Λουδάρος Ανδρέας
ΔΟΓΜΑ | ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΡΩΜΗ | Για μια ιδιαίτερα σπάνια και σημαντική προσωπικότητα που αφιέρωσε την ζωή του στην Εκκλησία και την φιλανθρωπία, τον ιερομόναχο Ευσέβιο, Γιαννακάκη μίλησε σήμερα στη Ρώμη, στην Κοινότητα του Αγίου Αιγιδίου, ο πρωτοπρεσβύτερος π. Κωνσταντίνος Παπαθανασίου, στο πλαίσιο της επίσκεψης του κλιμακίου της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος στη Ρώμη.
Το θέμα της ομιλίας η οποία έγινε στην αγγλική γλώσσα σε ένα ιδιαίτερα σημαντικό ακροατήριο ήταν «Ιερομόναχος Ευσέβιος Γιαννακάκης: Ο πνευματικός σιτοδότης και φωτισμένος παιδαγωγός, το ιερό πρότυπο της φιλανθρωπίας στην εποχή μας (1910-1995)».
Το dogma.gr παρουσιάζει τα κυριότερα σημεία της ομιλίας του π. Κωνσταντίνου καθώς και την ειδική παρουσίαση η οποία πραγματοποιήθηκε που είναι διαθέσιμη ΕΔΩ
ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΣ ΕΥΣΕΒΙΟΣ ΓΙΑΝΝΑΚΑΚΗΣ
Ο πνευματικός σιτοδότης και φωτισμένος παιδαγωγός
το ιερό πρότυπο της φιλανθρωπίας στην εποχή μας
(1910-1995)
Κύριε Πρόεδρε,
Σεβαστοί πατέρες, ἀγαπητοί ἀδελφοί,
Μέ ἰδιαίτερη χαρά συμμετέχω στό παρόν Συνέδριο ἐκ μέρους τοῦ ἱεραποστολικοῦ Ὀργανισμοῦ τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, τό ὁποῖο διοργανώνεται ἀπό τήν Κοινότητα τοῦ Ἁγίου Αἰγιδίου ἐδῶ στή Ρώμη. Ἐπιτρέψτε μου νά ἐκφράσω θερμές καί βαθιές εὐχαριστίες πρός τόν σεβαστό Πρόεδρο καί τά μέλη τοῦ Προεδρείου τόσο γιά τήν ἐξαιρετική τιμή τῆς συμμετοχῆς μου μέ Εἰσήγηση, ὅσο καί γιά τόν γενικό τίτλο τοῦ Συνεδρίου, τό ὁποῖο ἔχει ὡς κεντρικό ἄξονα Εἰσηγήσεων μεγάλες σύγχρονες φιλανθρωπικές προσωπικότητες.
Δύσκολη ἡ εὐθύνη τῆς τιμῆς καί μεγάλη ἡ τόλμη, συμπληρώνω, καθώς ἐπέλεξα νά ἀναφερθῶ σέ μιά ὑψηλή πνευματική καί φιλανθρωπική προσωπικότητα τοῦ 20οῦ αἰ. ἀπό τήν Ἑλλάδα, στόν μακαριστό ἱερομόναχο Εὐσέβιο Γιανακάκη (1910-1995), ὁ ὁποῖος ἄφεσε ἀνεξίτηλα ἴχνη αὐθεντικοῦ χριστιανικοῦ βίου καί ἁγιότητας σέ λαϊκούς καί κληρικούς, τόσο στό κέντρο τῆς Ἀθήνας ὅσο καί στά μοναστικά μέρη ὅπου ἐμόνασε.
Στό χρόνο πού ἔχουμε στή διάθεσή μας θά προσπαθήσουμε νά παρουσιάσουμε τήν προσωπικότητα αὐτή σέ τρεῖς βασικούς ἄξονες: Μετά τήν εἰσαγωγή (βιογραφία καί βιβλιογραφία) θά ἑστιάσουμε τήν προσοχή μας α) στήν πνευματική του συνεισφορά, β) τή φωτισμένη παιδαγωγική του, καί κυρίως γ) στην ανάδειξή του ως ιερό πρότυπο της φιλανθρωπίας στην εποχή μας.
