O άγιος Θεοφύλακτος, καταγόταν από την Ανατολή και έζησε στα χρόνια του αυτοκράτορα Λέοντα του Δ`. Λόγω της ευρύτατης παιδείας του και προς συνέχιση των σπουδών του, έφθασε στη Βασιλεύουσα, όπου γρήγορα απέκτησε φήμη σοφού και δημιούργησε φιλικές σχέσεις με ανώτερους κρατικούς λειτουργούς και αξιωματούχους, καθώς και με τον μετέπειτα πατριάρχη Ταράσιο.
Όταν το 784 εξελέγη Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ο Ταράσιος προέτρεψε τον Θεοφύλακτο και έγινε μοναχός σε κάποιο μοναστήρι στον Εύξεινο Πόντο. Λίγο αργότερα εξελέγη επίσκοπος Νικομήδειας. Από τη θέση αυτή, ο άγιος Θεοφύλακτος διέπρεψε σε έργα εκκλησιαστικής και κοινωνικής πρόνοιας και ευποιΐας.
Έκτισε ναούς, νοσοκομεία, γηροκομεία, πτωχοκομεία και δημιούργησε ταμεία για τις άπορες χήρες και τα ορφανά. Έδινε δε, ο ίδιος το παράδειγμα της διακονίας επισκεπτόμενος συχνά, διακονώντας και περιποιούμενος προσωπικά τους πάσχοντες αδελφούς του.
Επί βασιλείας Λέοντος του Ε`, όταν αναζωπυρώθηκε ο αγώνας των εικονομάχων και ξεκίνησε νέος διωγμός κατά των εικονολατρών χριστιανών, ο άγιος Θεοφύλακτος καταδικάστηκε σε εξορία, όπου μαζί και με άλλους αρχιερείς και πιστούς υπέμενε αγόγγυστα τα δεινά, τις στερήσεις και τις κακουχίες της εξορίας.
Προσευχόταν αδιαλείπτως για τον θρίαμβο της ορθοδοξίας, τον οποίον όμως δεν αξιώθηκε να δει διότι το 840 παρέδωσε την άγία του ψυχή. Λίγα χρόνια αργότερα το Ιερό λείψανό του μεταφέρθηκε στη Νικομήδεια και εναποτέθηκε στο Ναό που ο ίδιος έκτισε.
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος γ’. Θείας πίστεως.
Φύλαξ ἄγρυπνος, τῆς Ἐκκλησίας, καὶ καθαίρεσις, τῆς δυασεβείας, Ἱεράρχα Θεοφύλακτε πέφηνας, τοῦ γὰρ Χριστοῦ τὴν Εἰκόνα σεβόμενος, ὑπερορίας καὶ θλίψεις ὑπέμεινας, Πάτερ Ὅσιε, Χριστὸν τὸν Θεὸν ἱκέτευε, δωρήσασθαι ἠμιν τὸ μέγα ἔλεος.