Ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός σε ηλικία 20 χρονών πήγε στο Άγιο Όρος για να σπουδάσει στο σχολείο της Μονής Βατοπεδίου. Στην συνέχεια πήγε στη Μονή του Φιλοθέου, όπου εκάρη μοναχός και χειροτονήθηκε και ιερέας. Ο Κοσμάς όμως, δεν μπορούσε να ησυχάσει. Ήθελε να διδάξει όλους τούς σκλαβωμένους Έλληνες για τον Χριστό. Θεωρούσε όμως τον εαυτό του αδύνατο για να το κάνει. Με Θεία όμως φώτιση πήγε στην Κωνσταντινούπολη και συνάντησε τον αδελφό του, Χρύσανθο, ο οποίος ήταν δάσκαλος. Αυτός τον βοήθησε στην ρητορική, ώστε να μπορεί να διδάξει. Στην συνέχεια, αφού πήρε την άδεια του Πατριάρχη, γύρισε στην Ελλάδα και κυριολεκτικά την όργωσε από άκρη σε άκρη. Απ` όπου πέρναγε πλήθος πιστών «ραγιάδων», τον άκουγε με πολλή προσοχή. Είναι χαρακτηριστικό αυτό πού είπε κάποτε στην ομιλία του σ` ένα χωριό : « Ήρθα στο χωριό σας να σας κηρύξω τον λόγο του Θεού. Δίκαιο λοιπόν είναι να με πληρώσετε για τον κόπο μου. Όχι όμως με χρήματα, γιατί τι να τα κάνω; Η πληρωμή μου είναι να βάλετε τα λόγια του Θεού στην καρδιά σας για να κερδίσετε την αιώνια ζωή». Απ` όπου πέρασε εκτός από τις διδασκαλίες πού έκανε, έκτιζε σχολεία, βοηθούσε τους απόρους και γενικώς έκανε πλούσιο φιλανθρωπικό έργο. Τελικά, επειδή εφωνούσε πύρινους λόγους κατά των τούρκων κατακτητών, συνελήφθη και απαγχονίστηκε το 1779.
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος α’. Τὸν ταφον σου Σωτὴρ.
Τὸν μέγαν ἀθλητήν, ὀρθοδόξων τὸ κλέος, Χριστοῦ τὸν μιμητὴν καὶ διδάσκαλον θεῖον, Κοσμᾶν τὸν ἰσαπόστολον, Αἰτωλίας ἀγλάϊσμα, τὸν παιδεύσαντα τὸ δοῦλον Γένος ἐνθέως καὶ συντρέξαντα εἰς τὴν ἀνάστασιν τούτου ἐν ὕμνοις τιμήσωμεν.