Ἀναλογιζόμενος ἐξ ἀρχῆς τή δυσκολία τοῦ ἐγχειρήματος νά ἀνταποκριθῶ μέ τόν λόγο ἰσοδύναμα στό ὕψος τοῦ μακαριστοῦ Γέροντα, ἐπιθυμῶ νά ζητήσω ἀπ’ ὅλους σας τήν ἐπιείκεια καί τήν εὐμένειά σας για τήν ταπεινή αὐτή προσέγγιση πού θά ἐπιχειρήσουμε.
*
Γιά τήν προσωπικότητα τοῦ ἱερομονάχου Εὐσεβίου ἔχουν ἐκδοθεῖ μέχρι σήμερα καί κυκλοφοροῦνται πέντε βιβλία. Κατά χρονολογική σειρά ἐκδόσεως εἶναι τά ἑξῆς:
(α) Πρώτη καί βασική πηγή εἶναι ἡ μαρτυρία τοῦ ἰδίου τοῦ ἀειμνήστου Γέροντα, πού φέρει τόν τίτλο «Κοντά στόν πόνο καί μαζί μέ τούς πονεμένους», μιά πολύτιμη καταγραφή τῆς ἐμπειρίας του ὡς ἱερέως νοσοκομείου. [Βλ. Ἀρχιμ. Εὐσεβίου Ἠλ. Γιαννακάκη, Κοντά στόν πόνο καί μαζί μέ τούς πονεμένους – Ἱπποκράτειο Γενικό Νοσοκομεῖο Ἀθηνῶν (Αἴγιο: Ἱερά Γυναικεία Κοινοβιακή Μονή Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου, 2η ἔκδ. 2005)].
(β) Σημαντικότερη, σπουδαιότερη καί πληρεστάτη εἶναι ἡ πολυτελής καί πολυσέλιδη ἔκδοση (σσ. 606) τῆς Ἱερᾶς Γυναικείας Κοινοβιακῆς Μονῆς Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου Αἰγίου μέ τόν τίτλο «Ἱερομόναχος Εὐσέβιος Γιαννακάκης: Ἐπίγειος ἄγγελος καί οὐράνιος ἄνθρωπος». Τό ἔργο προλογίζει ὁ Μητρ. Καλαβρύτων καί Αἰγιαλείας κ. Ἀμβρόσιος, ὁ ὁποῖος τόν ἀποκαλεῖ «δῶρο τῆς εὐσπλαγχνίας τοῦ Θεοῦ», «πολυσέβαστο καί ἁγιασμένο Γέροντα», μέ μιά φράση «ἅγιο Γέροντα». [Βλ. Ἱερομόναχος Εὐσέβιος Γιαννακάκης: Ἐπίγειος ἄγγελος καί οὐράνιος ἄνθρωπος (Αἴγιο: Ἱερά Γυναικεία Κοινοβιακή Μονή Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου, 2009)].
(γ) Τό ἴδιο ἔτος ἐκδίδεται καί ἀφιερώνεται τό ἐτήσιο ἡμερολόγιο τοῦ 2009 τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Καλαβρύτων καί Αἰγιαλείας, ἀφιερωμένο στόν σύγχρονο ἁγιασμένο λειτουργό τοῦ Ὑψίστου, ἀξιομακάριστο Γέροντα Εὐσέβιο Γιαννακάκη.
(δ) Στοιχεῖα ἀπό τό σημαντικότατο ὑλικό τοῦ προαναφερθέντος σπουδαίου ἔργου τῆς Ἱερᾶς Γυναικείας Κοινοβιακῆς Μονῆς Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου περιέχονται σέ μιά νέα ἔκδοση (σσ. 64) μέ τόν τίτλο «Σύντομο βιογραφικό καί πατρικές νουθεσίες τοῦ πολυχαρισματούχου Γέροντος Εὐσεβίου Γιαννακάκη (1910-1995)». [Βλ. Σύντομο βιογραφικό καί πατρικές νουθεσίες τοῦ πολυχαρισματούχου Γέροντος Εὐσεβίου Γιαννακάκη (1910-1995), (Θεσ/νίκη: «Ὀρθόδοξος Κυψέλη, 2009).
