Ρωσικός επεκτατισμός και Φανάρι: Ο χάρτης επιρροών και πώς αυτές διαμορφώνονται σήμερα
Το Πατριαρχείο Βουλγαρίας, λόγω και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν ακολουθεί το απόλυτο της Σερβίας. Είναι, ωστόσο, κοντά στις θέσεις της Μόσχας, μάλιστα ήταν αυτό που δεν πήρε μέρος στην Πανορθόδοξη της Κρήτης, το 2016. Σε μια ενδεχόμενη ψηφοφορία κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά ποιον θα στηρίξει. Λογικά κλίνει προς τη Ρωσία, αλλά δεν μπορεί να αγνοήσει και το Φανάρι.
H Εκκλησία ακολουθεί…της πολιτικής. Αυτός είναι ένας κανόνας ώστε σε περίοδο εντάσεων, να επουλώνονται πληγές και να επέρχεται η κοινωνική ειρήνη.
Σήμερα, και κυρίως από το 1991 και μετά (διάλυση Σοβιετικής Ένωσης, Γιουγκοσλαβίας και πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων) η Εκκλησία άλλες φορές προηγείται της πολιτικής και άλλες συμβαδίζει με την «ηγεσία του Καίσαρα» έξω από θεολογικούς κανόνες.
Ανεξάρτητα από το ποιος ακολουθεί ποιον, το βέβαιο είναι ότι η Εκκλησία παραμένει μια ισχυρή δύναμη, την επιρροή της οποίας στις κοινωνίες, θρησκευόμενοι και μη ηγέτες, θέλουν να αξιοποιήσουν.
Όσο και αν φαίνεται εκτός λογικής, από το 1991, η δημιουργία νέων Εκκλησιών απασχόλησε έντονα το ΝΑΤΟ, τη Ρωσία και βεβαίως το Φανάρι, αλλά και τα Πρεσβυγενή Πατριαρχεία.
Οι μεγάλες πολιτικές παρεμβάσεις από ΝΑΤΟ, Αμερική και Ρωσία, στην ουσία έχουν κορυφωθεί από το 2015, περίοδο κατά την οποία η εκκλησιαστική εξουσία εκχωρήθηκε στον «Καίσαρα», με την ελπίδα ότι πολλές περιοχές θα αυτονομηθούν .
Μέσα από αυτή την κατάσταση ξεπήδησαν έριδες και ισχυρές διαφωνίες που έχουν πάρει διαστάσεις με ευθύνη του Πατριαρχείου Μόσχας, το οποίο έχει αυξημένη επιρροή στους Σλαβόφωνους, αλλά και στη Μέση Ανατολή.
Στον αντίποδα, το Οικουμενικό Πατριαρχείο σε μια προσπάθεια να ανακόψει τον «ρωσικό επεκτατισμό» δέχτηκε πολλές φορές στο Φανάρι ηγέτες πολλών χωρών, Βαλκανικές και μη, οι οποίοι κατέθεσαν αιτήματα για αυτοκεφαλία. Το 2019, ο κ.Βαρθολομαίος αναγνώρισε την αυτοκεφαλία της Ουκρανίας, με αποτέλεσμα η ρωσική εκκλησιαστική και πολιτική εξουσία να βρουν την αφορμή να κάνουν επίδειξη ισχύος και να επιχειρήσουν να απομονώσουν το Οικουμενικό Πατριαρχείο κατηγορώντας το ως όργανο του ΝΑΤΟ, της Ουάσιγκτον και της CIA.
Όμως, μετά τις τελευταίες εξελίξεις, ο επεκτατισμός της Ρωσικής Εκκλησίας δεν θα μείνει (και πολιτικά) αναπάντητος, με τον κ.Βαρθολομαίο να έχει περισσότερα περιθώρια ελιγμών.
Ισορροπίες- επιρροές και συμμαχίες
Σήμερα, έτσι όπως έχουν διαμορφωθεί τα «σύνορα στον χάρτη της Ορθοδοξίας», το Πατριαρχείο Μόσχας έχει αυξήσει την επιρροή του και έχει ισχυροποιήσει τη θέση του στα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή.
Το Πατριαρχείο Σερβίας είναι αυτό που ηγείται των φιλορωσικών, καθώς το πατριαρχείο Μόσχας αυτή τη στιγμή στηρίζει ουσιαστικά τα σημερινά εκκλησιαστικά σύνορα στην περιοχή.
Στη Σερβική Εκκλησία υπάγονται πνευματικά, παρά τα προβλήματα, η Βόρεια Μακεδονία, το Κόσσοβο και το Μαυροβούνιο.
