Λόγος τοῦ Πανοσιολ. Ἀρχιμανδρίτου κ. Ἀγαθαγγέλου Σίσκου,
Βιβλιοφύλακος τῶν Πατριαρχείων,
κατὰ τὴν ἐν τῷ Πανσέπτῳ Πατριαρχικῷ Ναῷ ἐπὶ τῇ ἑορτῇ τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν τελεσθεῖσαν Θ. Λειτουργίαν
ἐν Χοροστασίᾳ τοῦ Σεβ. Πατριαρχικοῦ Ἐπιτρόπου, Μητροπολίτου Καλλιουπόλεως καὶ Μαδύτου κ. Στεφάνου
“Τὴν σοφίαν λαβόντες παρὰ Θεοῦ, ὡς Ἀπόστολοι ἄλλοι τρεῖς τοῦ Χριστοῦ, τῷ λόγῳ τῆς γνώσεως, συνιστᾶτε τὰ δόγματα, ἅ τὸ πρὶν ἐν λόγοις, ἁπλοῖς κατεβάλλοντο, Ἁλιεῖς, ἐν γνώσει, δυνάμει τοῦ πνεύματος”
(Μεσώδιον Κάθισμα τοῦ Ὄρθρου)
Σεβασμιώτατε Πατριαρχικὲ Ἐπίτροπε,
Σεβαστοὶ Πατέρες,
Ἐλλόγιμοι Ἐκπαιδευτικοὶ,
Ἀγαπητοὶ μαθηταὶ καὶ μαθήτριαι,
Ἀγαπητοὶ ἐν Χριστῷ ἀδελφοὶ,
Οἱ μελωδήσαντες ἐν μέσῳ τῆς Ἐκκλησίας, μέλος ἐναρμόνιον Θεολογίας, Τριάδα μίαν ἀπαράλλακτον, τὴν ἀθέατον οὐσίαν καὶ ἀπροσίτῳ Θεότητι, σήμερον εἶναι μελωδούμενοι διὸτι “τῷ λόγῳ τῆς γνώσεως” συνέστησαν τὰ “ἐν γνώσει” δόγματα, τὰ ἀποκαλυφθέντα εἰς τοὺς Ἁλιεῖς τῇ “δυνάμει τοῦ πνεύματος”.
Διὸ καὶ πάντες οἱ τῶν λόγων αὐτῶν ἐρασταὶ, συνήλθομεν ἐπὶ τῷ αὐτῷ ἵνα τιμήσωμεν εὐχαριστιακῶς, τοὺς σοφοὺς τῆς οἰκουμένης Διδασκάλους, τοὺς δοξάσαντας τὸν Θεόν ἐν ἔργοις καὶ λόγοις ἐπὶ γῆς, τοὺς διδάξαντας ἡμᾶς πιστεύειν εἰς Τριάδα ὁμοούσιον, καὶ τοὺς μὴ φοβηθέντας τὴν τοῦ φιλοσοφικοῦ λόγου υἱοθεσίαν.
Ὁ τῆς ἐπιγείου τριάδος λόγος, τῶν θείων Ἱεραρχῶν, τοῦ σοφοῦ Βασιλείου, τοῦ τῆς θεολογίας ἐπωνύμου Γρηγορίου, καὶ τοῦ παγχρύσου τῇ γλώσσῃ Ἰωάννου, ὑπάρχει διαχρονικός καὶ ἀπρόσβλητος, διότι ὑπῆρξεν ὁ ὅντως Σεσαρκωμένος Λόγος, διὸ καὶ εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ὁ φθόγγος αὐτῶν ἐξέδραμε, τῶν ἐνθέων τούτων καὶ σοφῶν Διδασκάλων τῆς κτίσεως, καὶ λόγῳ πράξαντας περὶ τοῦ Κτίσαντος.
