Παναγία Χοζοβιώτισσα
Το 1207, όταν το νησί πέρασε στους Ενετούς, το μοναστήρι υπήχθη στο δουκάτο της Νάξου. Ενώ το 1537 λεηλατείται από τον Χαιρεντίν Μπαρμπαρόσα.
Από το πέλαγος μοιάζει με ένα τεράστιο άσπρο μαντήλι απλωμένο στα βράχια που υψώνονται 300 μέτρα από τη θάλασσα. Το μοναστήρι της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας βρίσκεται στην νότια απόκρημνη ακτή της Αμοργού, Boβορειοανατολικά της χώρας και όσο απρόσιτο φαντάζει, τόσο πιο επιβλητικό είναι σαν το πλησιάζει κάποιος.
Το κτίριο είναι πολυεπίπεδο προσαρμοσμένο στις …γεωλογικές συνθήκες της περιοχής.
Το λευκό κτίριο εκτείνεται στα βράχια σε μήκος 40 μέτρων ενώ το πλάτος του δεν ξεπερνά τα πέντε μέτρα. Το πολύ μικρό πλάτος είναι που δημιούργησε την ανάγκη να κτιστούν οκτώ επίπεδα -όροφοι οι όμως δεν αποτελούν ένα ενιαίο κτιριακό συγκρότημα. Η σύνδεση των ορόφων γίνεται με στενές σκάλες, κτισμένες με πέτρα ή και λαξευμένες πάνω στον βράχο. Ενώ τον δαιδαλώδη εσωτερικό χώρο συνθέτουν καμάρες και τόξα κτισμένα με πέτρες ή πωρόλιθο από την Μήλο, αλλά και ξυλοδεσιές.
Η ιδιότυπη αρχιτεκτονική με τα έντονα στοιχεία της λαϊκής παράδοσης χαρακτηρίζει τα κελιά των μοναχών, την τράπεζα, τα μαγειρεία, τους φούρνους, τις αποθήκες, τα πηγάδια, τις στέρνες και όλους τους λειτουργικούς χώρους της μονής που είναι σφηνωμένα στην καρδιά των βράχων.
Η ιστορία της εικόνας της Παναγίας δεν μοιάζει να έχει κοινά σημεία με άλλα μοναστήρια, καθώς εδώ εμπλέκονται οι Άγιοι Τόποι και η Ιεριχώ!
Το όνομα Χοζοβιώτισσα φαίνεται ότι προήλθε από τη παραφθορά του «Χοζοβίτισσα» ή «Κοζοβίτισσα» από το τοπωνύμιο «Χοζιβά» ή «Κοζιβά» των Αγίων Τόπων, στην περιοχή της Ιεριχούς. Μια περιοχή όπου, σύμφωνα με γραπτά στοιχεία των βυζαντινών χρόνων, υπήρχαν σημαντικά ορθόδοξα μοναστήρια κατά την περίοδο των πρώτων χριστιανικών χρόνων.
Και στην περίπτωση της Χοζοβιώτισσας, η παράδοση θέλει την περίοδο της εικονομαχίας ως σταθμό για την ανέγερση του μοναστηριού. Τότε η εικόνα, έφτασε δια θαλάσσης στον ορμίσκο της Αγίας Άννας.
Όλα τα στοιχεία δείχνουν πως η εύρεση της εικόνας και η ανέγερση της μονής, τουλάχιστον στην πρώτη τους μορφή, έγινε των 9ο αιώνα. Η μονή συνδέεται και με τον Αυτοκράτορα Αλέξιο τον Α΄, τον Κομνηνό.
Το 1207, όταν το νησί πέρασε στους Ενετούς, το μοναστήρι υπήχθη στο δουκάτο της Νάξου. Ενώ το 1537 λεηλατείται από τον Χαιρεντίν Μπαρμπαρόσα.
Η όλη διαδρομή στο χρόνο της μονής έχει εκτεθεί σε δύο στενόμακρα κελιά από το 1978 και μετά, μέσα από τα σημαντικά κειμήλια που φυλάσσονται εδώ:
-Χειρόγραφα σε περγαμηνή και χαρτί, σιγίλια και ευαγγέλια, τα οποία χρονολογούνται από τον 10ο έως τον 15ο αιώνα.
Τα άμφια χρυσοΰφαντα, στολισμένα με μαργαριτάρια και πούλιες και πετράδια, ή κεντημένα με χρυσοκλωστή και αργυρόνημα είναι έργα του 18ου και 19ου αιώνα και αποδεικνύουν ότι η μονή ήταν πάντα μια ακμάζουσα κοινότητα. Αυτό που σίγουρα έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην «κυριαρχία» της μονής είναι η ίδια η ιστορία της «καταγωγής» της εικόνας από τους Αγίους Τόπους και την σύνδεσή της με τη μονή Χοζεβά.
Η μονή αυτή βρίσκεται στην έρημο κοντά στην Ιεριχώ. Εδώ, κατά τον 5ο αιώνα έζησαν σε σπηλιές πέντε Σύροι μοναχοί. Προς το τέλος του 5ου αιώνα, φαίνεται πως έζησε εδώ ο άγιος Ιωάννης ο Χοζεβίτης και κατά τον 7ο αιώνα ο άγιος Γεώργιος ο Χοζεβίτης. Κατά τον 6ο και τον 8ο αιώνα η μονή ήκμασε και παρά τους αυστηρούς κανόνες που επιβάλλονταν στους μοναχούς ασκητές, έγινε πόλος έλξης για πολλούς αναχωρητές.