(ε) Τέλος, πρίν ἀπό λίγα χρόνια κυκλοφόρησε μιά εὐσύνοπτη ἔκδοση (σσ. 61) μέ τίτλο «Γέρων Εὐσέβιος Γιαννακάκης», ἔκδοση ὅπου ἐντάσσεται στή σειρά «Σύγχρονοι Γέροντες». [Βλ. Εὐάγγελος Π. Λέκκος, Γέρων Εὐσέβιος Γιαννακάκης: 1910-1995 (Σύγχρονοι Γέροντες 14· Ἀθήνα: Σαΐτης, 2011)].
Πέρα ἀπό τίς ἀνωτέρω πέντε ἔντυπες ἐκδόσεις, ὁ μελετητής μπορεῖ νά ἀναζητήσει τήν παρουσίαση τοῦ ἱερομονάχου Εὐσεβίου στό χῶρο τοῦ διαδικτύου, ἀναφέροντας ἐδῶ μόνο τή σπουδαιότερη.
Πρόκειται γιά τήν πληρέστερη παρουσίαση πού γίνεται στήν ἱστοσελίδα τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Παντοκράτορος Μελισσοχωρίου τῆς περιοχῆς Λαγκαδᾶ (Θεσ/νίκης). Στή θεματική κατηγορία «Γέροντες καί μορφές τῆς Ὀρθοδοξίας» καί εἰδικότερα στήν ἑνότητα «Σύγχρονοι ὀρθόδοξοι Γέροντες» περιέχεται ὁ Γέροντας Εὐσέβιος Γιαννακάκης. [Βλ. http://www.impantokratoros.gr/gerontas _eysebios_giannakakis.el.aspx (πρόσβαση 19.3.2014)]
Σέ ἄλλη θεματική ἑνότητα ἡ ἴδια ἱερά Μονή καταγράφει «Ἀποφθέγματα καί νουθεσίες π. Εὐσεβίου Γιαννακάκη». [Βλ. http://www.impantokratoros.gr /eysebios_giannakakhs_nouthesies.el.aspx (πρόσβαση 19.3.2014)]
Σέ μιά τρίτη ἑνότητα ἡ ἴδια ἱερά Μονή ἀναφέρεται στό θέμα «Γέροντας Εὐσέβιος Γιαννακάκης γιά τήν Μοναχική Ζωή», καί εἰδικότερα στίς Μοναχές τῆς Ἱερᾶς Γυναικείας Κοινοβιακῆς Μονῆς Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου στό Μαρκόπουλο Ὠρωποῦ. [Βλ. http://www.impantokratoros.gr/6D49FB91.el.aspx (πρόσβαση 19.3.2014)]
*
Ὁ π. Εὐσεβιος, κατά κόσμον Ἀν¬τώ¬νιος Γιαννακάκης, γεννήθηκε τό 1910 στό Γεωργίτσι τῆς Σπάρτης καί οἱ πολύ¬τε¬κνοι εὐλαβεῖς γο¬νεῖς του τόν ἀνέ¬θρε¬ψαν ἐν παιδείᾳ καί νου¬θεσίᾳ Κυρίου.
Ὁ Ἀντώνης ἦταν παιδί ὑπάκουο, «χαριτωμένο», μέ σπλαχνική καρδιά. Ἀγαποῦσε πολύ τήν ἐκκλησία καί τίς ἀκολουθίες της. Μέχρι τά δεκαεπτά του χρόνια βοηθοῦσε τόν πατέρα του στίς γεωργικές ἐργασίες. Στήν Ἀθήνα πού ἦλθε γιά νά ἐργαστεῖ γνώρισε τόν ἱερομόναχο π. Ἰγνάτιο Κολιόπουλο, τόν ὁποῖο ἔκανε πνευματικό του. Κάνοντας ὑπακοή ζοῦσε αὐστηρή καί προσεκτική πνευματική ζωή. Παρακο¬λουθοῦσε τά κηρύγματα τοῦ π. Σεραφείμ Παπακώστα στό μητροπολιτικό Ναό. Μαζί μέ ἄλλους νέους ἐργα¬ζόταν ἱεραποστολικά στά νοσοκομεῖα καί τά κατηχητικά σχολεῖα. Γιά ἱερωσύνη οὔτε σκέψη. Αἰσθανόταν ἀνάξιος γι’ αὐτή.
