Η διαδοχή Χρυσόστομου και τα γεωπολιτικά παιχνίδια
Λόγω της σημερινής συγκυρίας, η διαδοχή Χρυσόστομου απασχολεί έντονα το σύνολο των Εκκλησιών, αλλά και χώρες με διαφορετικά συμφέροντα στην περιοχή, όπως η Ρωσία, η Αμερική, η Αγγλία, η Ελλάδα και βεβαίως η Τουρκία.
Το κείμενο δημοσιεύθηκε στην έντυπη εφημερίδα «Κιβωτός της Ορθοδοξίας», που κυκλοφορεί πανελλαδικά κάθε Πέμπτη.
Σε λίγους μήνες έχουμε προεδρικές εκλογές στην Κύπρο, οι οποίες όμως συμπίπτουν με τις δραματικές εξελίξεις στην τοπική Εκκλησία. Και αν η επόμενη μέρα στο προεδρικό Μέγαρο είναι λίγο-πολύ δεδομένη, στο Αρχιεπισκοπικό η κατάσταση παραμένει θολή, καθώς σε αυτό επικεντρώνεται το ενδιαφέρον κυβερνήσεων και Εκκλησιών.
Πάντα η Εκκλησία στην Κύπρο είχε βαρύνοντα λόγο στα πολιτικά, από τον 19ο αιώνα έως και σήμερα. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του σχεδίου Ανάν, το οποίο πολέμησε με σθένος ο Χρυσόστομος, παρεμβαίνοντας δυναμικά σε ένα θέμα καθαρά πολιτικό. Άλλωστε, το σύνολο των Αρχιεπισκόπων στην Κύπρο είχε και πολιτικό λόγο, τον οποίο ενσάρκωσε στον απόλυτο βαθμό ο μακαριστός Μακάριος.
Λόγω της σημερινής συγκυρίας, η διαδοχή Χρυσόστομου απασχολεί έντονα το σύνολο των Εκκλησιών, αλλά και χώρες με διαφορετικά συμφέροντα στην περιοχή, όπως η Ρωσία, η Αμερική, η Αγγλία, η Ελλάδα και βεβαίως η Τουρκία.
Πέραν του ενδιαφέροντος, υπάρχουν και παρεμβάσεις επηρεασμού των πιστών, οι οποίες συνοδεύονται από έντονο παρασκήνιο.
Ο λόγος που γίνεται αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι στην Κύπρο για την κατάρτιση του τριπρόσωπου (από τα τρία πρόσωπα θα εκλεγεί ο νέος Αρχιεπίσκοπος), ψηφίζουν το σύνολο των πιστών που είναι εγγεγραμμένοι στους ενοριακούς καταλόγους. Το λαϊκό στοιχείο με τη ψήφο του θα αναδείξει τους εκλέκτορες και στη συνέχεια αυτοί θα καταλήξουν στους τρείς μητροπολίτες, εκ των οποίων η Ιερά Σύνοδος θα επιλέξει τον νέο επικεφαλή της Εκκλησίας.
Με τα δεδομένα αυτά, το ενδιαφέρον μετατοπίζεται στη βάση και στη δυνατότητα των υποψηφίων και των υποστηρικτών τους να κινητοποιήσουν τους πιστούς.
Τα τελευταία χρόνια και στην Κύπρο παρατηρείται το φαινόμενο της μεγάλης αποχής, κάτι που θεωρείται δεδομένο και τώρα. Ωστόσο, υπάρχουν περίπου 30.000 Ρώσοι με δικαίωμα ψήφου στις ενορίες, οι οποίοι μπορούν να διαμορφώσουν το αποτέλεσμα, καθώς η Μόσχα στηρίζει πολλά στην κυπριακή εκκλησία.
Τα τελευταία χρόνια και με αφορμή την αναγνώριση της αυτοκεφαλίας της Ουκρανίας, η Σύνοδος έχει διχαστεί σε φιλορώσους και φιλοπατριαρχικούς. Επί της ουσίας, πρόκειται για «φιλορώσους» και «φιλοδυτικούς».
Στους φιλορώσους επικεφαλής φέρεται να είναι ο Λεμεσού Αθανάσιος και στους φιλοδυτικούς ο Πάφου Γεώργιος, ο οποίος θεωρείται και άνθρωπος του Χρυσόστομου.
Ο Ταμασσού Ησαΐας, ο οποίος αρχικά είχε διαφωνήσει με την αναγνώριση της Ουκρανίας μετά τη ρωσική εισβολή, τηρεί μια ουδέτερη στάση.
Έτσι όπως είναι σήμερα η κατάσταση, παλιά και νέα πρόσωπα διαγκωνίζονται για το ποιος θα πάρει το «χρίσμα», καθώς στους βασικούς υποψήφιους Λεμεσού Αθανάσιο, Ταμασσού Ησαΐα, Πάφου Γεώργιο και Μόρφου Νεόφυτο, έχουν προστεθεί και άλλα πρόσωπα, όπως ο Κωνσταντίας και Αμμοχώστου Βασίλειος, ο Καρπασίας Χριστόφορος και ο Κιτίου Χρυσόστομος, χωρίς να αποκλείονται και εκπλήξεις.
