμευτικούς συλλογικούς αξιακούς προσανατολισμούς. Έτσι η «αλληλεγγύη» του εδράζεται στον κλασικιστικό ουμανισμό της αρχαίας Ελλάδας, στον θρησκευτικό – πολιτιστικό χαρακτήρα της Ευρώπης και στις αστικο – δημοκρατικές ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης.
Δεν θα πρέπει όμως να υποτιμηθεί και η αίσθηση της Οθωμανικής απειλής, για την οποία η Χριστιανική Ευρώπη ήδη από την εποχή της πολιορκίας της Βιέννης (1683) βρισκόταν σε επαγρύπνηση. Επί του θέματος αυτού έχει διατυπωθεί μάλιστα η άποψη, ότι το ευρωπαϊκό καθήκον της χριστιανικής συμπαράστασης εγγράφει τον ελληνικό απελευθερωτικό αγώνα στο πλαίσιο μιας πολιτισμικής σύγκρουσης και αντιπαράθεσης ανάμεσα στην πολιτισμένη χριστιανική Ευρώπη και την βάρβαρη Ισλαμική Ανατολή…».
Ο τρίτος εισηγητής κ. Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Ακαδημαϊκός, ανέπτυξε το θέμα «Φιλελληνισμός, οι απαρχές» και ανέφερε ότι: «…Τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στη Χίο προκάλεσαν σε επίπεδο διεθνές κύμα αγανάκτησης. Η παγκόσμια κοινότητα, για πρώτη ενδεχομένως φορά, αντιμετώπισε ένα φαινόμενο πολιτιστικά ξένο προς αυτήν: στίφη ατάκτων σκορπούν τον θάνατο, προβαίνουν σε σφαγές αθώων, θυμάτων ενός άλογου πολιτικού φανατισμού. Ένας τρομακτικός ανθρώπινος αφανισμός, σ’ένα τόσο μικρό τόπο, δεν έχει προηγούμενο στις δέλτους τις ιστορίας…Ο Φιλλεληνισμός αποτέλεσε ρωμαλέο διεθνές φαινόμενο…. Συνέστησε στην εποχή του πρώιμου ήδη ρομαντισμού κορυφαίο πνευματικό κίνημα με πολιτικές προεκτάσεις….. Ο φιλελληνισμός θα εξελισσόταν μεταξύ 1824 καί 1827 σε μείζον ευρωπαϊκό καί παγκόσμιο ιδεολογικό ρεύμα…».
Η τέταρτη εισηγήτρια Ελλογιμωτάτη κ. Χριστίνα Κολοβού, παρουσίασε το θέμα: «Για τήν αρχομένην της Ελλάδος αναγέννησιν. Μια ιδιαίτερη περίπτωση φιλλελήνων». Η εισηγήτρια μεταξύ άλλων ετόνισε: «…Αν καί η έννοια «φιλέλληνας» ορίζεται ως ο αλλοδαπός που είχε ιδιαίτερη συμπάθεια πρός τούς Έλληνες καί τήν Ελλάδα καθώς καί κάθε ξένος πού υποστήριζε τα ιδεώδη της ελληνικής Επαναστάσεως του 1821, στήριζε εμπράκτως μέ κάθε τρόπο τούς εξεγερμένους Έλληνες καί ενδεχομένως αγωνίστηκε ο ίδιος στό πλευρό των επαναστατών, συναντούμε στίς αρχές του 19ου αιώνα μία ιδιαίτερη περίπτωση Ελλήνων ομογενών πού αποκαλούνται ‘’φιλέλληνες’’, γιατί υποστηρίζουν οικονομικά τήν πνευματική αναγέννηση των Ελλήνων σπουδαστών καί δασκάλων, μέσω της χρηματοδότησης εκδοτικών προσπαθειών ‘’διά του Γένους τόν φωτισμόν’’. Η δράση τους αυτή μελετάται στό γενικό πλαίσιο των ευρωπαϊκών ιδεολογικών ρευμάτων της εποχής καί ειδικότερα σέ εκείνο του νεοελληνικού διαφωτισμού…».