Ὁ θεμελιωμένος τούτων θεολογικός λόγος, τῆς διακρίσεως τοῦ Θεοῦ μεταξὺ οὐσίας καὶ ἐνεργειῶν, οὕτως ὥστε, ἐνῶ δὲν γνωρίζωμεν τὴν οὐσίαν τοῦ Θεοῦ, δυνάμεθα νὰ γνωρίσωμεν τὰς κατὰ τὸν Βασίλειον ἐνεργείας ἤ οἰκονομίας τοῦ Θεοῦ κατὰ τὸν Χρυσόστομον, ἡ ὀντολογικὴ διάκρισις κτιστοῦ καὶ ἀκτίστου, τὸ συναμφότερον τῆς καταφατικῆς καὶ ἀποφατικῆς των Θεολογίας, ὡς θεολογικὸν καὶ φιλοσοφικὸν σύστημα μιᾶς λειτουργικῆς σχέσεως καὶ ἑνότητος, ὑπῆρξε καὶ θὰ ὑπάρχει νῦν καὶ ἀεὶ τὸ ἀρραγὲς τῆς Θεολογίας θεμέλιον καὶ τεῖχος, καὶ οὗτοι τῆς Ἐκκλησίας τὰ μεγάλα προπύργια.
Τοῦτο τὸ ἀρραγές τῆς Θεολογίας οἰκοδόμημα τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολῆς, ὑπῆρξεν ἐπὶ αἰῶνας ἀπρόσβλητον, ὑπὸ τῶν διαφόρων ἀθεϊστικῶν θεωριῶν μιᾶς δικαίας ἀπορρίψεως ἑνὸς ἀνθρωπομορφικοῦ θεοῦ τῶν καταφατικῶν ὀνομάτων, ὡς ἐσημειώθη ἐν τῇ Δύσῃ μὲ τὰ διάφορα φιλοσοφικὰ ρεύματα.
Συμφώνως πρὸς τὰς ἀνωτέρῳ θεολογικὰς διακρίσεις, αἱ ὁποῖαι συνιστοῦν τὸ φυλακτήριον τῆς Θεολογίας, ὁ τῆς Ἐκκλησίας φωστὴρ Βασίλειος, μετὰ ἀπολύτου βεβαιότητος διακηρύσσει “Ἡμεῖς δ’ ἐκ τῶν ἐνεργειῶν γνωρίζειν λέγομεν τὸν Θεὸν ἡμῶν, τῇ δὲ οὐσίᾳ αὐτῇ προσεγγίζειν οὐχ ὑπισχνούμεθα. Αἱ μὲν γὰρ ἐνέργειαι αὐτοῦ πρὸς ἡμᾶς καταβαίνουσιν, ἡ δὲ οὐσία αὐτοῦ μένει ἀπρόσιτος”, τοὐτέστιν, ὁ ἀκατάληπτος κατὰ τὴν οὐσίαν Θεὸς γίνεται καταληπτός εἰς ἡμᾶς διὰ τῆς γνώσεως-μεθέξεως εἰς τὰς ἐνεργείας Του.
Ἐὰν ὁ Σοφὸς Βασίλειος καὶ ὁ Θεολόγος Γρηγόριος, συντάσσοντες τοὺς λόγους καὶ τὰ συγγραφικά των ἔργα ἀνταπεκρίνοντο εἰς τὰς πραγματικὰς θεολογικὰς ἀνάγκας καὶ προκλήσεις τῆς Ἐκκλησίας, καθώς ἔγραφον εἰς ἐποχὴν ἐξάρσεως τῶν αἱρέσεων, ἀργότερον ὁ χρυσορρήμων Ἰωάννης συνδυάζων εἰς τὴν χριστολογίαν του, οἰκουμενικῷ τῷ τρόπῳ, τοὺς ὅρους “ἕνωσις” καὶ “συνάφεια”, τῆς ἀντιοχειανῆς καὶ ἀλεξανδρινῆς σχολῆς ἀντιστοίχως, λέγοντας “τῇ γὰρ ἑνώσει καὶ τῇ συναφείᾳ ἕν ἐστιν ὁ Θεὸς Λόγος καὶ ἡ σάρξ, οὐ συγχύσεως γενομένης τῶν οὐσιῶν, ἀλλὰ ἑνώσεως ἀρρήτου τινὸς καὶ ἀφράστου”, διεφώτιζε τὴν Δ´ Οἰκουμενικὴν Σύνοδον τῆς Χαλκηδόνος, καὶ τὴν ἐκ τοῦ χριστολογικοῦ δόγματος καθιερωθεῖσαν θεολογίαν τῆς ἑνώσεως καὶ τῆς διακρίσεως. Τονίσας οὕτως ταυτοχρόνως τὴν ὁμοουσιότητα τοῦ Χριστοῦ μετὰ τοῦ Πατρός καὶ τοῦ ἀνθρώπου, ἀξιοποιῶντας ἐν ταὐτῷ τὴν προγενεστέραν παράδοσιν.