Αυτή τη στιγμή, στο στρατόπεδο των ακραιφνών φιλορώσων ανήκουν οι Μητροπολίτες Λεμεσού, Μόρφου και Κύκκου και οι Επίσκοποι Αμαθούντος και Μαχαιρά και Λήδρας Επιφάνιος.
Στους φιλοδυτικούς ανήκουν οι μητροπολίτες Πάφου, Κιτίου, Καρπασίας, Μεσαορίας, Τριμυθούντος και Κυρηνείας.
Να σημειωθεί ότι ο Λεμεσού Αθανάσιος, στις εκλογές του 2006 ήταν συνυποψήφιος με τον σημερινό αρχιεπίσκοπο και τον Κύκκου Νικηφόρο.
Στις δημοσκοπήσεις που έχουν γίνει, φαίνεται να προηγούνται οι μητροπολίτες Λεμεσού Αθανάσιος, Ταμασσού Ησαΐας και Μόρφου Νεόφυτος. Προς το παρόν, εκτός του τριπρόσωπου (την τελική εκλογή την κάνει η Ιερά Σύνοδος μεταξύ των τριών, αλλά προηγείται η ψήφος των πιστών), μένουν οι φίλοι του Αρχιεπισκόπου, αφού ο Πάφου Γεώργιος, ο αγαπημένος μητροπολίτης του Χρυσόστομου, δεν έχει το λαϊκό έρεισμα.
Τελευταία, έντονα ακούγεται και το όνομα του Κωνσταντίας Βασίλειου, που ανήκει στο περιβάλλον του κ.Χρυσόστομου.
Το μεγάλο στοίχημα για τους «αντιρώσους» είναι στο τριπρόσωπο να συμμετέχει ένας του αρχιεπισκοπικού περιβάλλοντος.
Στην περίπτωση που κάτι τέτοιο δεν συμβεί, τότε όλα δείχνουν ότι θα επιλεγεί, σύμφωνα με πληροφορίες από την Κύπρο, το «μικρότερο κακό», φωτογραφίζοντας τον Ταμασσού Ησαΐα, ο οποίος θεωρείται μετριοπαθής.
Τα κόμματα, ακόμη και το ΑΚΕΛ, τάσσεται υπέρ της ήρεμης διαδοχής, βλέποντας στο πρόσωπο του Κωνσταντίας έναν ικανό ιεράρχη.
Τις επόμενες μέρες θα αρχίζει να ξεκαθαρίζει η κατάσταση, η οποία θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από το πώς οι Ρώσοι θα χειριστούν το θέμα και αν θα είναι αυτή τη φορά σε θέση να διαθέσουν χρήματα στο πρώτο στάδιο των εκλογών.
Ένας αιώνας συγκρούσεις με τραυματικά αποτελέσματα
Όποτε και να γίνουν εκλογές για τον αρχιεπισκοπικό θρόνο στην Κύπρο, η εμπλοκή των πολιτικών είναι δεδομένη. Τα κόμματα και οι ξένες δυνάμεις (Άγγλοι) πάντα επηρέαζαν τις εξελίξεις και με τη σειρά της η Εκκλησία εμπλέκονταν με την πολιτική όχι μόνο λόγω Μακαρίου, αλλά εξαιτίας της εκλογής του αρχιεπισκόπου από τη βάση.
Όπως και τώρα, έτσι και πριν από ένα αιώνα, οι εντάσεις και οι ίντριγκες πολλές και στο βάθος ένας μίνι διχασμός με καθαρά πολιτικές προεκτάσεις.
Η Κύπρος από το 1899 και μέχρι τον θάνατο του Μακάριου, συνεχώς, ήταν σε μία διαρκή ένταση, με αφορμή και το Εκκλησιαστικό.
Μετά τον θάνατο του μητροπολίτη Επιφάνιου και του αρχιεπισκόπου Σωφρόνιου, τον θρόνο διεκδίκησαν οι Ιεράρχες Κιτίου, Κύριλλος Παπαδόπουλος και Κερύνειας, Κύριλλος Βασιλείου.
Γύρω από τον Παπαδόπουλο συσπειρώθηκαν οι αδιάλλακτοι ενωτικοί και με τον Βασίλειο οι μετριοπαθείς. Και ξαφνικά, ο λαός χωρίστηκε σε δύο στρατόπεδα. Ήταν δε τέτοια η ένταση των δύο πλευρών που το νησί βρέθηκε στα πρόθυρα εμφυλίου. Εφημερίδες, σχολεία, σωματεία, καφενεία, ναοί. Αθήνα, Φανάρι, Αλεξάνδρεια, προσπάθησαν να φέρουν τις δύο παρατάξεις πιο κοντά, αλλά χωρίς αποτέλεσμα.