Ο πέμπτος εισηγητής κ. Αθανάσιος Τζιερτζής, ανέπτυξε το θέμα «Φιλλέληνες μέσα από τήν οπτική εκπροσώπων της Εκκλησίας: μαρτυρίες καί αναγνώριση της προσφοράς τους από τον Επίσκοπο Παλαιών Πατρών Γερμανό (1771-1826) καί τον Αρχιμανδρίτη Αμβρόσιο Φραντζή (1778-1851)» και προσέγγισε τη στάση δύο εκκλησιαστικών ανδρών απέναντι στους Φιλέλληνες μέσα απο τα γραπτά τους: α) του Παλαιών Πατρών Γερμανού, ταυτισμένου στη συνείδηση του Ελληνισμού με την κήρυξη της έναρξης το Αγώνα, καὶ β) του Αρχιμανδρίτη Αμβροσίου Φραντζή, «Πρωτοσυγκέλλου της πρώην Χριστιανουπόλεως επαρχίας (Αρκαδίας)», οι οποίοι είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο στα δρώμενα της Ελληνικής Επαναστάσεως.
Η έκτη εισήγηση πραγματοποιήθηκε από τον κ. Νικόλαο Κανελλόπουλο καί τον κ. Νικόλαο Τόμπρο. Οι εισηγητές μίλησαν με θέμα: «Η δράση των Φιλλελήνων στη μάχη του Πέτα μέσα από τό ημερολόγιο του Daniel-Johann Elster». Αποτυπώνοντας ιστορικές πτυχές του θέματος οι εισηγητές ανέλυσαν τη στρατιωτική επιχείρηση των Φιλελλήνων στη μάχη του Πέτα, μέσα από τα στοιχεία που παραθέτει στο ημερολόγιό του ένας από τους ελάχιστους επιζώντες Φιλέλληνες, ο ιατρός του τάγματος Daniel–Johann Elster. Παράλληλα συνέκριναν τις πληροφορίες του Elster με ό,τι αναφέρουν για τη συγκεκριμένη μάχη οι ελληνικές πηγές (π.χ. απομνημονεύματα), προκειμένου να ελεγχθεί η αξιοπιστία τους. Με βάση, τέλος, τις πηγές αποτιμήθησαν εκ νέου τόσο οι συνθήκες της εκστρατείας στην Ήπειρο, όσο και οι συνθήκες που οδήγησαν τους Φιλέλληνες στην ήττα.
Η έβδομη εισηγήτρια Ελλογιμωτάτη κ. Αθηνά Κονταλή, παρουσίασε το θέμα: «Δυό γυναικεία παραδείγματα φιλελληνικής καί πατριωτικής δράσης: ΣΟΦΙ ΝΤΕ ΜΑΡΜΠΟΥΑ ΛΕΜΠΡΕΝ (1785-1854) καί ΡΩΞΑΝΔΡΑ ΣΤΟΥΡΤΖΑ (1788-1884)». Η εισηγήτρια τόνισε με επιστημονική ενάργεια καί γλαφυρότητα τα εξής: «Η Σοφία ντε Μαρμπουά (Sophie de Marbois), η γνωστή Δούκισσα της Πλακεντίας, γεννήθηκε στη Φιλαδέλφεια της Β. Αμερικής, στις 21 Μαρτίου του 1785. Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, τόσο η ίδια όσο και η κόρη της διέθεσαν πολλά χρήματα στον αγώνα και διακρίθηκαν για τον φιλελληνισμό τους. Πιο συγκεκριμένα, η Σοφία έγινε ενεργό μέλος του Φιλελληνικού Κομιτάτου πουλώντας τα κοσμήματά της και συγκεντρώνοντας το ποσό των δεκατεσσάρων χιλιάδων φράγκων, τα οποία διέθεσε για τις ανάγκες του ελληνικού αγώνα και την ενημέρωση των πολιτών της Ευρώπης για το δίκαιο της Επανάστασης.
Η Ρωξάνδρα Στούρτζα γεννήθηκε στις 22 Οκτωβρίου 1786 στην Κωνσταντινούπολη. Στις αρχές του 1806 ο πατέρας της την εισήγαγε στην αυλή του τσάρου Αλεξάνδρου Α΄. Εκεί κέρδισε τις εντυπώσεις και την εκτίμηση, λόγω της ευγένειας και της ευφυΐας της, με αποτέλεσμα να διοριστεί Κυρία επί των τιμών, αρχικώς της αυτοκράτειρας μητέρας Μαρίας Θεοδώρεβνας και ακολούθως της Γερμανίδας αυτοκράτειρας Ελισάβετ, συζύγου του τσάρου. Η Ρωξάνδρα Στούρτζα υπήρξε από τα πιο δραστήρια μέλη της Φιλομούσου Εταιρείας της Βιέννης. Ενίσχυε και χρηματοδοτούσε τις σπουδές των Ελληνοπαίδων που σπούδαζαν εκεί, αλλά και τη διαβίωσή τους. Το μέγαρό της στη Βαϊμάρη διετέλεσε τόπος συνάθροισης των Ελλήνων πατριωτών, ευρωπαίων διπλωματών και φιλελλήνων. Μεταξύ άλλων, η ίδια χρηματοδότησε και την έκδοση της μετάφρασης στην ελληνική γλώσσα του έργου του Β. Γκαίτε, ‘’Ιφιγένεια εν Ταύροις’’, το 1818.