Στήν ἱερά Μονή Ἁγίας Λαύρας Καλαβρύτων. Ὅταν ἐπέ-στρε¬ψε ἀπό τό μέτωπο, μετά τήν ὑπόδειξη καί εὐλογία τοῦ πνευ¬ματι¬κοῦ του, πῆγε στήν ἱερά Μονή τῆς Ἁγίας Λαύρας, ὑποτακτικός στόν Γέροντα Σεραφείμ Ρηγόπουλο, Προηγούμενο τῆς Μονῆς. Σέ ἕνα χρόνο ἔγινε μοναχός μέ τό ὄνομα Εὐσέβιος καί μετά ἀπό μία ἑβ¬δομάδα Ἱεροδιάκονος. Μαρτυρίες παλαιῶν πατέρων ἀναφέρο¬ν¬ται στήν εὐλάβεια, ταπείνωση, ὑπακοή, εὐθύτητα, εἰλικρίνεια, ἀγαθό¬τητα καί τήν ἀγάπη τοῦ π. Εὐσέβιου πρός ὅλους.
Τόν Ὀκτώβριο τοῦ 1943 ἐκοιμήθη ὁ Γέροντάς του, καί τόν Δεκέμβριο ὁ π. Εὐσέβιος ἔζησε τό δράμα τῆς ἐκτέλεσης τῶν Πατέρων καί τῆς καταστροφῆς τῆς Μονῆς ἀπό τούς Γερμανούς. Στίς 13 Δεκεμβρίου ἔγινε ἡ φρικτή ἐκτέλεση τῶν 1.300 Καλαβρυτινῶν καί ἡ πυρπόληση τῆς πόλης ἀπό τούς Γερμανούς. Ἀπό τό Δεκέμβριο ἕως τόν Ἀπρίλιο πού ἔφυγαν οἱ Γερμανοί, ὁ π. Εὐσέβιος καί οἱ ἄλλοι Μοναχοί διανυκτέρευαν στό δάσος.
Τό ἔργο του στό Ἱπποκράτειο Νοσοκομεῖο. Τό 1951, ἔρχεται στήν Ἀθήνα νά σπουδάσει στή Θεολογική Σχολή. Τό 1952 χειρο¬τονεῖται Πρεσβύτερος. Τόν ἑπόμενο κιόλας μήνα διορίζεται ὡς ἐφημέριος στό Ἱπποκράτειο Νοσοκομεῖο Ἀθηνῶν. Τό ἴδιο ἔτος ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν κυρός Θεόκλητος, τόν ἔκανε Πνευματικό, καί τοῦ ἀπένειμε τό ὀφφίκιο τοῦ ἀρχιμανδρίτου. Ἔκτοτε ἀσκοῦσε τό ἐπίπονο ἔργο τῆς πνευματικῆς πατρότητας μέχρι τό τέλος τῆς ζωῆς του. Ἐπιτέλεσε πράγματι ἔργο μοναδικό καί ἀνεπανάληπτο. Τριανταπέντε σχεδόν χρόνια ἔζησε μέσα στό νοσοκομεῖο ὁ π. Εὐ¬σέβιος σάν ἀσκητής. Ἦταν ἕνα ἄνθος τῆς ἐρήμου μέσα στόν κόσμο. Χάρη στίς προσευχές του καί στίς ἀκάματες προσπάθειές του, παρά τίς ἀντιδράσεις, θεμελιώθηκε ὁ ἱερός Ναός τοῦ νοσοκομείου τό Φεβρουάριο τοῦ 1958, σέ καίρια γωνιακή θέση ἐπί τῆς Βασιλίσσης Σοφίας. Ὁ Ναός ἐγκαινιάσθηκε τό 1965.
Λειτουργοῦσε τρεῖς μέ τέσσερις φορές τήν ἑβδομάδα τό πρωί 4.30-7.30 π.μ., γιά νά κοινωνήσουν ἐγκαίρως οἱ ἀσθενεῖς, καί γιά νά προλάβει τό προσωπικό τοῦ νοσοκομείου καί ἄλλοι ἐργαζόμενοι καί φοιτητές πού σύχναζαν ἐκεῖ νά ἐκκλησιασθοῦν.
