Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος γεννήθηκε το 329 στην Αριανζό της Καππαδοκίας από ειδωλολάτρες γονείς, το Γρηγόριο και τη Νόννα. Μετά τη γέννηση του Γρηγορίου και το φωτισμό του Αγ. Πνεύματος, γίνονται χριστιανοί και βαπτίζονται. Έκανε τις εγκύκλιες σπουδές στη Ναζιανζό, ενώ τη μέση εκπαίδευση στη Καισαρεία, όπου και γνωρίζεται με το συμμαθητή του Μ. Βασίλειο. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του χειροτονήθηκε πρεσβύτερος από τον πατέρα του, επίσκοπο πλέον Ναζιανζού.
Όμως ο άγιος προτίμησε τη γαλήνη και την ηρεμία και αναχωρεί για ένα ησυχαστήριο στον Πόντο κοντά στο φίλο του, τον Μ. Βασίλειο. Οι θερμές όμως παρακλήσεις των δικών του τον οδήγησαν και πάλι στη πατρίδα, όπου και τέθηκε εκ νέου στη διάθεση της Εκκλησίας. Μία σειρά όμως θανάτων, του αδελφού του Καισάρειου, της αδελφής του Γοργονίας, του πατρός και της μητρός του, πλήγωσαν την ευγενή ψυχή του. Στη συνέχεια η θεία πρόνοια οδήγησε τα βήματά του στην Κωνσταντινούπολη, όπου με τον πλέον μαχητικό τρόπο υπερασπίσθηκε την Ορθοδοξία και κατέφερε καίρια πλήγματα κατά των δυσεβών Αρειανών.
Εκλέγεται πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, όμως στη Β΄ Οικουμενική Σύνοδο μια μερίδα επισκόπων τον αμφισβήτησε για ιδιοτελείς σκοπούς. Ο άγιος υπέβαλε την παραίτησή του και αναχωρεί για την πατρίδα του Αριανζό, όπου εκοιμήθη ειρηνικά το 391. Άφησε πλουσιότατο συγγραφικό έργο με έργα δογματικά, ερμηνευτικά, ηθικά και ασκητικά συγγράμματα, επιτάφιους λόγους, ύμνους και ποιήματα. Για την όλη παρουσία του η Εκκλησία τον αποκάλεσε “Θεολόγο”.
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος α’.
Ὁ ποιμενικός αὐλός τῆς θεολογίας σου, τάς τῶν ῥητόρων ἐνίκησε σάλπιγγας· ὡς γάρ τά βάθη τοῦ Πνεύματος ἐκζητήσαντι, καί τά κάλλη τοῦ φθέγματος προσετέθη σοι. Ἀλλά πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, Πάτερ Γρηγόριε, σωθῆναι τάς ψυχάς ἡμῶν.
Κοντάκιον
Ἦχος γ’. Ἡ Παρθένος σήμερον
Θεολόγῳ γλώττῃ σου, τάς συμπλοκάς τῶν ῥητόρων, διαλύσας ἔνδοξε, ὀρθοδοξίας χιτῶνα, ἄνωθεν, ἐξυφανθέντα τῇ Ἐκκλησίᾳ, ἐστόλισας, ὅν καί φοροῦσα, σύν ἡμῖν κράζει, τοῖς σοῖς τέκνοις· Χαίροις Πάτερ, θεολογίας ὁ νοῦς ὁ ἀκρότατος.