Η μαρτυρούμενη δράση των δύο γυναικών Σοφίας ντε Μαρμπουά και Ρωξάνδρας Στούρτζα από τις σύγχρονες πηγές του Αγώνα φωτίζει με ιδιαίτερο τρόπο το φαινόμενο του φιλελληνισμού, καθώς και το ευρύτερο (διπλωματικό, κοινωνικο-πολιτικό και πολιτισμικό) περιβάλλον εντός του οποίου διαδραματίστηκε η Ελληνική Επανάσταση. Η ιδιαιτερότητα αυτή εξηγείται όχι μόνο από την παιδεία και τα υψηλά ιδανικά τους, αλλά και από την γυναικεία ψυχοσύνθεση και ευαισθησία τους…».
Μετά τη συζήτηση και το διάλειμμα επαναλήφθηκαν οι εργασίες με την Τρίτη Συνεδρία υπό την προεδρία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Δημητριάδος και Αλμυρού κ. Ιγνατιου, Προέδρου της Ειδ.Σ.Ε Πολιτιστικής Ταυτότητος.
Ο πρώτος εισηγητής Ελλογιμώτατος κ. Δημήτριος Μεταλληνός, ανέπτυξε το θέμα: «Φιλοκαποδιστριακά – φιλελληνικά ολλανδικά ποιήματα». Ο ομιλητής ανέφερε πως «…στό ποιητικό έργο του Μαρκήσιου Γεωργίου της Τουάρ: ‘’η δολοφονία του Ιωάννου Καποδίστρια’’ καί στη μελοποίηση του ποιήματος ‘’Επιτάφιος Ωδή’’ από τό Jan Van Boom φανερώνεται ως γνωστή πτυχή του φιλελληνικού κινήματος ο Ρομαντισμός, ο βαθύς θαυμασμός στο πρόσωπο του Ιωάννη Καποδίστρια, η θρησκευτικότητα από αγιογραφικά χωρία, η αναφορά σε γνωστούς καί αγνώστους δολοφόνους του Καποδίστρια καί ο θρήνος για τη δολοφονία όπως καί ο ύμνος για τον Κυβερνήτη…».
Η δεύτερη Εισήγηση είχε ως θέμα: «Ευρωπαϊκός Φιλελληνισμός καί ελληνικός λαϊκός πολιτισμός. Όψεις μιας παραγωγικής σχέσης». Ο εισηγητής Ελλογιμώτατος κ. Εμμανουήλ Βαρβούνης, υπογράμμισε ότι: «…Το μεγαλύτερο μέρος των ξένων περιηγητών που επισκέφθηκαν τον Ελληνικό χώρο κατά τήν εποχή της Οθωμανικής κυριαρχίας καί αργότερα, στα χρόνια της Επανάστασης του 1821, κινήθηκαν καί από φιλελληνικά ελατήρια για την πραγματοποίηση των επικίνδυνων για την εποχή ταξιδιών τους καί για την συγγραφή και δημοσίευση των σχετικών έργων τους, που αποτελούν σήμερα πηγές για την επιστήμη της λαογραφίας…».