• Ἐπί τρεῖς καί πλέον δεκαετίες τό Ἱπποκράτειο ὑπῆρξε καταφύγιο ψυχῶν καί πολυσύχναστη πνευματική κυψέλη, χάρη στήν ἁγιοσύνη τοῦ Γέροντα. Σύχναζαν ἐκεῖ οἱ φιλακόλουθοι, οἱ φι¬λο¬μόναχοι καί πολλές χριστιανικές οἰκογένειες, νέοι δέ πάρα πολλοί, ἐργαζόμενοι καί φοιτητές.
• Ὁ ἅγιος Γέροντας, ὡς πνευματικός Πατέρας, ἦταν ἀνε-ξάντλητος στήν προσφορά ἀγάπης πρός τίς οἰκογένειες τίς ὁποῖες στήριζε καί ὑλικά. Ἐπί χρόνια ὁλόκληρα πλήρωνε τό ἐνοίκιο ἄπο¬ρων οἰκογενειῶν. Μέ πολλή στοργή περιέβαλλε παιδιά ὀρφανά ἀπό πατέρα ἤ μητέρα. Φρόντιζε γιά ὅλες τίς ἀνάγκες τους.
• Σ’ ὅλη του τή ζωή τόνιζε τήν ἀναγκαιότητα τοῦ Μυστηρίου τῆς Ἐξομολογήσεως. «Ἄριστο εἶναι νά ἔχει ὅλη ἡ οἰκογένεια ἕναν Πνευματικό πατέρα» ἔλεγε, πού νά γνωρίζει τά θέματά της καί νά προσεύχεται, καί μέ τήν εὐλογία του ὅλα τά μέλη νά κοινωνοῦν συχνά τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων. Ἐκεῖ εἶναι ἡ χαρά καί ἡ εἰρήνη.
• Ὁ π. Εὐσέβιος ἦταν πολύ αὐστηρός στήν προσωπική του ζωή, ἀσκητικός καί ἀθόρυβος. Ἐντούτοις εἵλκυε κοντά του πλῆθος νέων ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι τόν ἀγαποῦσαν καί ἔτρεφαν πρός τό πρόσωπό του ἀπέραντο σεβασμό καί ἀφοσίωση. Ἦταν ὁ φωτισμένος ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα παιδαγωγός.
Κτήτωρ ἱερῶν Μονῶν. Ἀληθινός Μοναχός ὁ ἴδιος καί πλήρης θείας Χάριτος ἀναδείχθηκε ἐμπνευστής Ἱερατικῶν καί Μοναχικῶν κλίσεων. Ἀσκητικός, ταπεινός, γλυκύς καί πράος ἔγινε ὁ ἔμπειρος καί ἀπλανής Νυμφαγωγός πολλῶν ψυχῶν πού ποθοῦσαν τήν ἀγγελική ζωή καί πολιτεία.
Ἐραστής τοῦ Μονήρους κατά Θεόν βίου ὑπῆρξε ἐμπνευσμένος διοργανωτής Κοινοβίων. Παράλληλα μέ τήν ἐξαντλητική ἐργασία καί διακονία του στό Νοσοκομεῖο, ἵδρυσε καί ἐκ βάθρων ἀνήγειρε τήν Ἱερά Γυναικεία Κοινοβιακή Μονή Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου στό Μαρκόπουλο Ὠρωποῦ, ὅπου ἀναλώθηκε ἐπί εἴκοσι ἔτη (1967-1987) ὡς Κτήτωρ καί πνευματικός Πατέρας.
Τό 1987, πού ὁ π. Εὐσέβιος εἶχε πλέον συνταξιοδοτηθεῖ, ἡ Πρόνοια τοῦ Θεοῦ ὁδήγησε τά βήματά του στήν Ἱερά Μητρόπολη Καλαβρύτων καί Αἰγιαλείας μέ μιά ὁμάδα εὐλαβῶν νεανίδων, πνευ¬ματικῶν του τέκνων πού ἐπιθυμοῦσαν νά μονάσουν.