Συνεπῶς, τὸ δόγμα δὲν ἦτο ἀντικείμενον ἀποτελούμενον ἀπὸ μίαν ἁπλῆν σειρὰν ξηρῶν λέξεων, ἀλλ’ ἦτο ζωντανὸς λόγος ἀπευθυνόμενος πρὸς τὸν ἄνθρωπον, εἶχεν ἐφαρμογὴν εἰς τὴν καθημερινότητα, καὶ τοῦτο προκύπτει ἐκ τῆς ἐπιστολογραφίας των. Διὸ καὶ ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος λέγει “οὐκ ἀρκεῖ πρὸς σωτηρίαν ἡμῖν ἡ τῶν ὀρθῶν δογμάτων γνῶσις, ἀλλά δεῖ καὶ πολιτείας ἀρίστης”.
Ἐπίσης, τὸ δόγμα ἦτο ἡ ἀπάντησις τοῦ ζωντανοῦ ἐκκλησιαστικοῦ Σώματος εἰς τὰς θεολογικὰς καὶ ἄλλας φιλοσοφικὰς προκλήσεις τῆς ἐποχῆς. Δυστυχῶς, σήμερον θεωροῦμεν τὸ δόγμα εἶδος μουσειακὸν καὶ ἐπ’ οὐδενὶ ζωντανὸν. Δυστυχῶς, θεωροῦντες τὸ δόγμα ὡς κλειστὸν σύστημα, ἀκουσίως καὶ βλασφήμως καταργοῦμεν τὴν ἐν τοῖς Ἱεροῖς Μυστηρίοις ἐνέργειαν ἤ οἰκονομίαν τοῦ Θεοῦ, διὰ τῆς χάριτος τοῦ Παναγίου Πνεύματος.
Ὡς ἁπλοὶ μεταπρᾶται τοῦ Πατερικοῦ λόγου, δυστυχῶς γινόμεθα καὶ ἀκόλουθοι μιᾶς ἄνευ οὐσίας πίστεως τοῦ θρησκευτικοῦ τύπου. Ἔχοντες πρακτικῶς καὶ θεωρητικῶς διαρραγήσει τὸ προαναφερθέν ἀρραγές τῆς τριαδολογίας καὶ χριστολογίας τεῖχος, δυστυχῶς ἀδυνατοῦμε νὰ ἔχωμεν μίαν εὔστοχον ἀναφορὰν εἰς τὰς προκλήσεις τῶν ἡμερῶν.
Καὶ γεννᾶται εὐλόγως τὸ ἐρώτημα, ὑπάρχουν αἱ ἀνάλογαι θεολογικαὶ ἢ φιλοσοφικαὶ προκλήσεις σήμερον ἐν τῷ κόσμῳ; Ἡ ἀπάντησις εἶναι ὅτι ἀσφαλῶς καὶ ὑπάρχουν, καὶ μάλιστα ἡ μεγαλυτέρα πρόκλησις τῆς συγχρόνου ἐποχῆς, εἶναι τὰ ὅρια τῆς ἐλευθερίας τοῦ λόγου.