Η τρίτη Εισήγηση με θέμα: «Τούρκος τήν θρησκείαν, τό γένος Αλβανός, αλλά πολίτης Έλλην… Σύντομη αναφορά στους ετερόθρησκους φιλέλληνες» καί εισηγήτρια την Ελλογιμωτάτη κ. Δέσποινα Μιχάλαγα, η οποία μεταξύ άλλων ετόνισε: «…Κατά την Ελληνική Επανάσταση προκλήθηκε κύμα συμπαράστασης και συμπαράταξης των περισσότερων λαών του κόσμου στον αγωνιζόμενο για την εθνική του ελευθερία ελληνικό λαό. Τούτοι είχαν μεταξύ τους διαφορές εθνικές, κοινωνικής θέσης, μορφωτικού επιπέδου κ.ά., κοινό στοιχείο τους δε, θεωρείται η χριστιανική θρησκεία. Ανάμεσά τους όμως, περιλαμβάνονται ορισμένοι, οι οποίοι αποκλίνουν από το στερεότυπο σχήμα των ομοθρήσκων. Είναι οι μωαμεθανοί και οι εβραίοι, όσοι εμπνεύσθηκαν από τη φιλοσοφία του και ενστερνίσθηκαν το δίκαιο αγώνα των Ελλήνων. Χωρίς να αποκηρύξουν την πατρώα πίστη τους και παραβλέποντας άλλες προκαταλήψεις, αγωνίσθηκαν για την αποτίναξη του μακροχρόνιου απολυταρχικού οθωμανικού ζυγού και τη δημιουργία ενός νέου, φιλελεύθερου κράτους…».
Η τέταρτη εισήγηση είχε ως θέμα: «Φιλελληνισμός καί Κύπρος κατά τήν Ελληνική Επανάσταση». Ο Εισηγητής Ελλογιμώτατος κ. Κωστής Κοκκινόφτας, ανέφερε μεταξύ άλλων τα κάτωθι: «…H συμβολή της Kύπρου στην Eλληνική επανάσταση του 1821 υπήρξε πολύπλευρη και πολυδιάστατη και μαρτυρείται ήδη από τις προεργασίες της, στα τέλη του 18ου αιώνα, με την ενεργό συμπαράσταση του λόγιου Iωάννη Kαρατζά από τη Λευκωσία στο διαφωτιστικό και επαναστατικό έργο του Pήγα Φεραίου. Ειδικότερα σε σχέση με το φιλελληνικό κίνημα η συμβολή αυτή αφορά στη συμμετοχή των Κυπρίων της διασποράς στη διόγκωσή του και στην άμεση παροχή βοήθειας στην επαναστατημένη Ελλάδα, όπως για παράδειγμα με τη δράση των αδελφών Κυπριανού, Νικολάου και Θεοφύλακτου Θησέα από τον Στρόβολο, οι οποίοι κατέστησαν το εμπορικό γραφείο τους στη Μασσαλία κέντρο συλλογής εφοδίων και στράτευσης εθελοντών….».
Η πέμπτη εισήγηση αναφέρθηκε στο θέμα: «Ο Φιλλεληνισμός στην Επανάσταση του 1821 καί η αποτύπωσή του στήν Πατραϊκή αρθρογραφία (19ου – 20ου αι.)». Ο Εισηγητής Ελλογιμώτατος κ. Νικόλαος Τόμπρος, τόνισε ότι: «…Ο Τύπος αποτελεί αναμφίβολα μία από τις πηγές που χρησιμοποιεί ο ιστορικός στην προσπάθεια να ανασυνθέσει το παρελθόν, αφού σε -σύγχρονες με τα γεγονότα εφημερίδες, αλλά και σε μεταγενέστερες, σημειώνονται συχνά άγνωστες πτυχές ιστορικών θεμάτων. Με δεδομένη τη δυνατότητα άντλησης από τον τοπικό Τύπο στοιχείων για τον φιλελληνισμό, ο οποίος και δεν αποτελεί πάντοτε την πρώτιστη πηγή έρευνας, εξετάζονται τα όσα καταγράφηκαν στις πατραϊκές εφημερίδες του 19ου αιώνα, αλλά και του 20ου για το φιλελληνικό ρεύμα που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821…».
Ο έκτος εισηγητής Ελλογιμώτατος κ. Χάρης Μελετιάδης, ανέπτυξε το θέμα: «Σκέψεις με αφορμή τό φιλελληνικό φαινόμενο». Ο ομιλητής αναπτύσσοντας το θέμα του παρατήρησε ότι : «…Ο φιλελληνισμός έχει τη νεωτερική αφετηρία του, που τοποθετείται στην Αναγέννηση· ήδη από εκείνη την εποχή έχει ακόμη και μια στρατιωτικοπολιτική διάσταση, που συνδέεται με τις απόπειρες περιορισμού της οθωμανικής εξάπλωσης και της ανακατάκτησης των εδαφών που είχαν περιέλθει στις ευρωπαϊκές δυνάμεις με την partitio imperii μετά την Δ´ Σταυροφορία· μπορεί ακόμη να έχει και θρησκευτική απόληξη, η οποία συνδέεται είτε με μια συγχρονική θεολογική αντιμετώπιση της ορθόδοξης εκκλησίας, χωρίς δηλ. την παράδοσή της ή και αντιστρόφως με μια απόπειρα de facto άρσης του σχίσματος μέσω της ενίσχυσης της καθολικής ιεραποστολής στα εδάφη της οθωμανικής αυτοκρατορίας…».