Και οι τρεις έχουν ζητήσει την αυτοκεφαλία τους, με το Φανάρι να αποκλείει κάτι τέτοιο σε ό,τι αφορά το Μαυροβούνιο και λιγότερο το Κόσσοβο, για το οποίο υπάρχουν και ζητήματα αναγνώρισής του από τη διεθνή κοινότητα. Το θέμα των Σκοπίων είναι πιο βατό, αλλά υπάρχει η ονομασία της Εκκλησίας, η οποία, σύμφωνα και με την επίσημη θέση του Βαρθολομαίου, δεν πρέπει να περιέχει τον όρο «μακεδονική».
Σε σχέση με το Μαυροβούνιο φαίνεται πως έχει επέλθει συμφωνία με τη Σερβία για αλλησεβασμό. Αντίθετα, στο Κόσσοβο η κατάσταση παραμένει τεταμένη.
Το Πατριαρχείο Βουλγαρίας, λόγω και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν ακολουθεί το απόλυτο της Σερβίας. Είναι, ωστόσο, κοντά στις θέσεις της Μόσχας, μάλιστα ήταν αυτό που δεν πήρε μέρος στην Πανορθόδοξη της Κρήτης, το 2016. Σε μια ενδεχόμενη ψηφοφορία κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά ποιον θα στηρίξει. Λογικά κλίνει προς τη Ρωσία, αλλά δεν μπορεί να αγνοήσει και το Φανάρι.
Στην ίδια γραμμή και το Πατριαρχείο Ρουμανίας, το οποίο όμως ακολουθεί ίσες αποστάσεις. Η Ρουμανία, σε αντίθεση με τη Βουλγαρία, πήρε μέρος στην Πανορθόδοξη, απευθύνοντας έκκληση για ενότητα.
Και για τα δύο Πατριαρχεία, μετά την ρωσική εισβολή, οι επιλογές δεν θα είναι εύκολες, καθώς οι δημοσκοπήσεις στις δύο χώρες δείχνουν ότι οι πολίτες, αν και στο παρελθόν ήταν υπέρ του Πούτιν, τώρα έχουν στραφεί εναντίον του. Ειδικά στη Ρουμανία, η οποία δέχεται και μεγάλο κύμα μεταναστών. Κανείς επίσης, δεν μπορεί να αγνοήσει το γεγονός ότι Ε.Ε. και ΝΑΤΟ δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για αυτονομίες.
Το Πατριαρχείο Αντιοχείας το οποίο επισκέφτηκε πρόσφατα και αντιπροσωπεία του Φαναρίου, όπου συζήτησε το ζήτημα της εισπήδησης στη Ρωσία. Ο Αντιοχείας, ο οποίος δεν πήρε μέρος στην Πανορθόδοξη, στοιχιζόμενος πίσω από τις ρωσικές θέσεις. Ένας πρόσθετος λόγος που δεν πήγε στην Κρήτη ο κ.Ιωάννης είναι γιατί το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων έκανε εισπήδηση στο Κατάρ, τοποθετώντας εκεί στη μικρή κοινότητα των ορθοδόξων δικό του μητροπολίτη. Αυτός είναι ο βασικός λόγος που Αντιόχεια και Ιεροσόλυμα είναι στα «μαχαίρια».
Τα Ιεροσόλυμα είναι η περίπτωση εκείνη του Πατριαρχείου το οποίο έχει μεν το προνόμιο να έχει την έδρα του στους Αγίους Τόπους, αλλά και να προσπαθεί να επιβιώσει σε μια περιοχή όπου οι συγκρούσεις Ισραήλ -Παλαιστίνης δημιουργούν τακτικά προβλήματα. Μάλιστα, φανατικοί και από τις δύο πλευρές, όπως καταγγέλλει το τελευταίο διάστημα και ο Πατριάρχης κ.Θεόφιλος, ασκούν βία σε βάρος των Ελληνόφωνων.
Στην περιοχή και οι αραβόφωνοι δεν βλέπουν με καλό μάτι το σημερινό καθεστώς του Πατριαρχείου. Η Ρωσία πάντα ήθελε και πάντα θέλει να έχει ισχυρό λόγο στην περιοχή. Όμως, δεν έχει πρόσβαση στο Ναό της Αναστάσεως και αυτό δεν της επιτρέπει να αισιοδοξεί για τον ρόλο της στην περιοχή.