Οι οπαδοί του Παπαδόπουλου κατάφεραν να επικρατήσουν στη Βουλή. Ψήφισαν νόμους που άνοιξαν τον δρόμο για την εκλογή του. Το 1910, η ελληνική κυβέρνηση παρενέβη δυναμικά και αποκαταστάθηκε η ηρεμία. Ο Κύριλλος πέθανε και τον διαδέχτηκε ο αντίπαλός του.
Ο Κύριλλος πέθανε το 1933 αλλά, εξαιτίας των εντάσεων, ο θρόνος έμεινε ακέφαλος μέχρι το 1947! Οι Άγγλοι για να περιορίσουν τον εθναρχικό ρόλο της Εκκλησίας είχαν ασκήσει πιέσεις, ενώ είχαν εξορίσει και όσους μητροπολίτες ήταν εναντίον τους.
Ο Μητροπολίτης Πάφου Λεόντιος, λόγω της εξορίας από τους Άγγλους των Μητροπολιτών Κιτίου Νικόδημου και Κερυνείας Μακαρίου, αρνήθηκε να γίνουν οι εκλογές. Ο Μακάριος επέστρεψε από την εξορία και με τον Πάφου διεκδίκησαν την Αρχιεπισκοπή. Και πάλι διχασμός και ακραίες καταστάσεις. Οι δύο αποφάσισαν να μην είναι υποψήφιοι για το καλό των Ελλήνων. Όπως οι αδιάλλακτοι ενωτικοί τάχτηκαν με τον Μακάριο και οι μετριοπαθείς με τον Λεόντιο, τον οποίο συμπαθούσε και το ΑΚΕΛ.
Οι εκλογές έγιναν με παρέμβαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου και η Εκκλησία χωρίστηκε σε δεξιούς (Μακάριος) και αριστερούς (Λεόντιος).
Αρχιεπίσκοπος εξελέγη ο Λεόντιος, με τη δεξιά όμως να τον αμφισβητεί έντονα. Ο νεοεκλεγείς έμεινε στον θρόνο ένα μήνα. Πέθανε τον Ιούνιο του 1947.
Το ΑΚΕΛ προκειμένου να μην εκλεγεί ο «εθνικιστής», όπως έλεγαν τον Μακάριο, πρότειναν να γίνει αρχιεπίσκοπος ο μητροπολίτης του Φαναρίου Δέρκων Ιωακείμ, ο οποίος ήταν στην Κύπρο για να «μειωθούν οι τριβές». Ο Δέρκων έφυγε άρον-άρον και η Αθήνα στήριξε ανοιχτά τον Μακάριο, ο οποίος εξελέγη και ενθρονίστηκε την ίδια μέρα, 24 Δεκεμβρίου 1947. Όμως, το 1950 πέθανε και τον διαδέχτηκε ο νεαρός τότε Μακάριος, ο επόμενος Εθνάρχης του νησιού.
Μετά τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου το 1959, με τις οποίες η Κύπρος απέκτησε την ανεξαρτησία της, η υποψηφιότητα του Μακαρίου για τη θέση του προέδρου της νεοσύστατης δημοκρατίας προκάλεσε έντονες αντιδράσεις μεταξύ των «Ζυριχικών» και «αντιζυριχικών», οι οποίοι αντιπρότειναν τον πατέρα του Γλαύκου Κληρίδη, Ιωάννη, τον οποίο στήριξε η ακροδεξιά και το ΑΚΕΛ.
Ο Γλαύκος Κληρίδης δεν στήριξε τον πατέρα του, δηλώνοντας ότι «πατρός τε και μητρός τε τιμιώτερον εστί η πατρίς». Ο Μακάριος συγκέντρωσε το 67% των ψήφων με το ΑΚΕΛ να στηρίζει τον νέο πρόεδρο.
H Ακροδεξιά και οι δυσαρεστημένοι αγωνιστές της ΕΟΚΑ συσπειρώθηκαν γύρω από τον Γρίβα, ασκώντας έντονη κριτική στον Μακάριο. Ο λαός χωρίστηκε και πάλι σε Γριβικούς και Μακαριακούς. Μία κόντρα που σημάδεψε την Κύπρο ως την τουρκική εισβολή.
Οι Γριβικοί και αδιάλλακτοι αποκαλούσαν τον Μακάριο «επίορκο της ένωσης» και τους οπαδούς του ανθενωτικούς, ανθέλληνες και «Μουσκικούς», από το κατά κόσμον όνομα του αρχιεπισκόπου, που ήταν Μιχαήλ Μούσκος.
Η διαμάχη των δύο πλευρών πήρε διαστάσεις διχασμού και εμφύλιας αντιπαράθεσης με την ίδρυση της ΕΟΚΑ B’, το 1971. H σύγκρουση άνοιξε τον δρόμο για το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου και την τουρκική εισβολή.
Τότε, στην Αθήνα, εκκλησιαστικά έντυπα έριχναν λάδι στη φωτιά, θέτοντας το ζήτημα αν ο Μακάριος έπρεπε να είναι και αρχιεπίσκοπος και Πρόεδρος, στη λογική: «Ή παπάς-παπάς ή ζευγάς-ζευγάς».