Τέλος ο έβδομος εισηγητής Ελλογιμώτατος κ. Γεώργιος Πουκαμισάς, ανέπτυξε το θέμα: «Φιλέλληνες του 1821 καί Έλληνες σήμερα». Ο ομιλητής ανέφερε ότι: «Το φιλελληνικό κύμα του 1821, αρδεύτηκε από τις επιτυχίες καί τις θυσίες των πρώτων χρόνων του Αγώνα, την λατρεία στα ιδανικά της κλασσικής Ελλάδας, καί από τα φιλελεύθερα – δημοκρατικά ιδεώδη που είχε εμπνεύσει τους λαούς η Γαλλική Επανάσταση, παρά την επικράτηση της πολιτικής της Ιεράς Συμμαχίας. Ο Φιλελληνισμός του 1821, βαίνει πολύ πέραν του αρχαιοπλήκτου ουμανισμού καί του θαυμασμού για μια φαντασιακή Hellas χωρίς Έλληνες. Είχε αντικείμενο ‘’τη σύγχρονη καί όχι την αρχαία, την ζώσα καί όχι την υπάρξασα, την σημερινή Ελλάδα που μάχεται παρά τις ανευ προηγουμένου δυσκολίες’’ (Daniel Webster, Κογκρέσσο, 19.01.1824). Οι Έλληνες σήμερα, δικαιούμεθα την εκδήλωση φιλελληνικών αισθημάτων, μόνον εφόσον εμείς προμαχούμε υπέρ της κληρονομιάς καί των οικουμενικών αξιών του ελληνισμού, αλλά καί των έμπρακτων συμφερόντων μας. Κύματα φιλελληνισμού εξεπήγασαν καί ίσως να αναβλύζουν καί στο μέλλον, μόνο όταν στην πατρίδα μας συμβαίνει κάτι εξαιρετικά σημαντικό, μάλιστα υπό συνθήκες όλως αντίξοες…».
Ακολούθησε εποικοδομητική συζήτηση. Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Δημητριάδος και Αλμυρου κ. Ιγνάτιος Πρόεδρος της Ειδ.Σ.Ε. Πολιτιστικής Ταυτότητος, συνοψίζοντας τις βασικές θέσεις των ομιλητών, αναφέρθηκε στον ενεργό ρόλο που αναλαμβάνει το παρελθόν με την ιστορική αλήθειά του καί με την προοπτική που προσφέρει στο μέλλον. Ευχαρίστησε τόν Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών καί πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμο για την παρουσία Του στο Συνέδριο καθώς καί τους Ιεράρχες, τους εκπροσώπους των Εκκλησιαστικών, Πολιτικών, Διπλωματικών καί Πανεπιστημιακών αρχών που παραβρέθηκαν στις εργασίες του.
Ευχαρίστησε τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Πειραιώς κ. Σεραφείμ καί τον κ. Αλέξανδρο Κατσιάρα, Διευθυντή του Ραδιοφωνικού Σταθμού της Εκκλησίας της Ελλάδος για την προβολή του Συνεδρίου καθώς καί όλους τους εισηγητές για τις πρωτότυπες ανακοινώσεις τους.
Επίσης, ευχαρίστησε τους συντελεστές του συνεδρίου καί αναφέρθηκε στην έκδοση των Πρακτικών του Δ’ Επιστημονικού Διεθνούς Συνεδρίου με θέμα «Ελληνικός καί Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός». Ο τόμος διατίθεται κεντρικά από τις εκδόσεις ΑΡΧΟΝΤΑΡΙΚΙ καθώς και σε κάθε βιβλιοπωλείο.
Τέλος ανακοίνωσε το θέμα του ΣΤ’ Επιστημονικού Διεθνούς Συνεδρίου, το οποίο είναι «Πολεμικές συγκρούσεις καί τόποι καθαγιασμού του Απελευθερωτικού Αγώνος κατά τήν Επανάσταση του 1821», όπως επίσης καί την ημερομηνία διεξαγωγής του, την 6η καί 7η Οκτωβρίου του 2017.
φωτογραφία: Χρήστος Μπόνης