Ὅταν αἱ ἀντοχαὶ καὶ τὸ ὅρια τῆς ἐλευθερίας τοῦ λόγου δοκιμάζονται, δύνανται νὰ ἐγείρουν τρομοκρατικὰς ἐπιθέσεις καὶ πολέμους, ἀκόμη δὲ καὶ τὴν παγκόσμιον καταστροφὴν. Καὶ διερωτώμεθα ποῖα εἶναι δι’ ἡμᾶς τὰ ὅρια τοῦ λόγου, ποία ἡ ἀρχὴ καὶ ποῖον τὸ τέλος; Ἀσφαλῶς, δυνάμεθα μὲ μίαν λέξιν νὰ εἴπωμεν, ὅτι εἶναι ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ, ὁ κινούμενος ἐκ τῆς ἀγάπης καὶ κοινωνούμενος, οὐχὶ ἐν τῇ ἀνεκτικότητι, ὡς αἱ κοινωνιολογικαὶ θεωρίαι κομίζουν, ἀλλ’ ἐν τῇ προσλήψει τοῦ διαφορετικοῦ, συνιστᾷ τὴν ὑπέρβασιν τῶν ὁρίων τοῦ λόγου.
Ὅταν ὅμως ἔχομεν ποιήσει ἕναν θεὸν ἀνθρωπομορφικόν, ἐγγύτερον εἰς τὰ ἡμέτερα χαρακτηριστικὰ καὶ μακρύτερον τοῦ Θεοῦ τῶν θείων Ἱεραρχῶν, τότε δὲν εἶναι Θεὸς ἀλλὰ ἓν ἀνθρώπινον καὶ συνεπῶς εὐάλωτον ἐπινόημα καὶ ποίημα, καὶ μετὰ αὐτοῦ εὐάλωτοι καὶ οἱ πιστεύοντες εἰς αὐτό. Ἀντιθέτως, διαλεγόμενος μετὰ βεβαιότητος ὁ Θεολόγος Γρηγόριος, δὲν φοβεῖται τὴν ἧττα τοῦ λόγου ὡς φορεὺς τοῦ ὄντως Σεσαρκωμένου Λόγου, διὸ καὶ σημειώνει “οὐ κακόν ἡττηθῆναι λόγῳ, οὐ γάρ πάντων ὁ λόγος” καὶ ἐπειδὴπερ ὁ λόγος, κατὰ τὸν ἴδιον πρέπει νὰ εἶναι “πληρέστατος ἅμα καὶ συντομώτατος· ὡς μήτε τῷ ἐνδεεῖ λυπεῖν, μήτε ἀηδής εἶναι διά τόν κόρον”.
Παρακαλῶ ὅπως εὔχεσθε, Σεβασμιώτατε ἅγιε Ἐπίτροπε,
Ἐπικαλούμενος ταῖς ἁγίαις πρεσβείαις τοῦ ἱεροφάντορος Βασιλείου, τοῦ θεορρήμονος Γρηγορίου καὶ τοῦ χρυσσοῦ τὴν γλῶτταν Ἰωάννου, ὡς θεοὶ κατὰ μέθεξιν, οἱ τὸν φύσει καὶ μόνον, ἀληθινὸν Θεὸν ἔχοντες, ζῶντα ἐν αὐτοῖς καὶ φθεγγόμενον ἐν τοῖς χαριτροβρύτοις αὐτῶν λειψάνοις, τοῖς σωζομένοις ἐν τῷ Πανσέπτῳ τούτῳ Πατριαρχικῷ Ναῷ, ἵνα Χριστὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν, ἐν ὁμονοίᾳ καὶ εἰρηνικῇ καταστάσει διαφυλάξαι τὴν Ἁγίαν Αὐτοῦ Μεγάλην Ἐκκλησίαν καὶ τὸν Πρῶτον αὐτῆς, καὶ τῆς οὐρανίου Αὐτοῦ Βασιλείας ἀξιώσαι ἡμᾶς. Ἀμήν.