Ωστόσο, με τα τόσα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει , η ρωσική Εκκλησία δεν μπορεί να αγνοηθεί από τον κ.Θεόφιλο. Ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων κόντρα στις θέσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ανέλαβε πρωτοβουλία το 2020 για συνάντηση των επικεφαλής των ορθοδόξων Εκκλησιών για το ουκρανικό, αλλά χωρίς ουσιαστικά αποτελέσματα, αφού το Οικουμενικό Πατριαρχείο την ακύρωσε. Μάλιστα, υπήρξε και επιστολή του κ.Βαρθολομαίου σε έντονο ύφος προς τον Θεόφιλο, ο οποίος θέλει και τώρα να αναλάβει εκ νέου πρωτοβουλίες, αλλά δεν έχει την έγκριση του Φαναρίου, το οποίο επιθυμεί, πριν το Πάσχα, να υπάρχει συνάντηση των επικεφαλής των Πρεσβυγενών Πατριαρχείων.
Αξίζει, όμως, να αναφερθεί ότι ακόμη το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων δεν έχει αναγνωρίσει την αυτοκεφαλία της Ουκρανίας.
Όσο και αν φαίνεται περίεργο και οι δύο πλευρές Φανάρι και Μόσχα δεν το εμπιστεύονται και πολύ.
Το Πατριαρχείο της Γεωργίας είναι και αυτό που δεν θα ήθελε να εμπλακεί στη διαμάχη Μόσχας-Φαναρίου. Είναι πιο κοντά στη ρωσική Εκκλησία, αλλά και στον χώρο του υπήρξαν προβλήματα ανάλογα με αυτά της Ουκρανίας, οπότε η θέση του σήμερα παραμένει θολή. Μετά την εισβολή αναμένεται να επανεξετάσει τη θέση του, επιλέγοντας την ουδετερότητα.
Σε ό,τι αφορά της άλλες Εκκλησίες, θέσεις καθαρές έχουν πάρει Ελλάδα και Κύπρος. Για την Ελλάδα δεν τίθεται ζήτημα αλλαγής στάσης, ενώ στην επικράτειά της η ρωσική Εκκλησία δεν έχει ιδιαίτερες προσβάσεις.
Στην Κύπρο, ο Αρχιεπίσκοπος έχει αναγνωρίσει την αυτοκεφαλία της Ουκρανίας, αλλά υπήρξαν δημόσιες τοποθετήσεις αρχιερέων κατά της απόφασης του κ. Χρυσόστομου.
Είναι όμως γεγονός ότι τις τελευταίες μέρες, η πλευρά της Ρωσίας προσπαθεί να επηρεάσει τις εξελίξεις που αφορούν την διαδοχή Χρυσόστομου. Για την εκλογή του επόμενου Αρχιεπισκόπου ενδιαφέρον έχει εκδηλώσει και ο ίδιος ο Πούτιν!
Η Αλβανική Εκκλησία δεν έχει αναγνωρίσει την αυτοκεφαλία της Ουκρανίας με τον κ. Αναστάσιο να ζητά διάλογο για να επέλθει ηρεμία. Όμως, δύσκολα ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας θα συγκρουστεί με το Φανάρι.
Οι άλλες Εκκλησίες, όπως για παράδειγμα Πολωνία και Τσεχία, είναι κοντά στη Μόσχα αλλά δεν θέλουν να γίνουν και μέρος του προβλήματος. Σε αντίθεση με αυτές, οι χώρες της Βαλτικής εξαρτώνται άμεσα από τη ρωσική Εκκλησία, την οποία ακολουθούν σχεδόν τυφλά.
Ανεξάρτητα από τις επίσημες Εκκλησίες η Μόσχα έχει επιδοθεί σε έναν αγώνα να καλύψει πνευματικά τους Ρώσους της διασποράς σε όλο τον κόσμο.
Στις περισσότερες περιοχές συνεργάζεται με τους ΓΟΧ (Παλαιοημερολογίτες) κυρίως σχισματικούς, κυρίως στην Αφρική. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση της Νικαράγουας, όπου σε αυτή η Ρωσική Εκκλησία στηρίζεται σε καθαιρεθέντες .
Πάντως στην Αφρική η Ρωσία επιδιώκει να «ανοίξει το παιχνίδι» και μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις οι συναντήσεις με ιερείς που θέλουν να ενταχθούν στην εξαρχία γίνονται στα γραφεία των Πρεσβειών που θεωρούνται ρωσικό έδαφος.
Στην Τουρκία υπάρχει χώρος στην περιοχή της Ατάλλειας, αλλά ακόμη δεν μπορεί να γίνει λόγος για ουσιαστικές παρεμβάσεις.
Ανεξάρτητα από όλα αυτά, η ρωσική Εκκλησία στηρίζεται στο Κρεμλίνο και την οικονομική της άνεση, προκαλώντας αναταράξεις στην ορθόδοξη κοινότητα που οδηγούν σε σχισματικές καταστάσεις.