Ὁ Σεβασμιώτατος Ἅγιος Καλαβρύτων κ. Ἀμβρόσιος θεώρησε ξεχωριστή εὐλογία τήν ἄφιξη τοῦ π. Εὐσεβίου στή Μητρόπολή του. Τόν περιέβαλε μέ πηγαία υἱική ἀγάπη καί τοῦ ἔδειξε δύο Μοναστήρια τῆς Ἐπαρχίας του. Ὁ ἱερός λόφος τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου, μέ τό πανέμορφο φυσικό τοπίο μέ τόν ἀνοικτό ὁρίζον¬τα, ἐνέπνευσε τόν Γέροντα, ὥστε νά ἐπιλέξει τό ἐρειπωμένο Μετόχι τῆς ἱ. Μονῆς Ταξιαρχῶν, γιά νά ἐγκατασταθεῖ ἐκεῖ ἡ Ἀδελφότητα.
Ἡ ζωή του ἦταν ἡ θεία Λειτουργία, καί ἡ μνημόνευση ὀνομά¬των στήν ἁγία Προσκομιδή ἡ προσφιλέστερη ἀπασχόλησή του. Μνημόνευε ἀμέτρητα ὀνόματα, ἐπί τέσσερις καί πλέον ὧρες. Στά 52 χρόνια Ἱερωσύνης του οὐδέποτε κάθισε στό Ἱερό κατά τή διάρκεια τοῦ Ὄρθρου καί τῆς θείας Λειτουργίας. Ἀπό τίς 4.30 ἕως τίς δώδεκα, πού ἔβγαινε ἀπό τό Ἱερό, ἦταν ὄρθιος καί δέν ἔνιωθε καθόλου κούραση• τό Ἱερό Βῆμα γιά τόν Γέροντα ἦταν ὁ πιό εὐχάρι¬στος χῶρος ἐπάνω στή γῆ.
Ἡ ἀρετή πού κυρίως διέκρινε τόν π. Εὐσέβιο ἦταν ἡ βαθιά ταπείνωσή του. Ζοῦσε στήν ἀφάνεια καί ἐργαζόταν ἀθόρυβα γιά τή δόξα τοῦ Θεοῦ, τόν Ὁποῖο ἀγαποῦσε ἐξ ὅλης ψυχῆς, διανοίας καί ἰσχύος. Ὁ ἴδιος ἐπιμελῶς ἀπέκρυπτε τόν ἑαυτό του γιά τόν ὁποῖο εἶχε πολύ ταπεινή ἰδέα. Ἀνεξίκακος συγχωροῦσε ἀμέσως ὅσους τόν ἔβλαπταν καί τούς εὐεργετοῦσε, τόσο, πού ἡ ἀγάπη του τούς ἄλλαζε.
Τό ὁσιακό τέλος του. Τήν ἁγία ζωή του σφράγισε τό κατά πάντα ὁσιακό τέλος του τό ὁποῖο καί προγνώρισε. Ἀντιμετώπισε τήν ὀδυνηρή νόσο τοῦ καρκίνου μέ θαυμαστή καρτερία καί δοξολογία στόν Θεό. Μέσα στούς φρικτούς πόνους του ἀκατάπαυστα δόξαζε τόν Θεό. Ἐπί ἕνδεκα συνεχεῖς ἡμέρες ἐτελεῖτο Ἀγρυπνία στήν ἱ. Μονή καί ὁ π. Εὐσέβιος περίμενε μέ πολλή λαχτάρα κάθε φορά τή θεία Κοινωνία. Μιλοῦσε ἀνοικτά καί χωρίς φόβο γιά τό θάνατό του: «Τό μοναδικό ταξίδι, τό ὑπέροχο, τό ἄφθαστο ταξίδι»!
Τή 19η Ἰουνίου ὁ Γέροντας, ἄν καί ἦταν τόσο βαριά, κατέβασε τά πόδια του ἀπό τήν κλίνη καί κοινώνησε καθιστός γιά τελευταία φορά. Στίς 10.15 π.μ. ἀνάσαινε μέ πολλή δυσκολία. Ξαφνικά, σήκωσε ζωηρά τό κεφάλι του, κοίταξε ψηλά καί δεξιά μέ μιά ἔκφρα¬ση εὐχάριστης ἐκπλήξεως. Τό πρόσωπό του ἔλαμψε. «Χαίρω, χαίρω, χαίρω!» εἶπε, καί ἡ ψυχή του πέταξε στά οὐράνια σκηνώματα.